Πορφυλένια Κανελλοπούλου: Η Λερναία Ύδρα της έμφυλης βίας και ο άθλος της γενιάς μας

Η βία κατά των γυναικών θυμίζει το μυθικό τέρας της Λερναίας Ύδρας: όσο την πολεμάς, αυτή πολλαπλασιάζεται. Την κάθε «νίκη» του κινήματος κατά της έμφυλης βίας, διαδέχεται μία πικρή «ήττα». Δεν είναι μόνο οι γυναικοκτονίες κάθε χρόνο – αυτές αποτελούν την κορυφή στο παγόβουνο.

Και εδώ είναι η πρώτη μεγάλη μάχη. Η μάχη για την αποδοχή της ορθής ονοματοδοσίας των ειδεχθών αυτών εγκλημάτων κατά γυναικών. Η καθιέρωση στον δημόσιο διάλογο του όρου «γυναικοκτονία» συμβάλλει στο να κοιτάξουμε κατάματα το ζήτημα. Ας μη ξεχνάμε, ότι παλαιότερα, αυτές οι πράξεις χαρακτηρίζονταν ως «εγκλήματα πάθους», ωραιοποιώντας τα γεγονότα και προσφέροντας ηθικό άλλοθι στο θύτη.

Το μεγάλο δράμα, όμως, παραμένει αθέατο πίσω από κλειστές πόρτες. Εκεί που η ανώνυμη και αβοήθητη γυναίκα δίνει αγώνα επιβίωσης απέναντι σε απειλές, εκβιασμούς και σεξουαλική βία με προεκτάσεις από τον βιασμό ως και το revenge porn. Αυτή μπορεί να είναι η μάνα μας, η αδελφή μας, η φίλη μας, η συνάδελφος ή συμφοιτήτριά μας.

Υπάρχουν όμως κι εξελίξεις που μας επιτρέπουν να αισιοδοξούμε. Η δημόσια ευαισθητοποίηση γύρω από τα θέματα έμφυλης βίας, οι καταγγελίες του κινήματος me too, αλλά και η αύξηση του αριθμού των γυναικών που προσφεύγουν στις αρχές για εγκλήματα ενδοοικογενειακής και σεξουαλικής βίας, δείχνουν ότι κάτι αλλάζει. Οι εξελίξεις αυτές πρέπει να συνοδευτούν από την κατάλληλη νομική εργαλειοθήκη, ώστε να μπορέσει η ανώνυμη, κακοποιημένη γυναίκα να καταγγείλει επώνυμα τους υπαιτίους, γνωρίζοντας ότι το κράτος Δικαίου είναι συμπαραστάτης της. Ειδάλλως, η μεγάλη πλειοψηφία των θυμάτων θα παραμείνει εγκλωβισμένη στη μαρτυρική σιωπή.

Η προστασία των θυμάτων σημαίνει αυτομάτως και προστασία του νομικού μας πολιτισμού. Μακριά από ακραίες λογικές αυτοδικίας και μεσαιωνισμού. Τις «κρεμάλες», δηλαδή, που ζητούν όσοι πρόθυμοι στήνουν λαϊκά δικαστήρια, καταπατώντας το τεκμήριο αθωότητας των κατηγορουμένων. Αλλά και μετατρέποντας τα ευαίσθητα αυτά θέματα σε προϊόν τηλεοπτικής κατανάλωσης – είναι πρόσφατη, εξάλλου, η εμπειρία του τηλεοπτικού «κανιβαλισμού» γύρω από υποθέσεις γυναικοκτονίας.

Η αρχή έχει γίνει. Ενδεικτικά: διευρύνθηκε το αξιόποινο του βιασμού σε κάθε περίπτωση τέλεσης γενετήσιας πράξης χωρίς συναίνεση. Θεσπίστηκε ειδική διάταξη για το αξιόποινο γενετήσιων χειρονομιών και προτάσεων προς άτομα που βρίσκονται σε θέση εργασιακής εξάρτησης. Εισήχθη διάταξη για τη νέα μάστιγα της εκδικητικής πορνογραφίας (άρθρο 346 Ποινικού Κώδικα). Αυστηροποιήθηκαν οι όροι έκτισης της ποινής από τους δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων. Πρόοδο συνιστά και η καθιέρωση και συνεχής ενίσχυση της 24ωρης γραμμής SOS 15900 υπέρ των γυναικών, η λειτουργία του panic button, αλλά και η ίδρυση 44 Συμβουλευτικών Κέντρων και 6 Γραφείων σε αστυνομικά τμήματα (με 90 εκπαιδευμένα στελέχη της ΕΛ.ΑΣ. και αποκλειστικό προσανατολισμό την ενδοοικογενειακή βία).

Η Κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη έχει ήδη προχωρήσει σε τομές για την εξασφάλιση της επόμενης μέρας των θυμάτων γυναικών. Με τη φιλοξενία σε ειδικές δομές μακριά από τον κίνδυνο και τον δημόσιο στιγματισμό. Αλλά και με παρεμβάσεις, όπως οι Νταντάδες της γειτονιάς και το Ολοήμερο Σχολείο, που επιτρέπουν στη γυναίκα με παιδιά να σχεδιάσει τη ζωή της μέσα σε ένα συμπαγές δίχτυ κοινωνικής προστασίας.

Σε νομοθετικό επίπεδο, πρέπει να προχωρήσουμε ακόμη πιο δυναμικά. Υπάρχουν προτάσεις που μπορούν να συζητηθούν. Ενδεικτικά: να επανέλθει η ποινικοποίηση του stalking, της επίμονης δηλ. και (παρ)ενοχλητικής παρακολούθησης ενός ατόμου – με συνήθη θύματα τις γυναίκες. Να θεσπιστεί ειδικό δικονομικό πλαίσιο άμεσης και ταχείας εκδίκασης των υποθέσεων ενδοοικογενειακής βίας: δεν νοείται η απλόχερη χορήγηση αναβολών και οι καθυστερήσεις χρόνων, όταν κάθε μέρα που περνάει μπορεί να αποβεί μοιραία για εμάς. Να εξεταστεί το ενδεχόμενο υποχρεωτικής έκτισης μέρους της ποινής, όταν η αξιόποινη πράξη αφορά ενδοοικογενειακή βία – το «έθιμο» της άκοπης χορήγησης αναστολής στα περισσότερα πλημμελήματα αποθρασύνει τον κακοποιητή, ειδικά όταν αυτός είναι ήδη «εξοικειωμένος» με καταγγελίες, διώξεις και δικαστήρια. Τα παραπάνω είναι μόνο μερικές προτάσεις, γύρω από τον στόχο της δημιουργίας ενός συνολικού πλέγματος ποινικών διατάξεων, με επίκεντρο τη γυναίκα.

Δεν θέλουμε να είμαστε γενναίες. Θέλουμε να είμαστε ασφαλείς. Και ασφάλεια χωρίς γρήγορη, αποτελεσματική και προστατευτική Δικαιοσύνη, δεν μπορεί να υπάρξει. Πέρα όμως από την απαραίτητη πολιτική πρωτοβουλία, είναι ευθύνη όλων μας να είμαστε σε επαγρύπνηση. Μόνο έτσι θα σπάσουμε το απόστημα των εξουσιαστικών σχέσεων.

Την επόμενη φορά που θα μετρηθούμε, δεν πρέπει να λείπει καμία μας. Και για να γίνει αυτό, πρέπει να αναμετρηθούμε με τη Λερναία Ύδρα της έμφυλης βίας, κόβοντας όλα της τα κεφάλια, «θάβοντας» βαθιά στη λήθη την ύπαρξη της και ολοκληρώνοντας τον άθλο της δικής μας γενιάς.