Πρώτη φορά στην κάλπη: Οι δεκαεπτάχρονοι του permacrisis

Ο όρος «permacrisis» είναι η λέξη της χρονιάς για το 2022, κατά το Collins English Dictionary. Αλλεπάλληλες κρίσεις διεθνώς, ελάχιστες καλές ειδήσεις. Για την Ελλάδα, το permacrisis, ως μια αλυσίδα διαδοχικών και παράλληλων κρίσεων, αποτελεί την πραγματικότητα των τελευταίων δεκαπέντε ετών. Οι δεκαεπτάχρονοι που θα ψηφίσουν για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές του Μαΐου, έχουν μεγαλώσει μέσα στην κρίση. Η κανονικότητα ήταν γι’ αυτούς μια σπάνια συγκυρία. 

Δεν γνωρίζουμε πόσο συναρπαστική θα αποδειχτεί η εμπειρία του «πρώτη φορά στην κάλπη» για όσους γεννήθηκαν το 2006. Ξέρουμε, όμως, ότι πολλοί διακατέχονται από θυμό και αμφισβήτηση. Ξέρουμε ότι ονειρεύονται καλύτερες μέρες κι ότι δικαιούνται να φτιάξουν τη ζωή τους στην Ελλάδα, όπως αυτοί θέλουν· με ευκαιρίες απασχόλησης σε μια ευνομούμενη ευρωπαϊκή πολιτεία, με κοινωνική στήριξη και οικονομική ευημερία.

Δεν γνωρίζουμε αν αντιλαμβάνονται τη συμμετοχή τους στις εκλογές ως δημοκρατική υποχρέωση και ευθύνη. Όμως, αυτό που σίγουρα ξέρουν –ή, τουλάχιστον, έχουν ακούσει–, είναι τι σημαίνει ακυβερνησία, χρεοκοπία, υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, εσωτερική αναρχία και διεθνής απαξίωση. 

Ο πολιτικός κύκλος αποτελεί συστατικό στοιχείο μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας. Κατά την εκλογική διαδικασία, καταγράφεται η βούληση κάθε πολίτη όσον αφορά τον πολιτικό προσανατολισμό της χώρας, από το μέλλον της οποίας επηρεάζεται –κατά πολύ– και η ατομική προοπτική κάθε ψηφοφόρου. Υπό την έννοια αυτή, ο σχηματισμός κυβέρνησης αποτελεί κεντρικό ζητούμενο κάθε εκλογικής αναμέτρησης.

Έπειτα από μια δραματική δεκαπενταετία ελληνικού permacrisis, διχασμού και παρακμής, έχει καταστεί κοινή αντίληψη –τουλάχιστον για τα κόμματα που έχουν κυβερνήσει, και για τους ψηφοφόρους τους– ότι η πρόοδος της χώρας και η ποιότητα των δημοκρατικών θεσμών της προϋποθέτουν οικονομική ανάπτυξη, παραγωγή εθνικού πλούτου καθώς και δίκαιη αναδιανομή του.

Σε όρους ευρωπαϊκής σύγκλισης υπερτερούμε μόνο έναντι της Βουλγαρίας και, ίσως, της Ρουμανίας. Η Πολωνία, η Τσεχία, η Σλοβενία και οι Βαλτικές χώρες μάς έχουν, προ πολλού, ξεπέρασει. Ο δρόμος είναι μακρύς και απαιτεί πολιτική σταθερότητα. Οι πόροι από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά Ταμεία και το Ταμείο Ανάκαμψης μπορούν να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.

Ο σχηματισμός σταθερής κυβέρνησης με σαφές μεταρρυθμιστικό στίγμα αποτελεί συντελεστή εθνικής επιβίωσης. Η δε οικονομική ισχύς αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα της εθνικής μας ισχύος. Χωρίς την πρώτη, δύσκολα μπορεί να υπάρξει η δεύτερη.

Πριν από μερικά χρόνια, η θέση της Ελλάδας στην Ευρωζώνη ήταν μετέωρη· σήμερα, η χώρα μας αναπτύσσεται ταχύτερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Ενώ με βάση τον ρυθμό μεγέθυνσης η Ελλάδα, μέχρι το 2019, βρισκόταν σε μία από τις τελευταίες θέσεις της ΕΕ, σήμερα βρίσκεται στις τρεις πρώτες. Μετά την αύξηση του ΑΕΠ κατά 8% το 2021 και 6% το 2022, για το 2023 αναμένεται αύξηση άνω του 2%. Κι όλ’ αυτά, εν μέσω πολέμου στην Ουκρανία, πληθωρισμού, ενεργειακής κρίσης, πανδημίας και όξυνσης των σχέσεων με την Τουρκία.

Αξιοσημείωτη είναι και η ποιοτική βελτίωση, με τη σημαντική αύξηση των επενδύσεων και των εξαγωγών, την αισθητή μείωση της ανεργίας και τη μεγαλύτερη μείωση του δημοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ στην ΕΕ, παρότι εξακολουθούμε να έχουμε το υψηλότερο χρέος στην Ευρωζώνη.

Η εκμηδένιση του δημοσιονομικού ελλείμματος και η καταγραφή πρωτογενούς πλεονάσματος κατά το 2022 προσθέτει πόντους αξιοπιστίας. Η τήρηση των δημοσιονομικών κανόνων και η δημοσιονομική ισορροπία είναι κεφαλαιώδους σημασίας, ιδίως για μια χώρα που έχει ιστορικό δημιουργίας ελλειμμάτων.

Αυτό είναι και το πιο κρίσιμο ίσως διακύβευμα των εκλογών: Η αδιάλειπτη συνέχεια της ταχύρρυθμης ανάπτυξης, η αύξηση των εγχώριων και ξένων άμεσων επενδύσεων σε συνδυασμό με ένα σχέδιο μεταρρυθμίσεων στις υποδομές και στη λειτουργία του κράτους και της δικαιοσύνης, ώστε να οδηγηθούμε στην έξοδο από το ελληνικό permacrisis.

Η επόμενη κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει ένα μακροοικονομικό περιβάλλον δυσκολότερο απ’ ό,τι η προηγούμενη, καθώς τα επιτόκια είναι πολύ υψηλότερα, η ακρίβεια πιέζει τα ατομικά εισοδήματα και το σύμφωνο δημοσιονομικής σταθερότητας και ανάπτυξης θα επανέλθει. 

Σε συνθήκες διεθνούς αστάθειας, απαιτούνται πρακτικές λύσεις από μοντέρνες κυβερνήσεις που κατανοούν πλήρως το εξωτερικό και το εσωτερικό περιβάλλον αλλά και τους αντίστοιχους περιορισμούς. Σε μια τόσο απαιτητική συγκυρία, ουσιαστικά, η ψήφος στα μικρά (και μεγάλα) «κόμματα διαμαρτυρίας» προσφέρει μόνο στιγμιαία ικανοποίηση, χωρίς να λύνει στην πράξη τη «δύσκολη εξίσωση».

Η ψήφος σε αυτά τα κόμματα θα μπορούσε να είναι εντολή κυβερνητικής εμπλοκής μόνο εφόσον θα αποδέχονταν και τα ίδια τις συνέπειες της απλής αναλογικής που υποστηρίζουν, δηλαδή τη συμμετοχή σε κυβερνήσεις συνεργασίας. Έχουν, όμως, ήδη αποφασίσει να μείνουν εκτός κυβερνητικής ευθύνης, ό,τι κι αν γίνει. Το «Ή εμείς ή αυτοί» δεν συμβαδίζει με τις κυβερνήσεις συνεργασίας που επιβάλλει το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής. Το πρόβλημα, κατά συνέπεια, είναι βαθιά πολιτικό και όχι αριθμητικό.

Γιατί, όταν οι κυβερνήσεις είναι αδύναμες ή ασταθείς, η οικονομική δραστηριότητα υποχωρεί, οι πολίτες στερούνται προοπτικής και οι ανισότητες μεγαλώνουν, βάζοντας σε περιπέτειες την ίδια τη δημοκρατία.

Ας μην έχουμε, πάντως, υψηλές απαιτήσεις από τους ανήλικους νέους ψηφοφόρους. H εμπειρία είναι, πάντα, προϊόν χρόνου. Η ψήφος τους είναι μεν ισότιμη, αλλά η ευθύνη βαραίνει, κυρίως, τις προηγούμενες γενιές, που διαμορφώνουν τις συνθήκες για να ζήσουν οι επόμενες.