Το εκλογικό μας δίλημμα: Εδραίωση της σταθερότητας ή επάνοδος στην αστάθεια;

Η χώρα μας διήλθε μια δύσκολη τετραετία με απανωτές κρίσεις από την πανδημία και την απόπειρα εισβολής στον Έβρο μέχρι την κρίση στο Αιγαίο. Σ’ αυτές προστέθηκαν απρόβλεπτα γεγονότα και φυσικές καταστροφές όπως οι πυρκαγιές στην Εύβοια και στην Αττική. Συνέβη και το δυστύχημα των Τεμπών με την απώλεια τόσων νέων ανθρώπων, το οποίο μας υπενθύμισε με έμφαση τις άσχημες πλευρές μας, ιδίως την κακοδαιμονία στον κρατικό μηχανισμό: το ότι η λειτουργία του ελληνικού κράτους ρέπει μάλλον προς Βαλκάνια και Ανατολή, παρά προς Ευρώπη. Προηγήθηκαν χρονικά και οι σεισμοί στην Τουρκία με τις καταρρεύσεις των προχειροφτιαγμένων πολυκατοικιών….

Εν όψει των εκλογών θα επιχειρήσω εδώ μια σύντομη σκιαγράφηση.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη:

Διαχειρίστηκε την πανδημία με τρόπο ικανοποιητικό. Στην αρχή φάνηκε λες και ο κρατικός μηχανισμός έδινε εγγυήσεις για κάτι περισσότερο από την συνηθισμένη, κακή έως μέτρια απόδοσή του. Βέβαια ήρθαν και άλλα γεγονότα που υπογράμμισαν ότι η μέτρια πλευρά του έχει πιο μόνιμα χαρακτηριστικά.

Αντιμετώπισε τον τουρκικό αναθεωρητισμό με ψυχραιμία και με τη δημιουργία κλίματος αυτοπεποίθησης στην κοινωνία. Η βελτίωση της αμυντικής θωράκισης και η καλύτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών (Έβρος και νησιά του Ανατολικού Αιγαίου) σε συνδυασμό με την εμβάθυνση των συμμαχιών εντός της Δύσης (κυρίως με ΗΠΑ και Γαλλία) είναι αδιαμφισβήτητες. Η διεθνής θέση και το κύρος της χώρας, και με την καθαρή θέση στο Ουκρανικό, έχει ενισχυθεί σημαντικά. (Ο μεγάλος σεισμός στην Τουρκία επιτρέπει μια ανάσα στην γεωπολιτική αναταραχή στην περιοχή. Ίσως πήραν αναβολή ή και ματαιώθηκαν οι σχεδιασμοί του Πούτιν, σε συμμαχία με τον Ερντογάν, να ενταχθεί η χώρα μας στις εξελίξεις του Ουκρανικού).

Στην οικονομία η κατάσταση εξελίσσεται ικανοποιητικά. Οι ξένες επενδύσεις (όχι πάντοτε οι ποιοτικά καλύτερες) ενισχύθηκαν, οι εξαγωγές επίσης, ακόμα και η αντιμετώπιση της εξωγενούς πληθωριστικής πίεσης και της ενεργειακής κρίσης είναι συγκριτικά καλή. Κάποιες πλευρές της οικονομικής πολιτικής πρέπει να ιδωθούν διαφορετικά, όπως, π.χ. η μεγάλη επιτυχία στον τουρισμό, ο οποίος αρχίζει να δημιουργεί πλέον και στην χώρα μας σοβαρά αντιαναπτυξιακά προβλήματα, αποδιαρθρώνει άλλους τομείς μιας ισχνής εγχώριας εθνικής ανάπτυξης, ενισχύει την κρίση επαγγελματικής αποκατάστασης της νέας γενιάς κ.λπ.

Με την ψηφιοποίηση πολλών λειτουργιών του κρατικού μηχανισμού, έγινε μια μεγάλη μεταβολή στην επαφή των πολιτών και των επιχειρήσεων με το κρατικό σύστημα. Εξυγιαίνεται και ενισχύεται το αναπτυξιακό περιβάλλον της χώρας.

Η δικαιολογημένη προσδοκία της επενδυτικής βαθμίδας θα ενισχύσει την πορεία οικονομικής σταθεροποίησης.

Ακόμα και οι αστοχίες στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών οδήγησαν σε μια σημαντική αναμόρφωση των υπηρεσιών της Πολιτικής Προστασίας αλλά και στο σχέδιο αναμόρφωσης της Βόρειας Εύβοιας.

Ωστόσο, υπάρχουν πλευρές της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, στις οποίες οι κυβερνητικές προσπάθειες προσέκρουσαν σε τοίχο. Σε μερικούς τομείς δεν έγιναν σοβαρές παρεμβάσεις: η δικαιοσύνη είναι ένα παράδειγμα. Είναι χαρακτηριστική η καθυστέρηση της δικαστικής ολοκλήρωσης των δικών της Χρυσής Αυγής. Ακόμα και η διαλεύκανση του ζητήματος των υποκλοπών καθυστερεί. Ίσως οι άμεσες αυτονόητες αλλαγές αλλά και η ριζική αναμόρφωση της δικαιοσύνης να πρέπει να είναι από τις κορυφαίες μεταρρυθμίσεις της επόμενης κυβέρνησης. 

Εκεί που κυρίως δεν υπήρξαν σοβαρά αποτελέσματα, παρά τις όποιες προσπάθειες, και παρά την ψηφιοποίηση, ήταν στους τομείς όπου κυριαρχεί ο ιδιότυπος κρατισμός, συνδυασμένος με μια ανεξέλεγκτη λειτουργία των μειοψηφιών της μεταπολίτευσης. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη επέδειξε ατολμία, υπερεκτιμώντας τους συσχετισμούς. Αυτή η ατολμία χαρακτηρίζει όλες τις εκσυγχρονιστικές πολιτικές δυνάμεις στη χώρα μας,

Αναφέρομαι στην λειτουργία του κράτους: όχι ότι, ιστορικά, είχαμε ποτέ την καλύτερη των καταστάσεων. Υπήρχε το πιο πρόσφατο μετεμφυλιακό πελατειακό κράτος της Δεξιάς, το οποίο ενσωματώθηκε μετά το 1981 στο νέο ισχυρότερο πελατειακό σύστημα, με την πολιτική κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ και υπό την ιδεολογική ηγεμονία της κομμουνιστικής και κομμουνιστογενούς Αριστεράς. Αυτή η κυριαρχία δεν αμφισβητήθηκε, παρά τους σημαντικούς κλυδωνισμούς, ούτε στην εκσυγχρονιστική οκταετία Σημίτη. Μάλιστα, ενισχύθηκε όταν η ΝΔ του Κώστα Καραμανλή με τον Προκόπη Παυλόπουλο μονιμοποίησε δεκάδες χιλιάδες έκτακτους υπαλλήλους. Υπέστη μεγαλύτερο κλυδωνισμό όταν ήρθε στην εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ: το κακό παράδειγμα αυτής της ηγεμονίας ήταν έμπρακτα απροκάλυπτο. Αυτός ο κλονισμός συνεχίστηκε στα πρώτα χρόνια και με τις παρεμβάσεις της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Είναι χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις της παιδείας σε όλες της τις βαθμίδες και του συνακόλουθου προβλήματος δημόσιας τάξης στα μεγάλα αστικά κέντρα. Στην Αθήνα και τα Εξάρχεια, όπου μετά την αρχική νηνεμία έχουμε επιστροφή της βίας των μπαχαλάκηδων. Τα ίδια συμβαίνουν στην Θεσσαλονίκη και στην Πάτρα. Σοβαρές βελτιώσεις στα πανεπιστήμια, τα οποία παραμένουν διαρκή εξεταστικά κέντρα, κανονικών και «αιωνίων» φοιτητών, ελεγχόμενα από παραβατικές μειοψηφίες, δεν έχουν ακόμη ευδοκιμήσει.

Ο άλλος μεγάλος τομέας στον οποίο κυριαρχεί το σχήμα ηγεμονίας της μεταπολίτευσης είναι οι ΔΕΚΟ, όπου εμμένουν οι γνωστές καταστάσεις της ανεύθυνης γραφειοκρατίας, της σπατάλης, της διαφθοράς. Άλλωστε τα Τέμπη μάς το υπενθύμισαν σκληρά.

Συνολικά μιλώντας εκτιμώ ότι η κυβέρνηση κράτησε με επιτυχία τους στρατηγικούς κρίκους της χώρας. Διαμόρφωσε μια ικανοποιητική λειτουργική και θεσμική κανονικότητα στις σχέσεις της χώρας και στην οικονομία, σε μια εποχή όπου η αστάθεια είναι διεθνές πρόβλημα και η χώρα μας, λόγω του ρωσικού ιμπεριαλισμού και του τουρκικού αναθεωρητισμού, βρίσκεται στις κρίσιμες ζώνες. Διαχειρίστηκε επίσης τα απρόβλεπτα γεγονότα, από τις πυρκαγιές ως και τα Τέμπη ακόμα, με σχετική επάρκεια. Έχασε πολλές φορές την μάχη των εντυπώσεων στην αντιμετώπιση των κρατικών δυσλειτουργιών, με κορυφαία τις υποκλοπές, με την απολυτότητα στην οποία κατέφευγε μόνιμα ο ΣΥΡΙΖΑ κι όχι μόνο.

Ταυτόχρονα, η συγκυρία με τα Τέμπη επικαιροποίησε το μεγάλο πρόβλημα: την ανάγκη για λελογισμένη μεταρρύθμιση του κρατικού μηχανισμού και για κατάργηση του «πελατειακού κράτους» το οποίο είναι το εθνικό μας συνεχές. Πρόκειται για το δυσκολότερο «εσωτερικό» πρόβλημα που ακουμπάει στις διαχρονικές μας νοοτροπίες, παίρνοντας ωστόσο ανάλογες μορφές συνδυαζόμενο με τη γενικότερη πολιτική συγκυρία. Στην μεταπολιτευτική συγκυρία κυριαρχεί η αριστερή ηγεμονία. Μια σημαντική αλλαγή στον τομέα αυτό θα απογειώσει τη χώρα. Δεν είναι του παρόντος, αλλά, προσθέτω εδώ ότι, μια βελτίωση του κράτους διέρχεται και από την βελτίωση του πολιτικού συστήματος: η χώρα δεν μπορεί ούτε να παραγάγει ούτε να καταναλώνει ένα τόσο πολυμελές πολιτικό σύστημα. Είναι χαρακτηριστική η αγωνιώδης αναζήτηση υποψηφίων ακόμα και από τα μεγάλα κόμματα. Και βέβαια η μείωση του αριθμού των βουλευτών σε 200 δεν χρειάζεται καν συνταγματική μεταρρύθμιση.

Το πολιτικό τοπίο εν όψει των εκλογών

Σχεδόν όλες οι πολιτικές ομάδες τείνουν να συνεχίσουν τις πρακτικές των μειοψηφιών της μεταπολίτευσης όπως είναι η ανομία στην παιδεία και ιδιαίτερα στα πανεπιστήμια, καθώς και η συγκυριαρχία της συνδικαλιστικής νομενκλατούρας στη διακυβέρνηση των ΔΕΚΟ και του δημόσιου τομέα. Τα μικρά κόμματα Δεξιά και Αριστερά, μαζί και το «πρωτοπόρο» ΚΚΕ, κινούνται σε ένα διχαστικό παρελθοντολογικό ολοκληρωτισμό, από τον Βαρουφάκη μέχρι στον Βελόπουλο. Δυστυχώς, το ΠΑΣΟΚ, παρότι διαθέτει εκσυγχρονιστική παράδοση, κινείται —η ηγεσία του τουλάχιστον— στον αστερισμό μιας κεντροαριστεράς προηγούμενης περιόδου. Τα διλήμματα που θέτει δεν πείθουν:, για παράδειγμα, ο «αποκλεισμός» του πρωθυπουργού από την μόνη πιθανή μετεκλογική συνεργασία. Οι εκλογές, οι πιθανώς διπλές εκλογές, θα αποτελέσουν μεγάλη δοκιμασία για τις προοπτικές του.

Ο ΣΥΡΙΖΑ σε όλη την τετραετία προσκολλήθηκε στα δικά του στερεότυπα με στοχοποίηση από το 2019 του Κ. Μητσοτάκη, και με όρους σχεδόν ρατσιστικούς (λόγω της οικογενειακής καταγωγής του). Δεν διαμόρφωσε καθαρό λόγο ούτε στα στρατηγικά ζητήματα της χώρας: στην εξωτερική πολιτική στην άμυνα, στο μεταναστευτικό. Μάλιστα, για να διαφοροποιηθεί, συγχέει και συγκρίνει το Μακεδονικό με τον τουρκικό επεκτατισμό στο Αιγαίο… Δεν έχει ξεκάθαρη θέση ούτε στο Ουκρανικό. Στην οικονομία, στην παιδεία, στην διοίκηση επιστρέφει σε πεπαλαιωμένες κρατιστικές πρακτικές (κρατικοποίηση της ΔΕΗ και ΕΤΕ κλπ). Το χαρακτηριστικά χειρότερο είναι η κατάργηση της ελάχιστης βάσης εισαγωγής στα Πανεπιστήμια.

Ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας, που μονοπωλεί τον πολιτικό λόγο του ΣΥΡΙΖΑ, παρουσιάζει μια φτωχή και «παλιακή» εικόνα απαξίας της χώρας στην οποία είναι παγιδευμένος και ο ίδιος. Είναι χαρακτηριστική η στάση του με την απλή αναλογική. Ενώ όφειλε να προωθήσει κλίμα συνεργασίας, γίνεται ο πρωταγωνιστής του διχασμού και της πόλωσης. Υπενθυμίζει με έναν τρόπο τις σκοπιμότητες του εκλογικού συστήματος Κουτσόγιωργα το 1989-90. Ο ίδιος κατέστησε την ενισχυμένη αναλογική απολύτως αναγκαία. Το προεκλογικό του αφήγημα, η «προοδευτική κυβέρνηση» συνεργασίας, που τώρα έγινε «ανοχής», φαίνεται να καταρρέει. Αυτό που μένει από τον λόγο του είναι ένας ηττοπαθής αχταρμάς από χαμηλής ποιότητας προσωπικούς χαρακτηρισμούς του πρωθυπουργού που έχουν εξαντληθεί και τον έχουν πλέον εξαντλήσει.

Η ΝΔ υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη είναι εκ των πραγμάτων η μόνη πολιτική ομάδα η οποία μπορεί να συνεχίσει επιτυχώς την πορεία της χώρας, παρά τη φθορά που έχει υποστεί ο ίδιος, το κόμμα του και το κομματικό σύστημα στο σύνολό του. Δεν είναι τυχαίο ότι η όποια φθορά του συνδέεται με τη δυσλειτουργία των κομματικών, πολιτικών και κρατικών θεσμών και οφείλεται σε αστοχίες και «απρόβλεπτα» γεγονότα που είναι αναλογικά περισσότερα από τα αντίστοιχα των πιο έμπειρων ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Με τα τωρινά δεδομένα ο Κυριάκος Μητσοτάκης προσωποποιεί μια πολιτική ηγεσία που μπορεί να συνεχίσει τον δρόμο της κανονικότητας, της οικονομικής ανάπτυξης και της σταθερότητας κρατώντας ανοικτή την περαιτέρω φιλελευθεροποίηση και τον εκσυγχρονισμό της χώρας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Δύσης. Σε μια εποχή διεθνών αναταράξεων που πυροδότησε η εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και εσωτερικών κρίσεων και αστάθειας σε πολλές χώρες της ίδιας της Δύσης, είναι ο σύγχρονος πολιτικός με παρουσία και λόγο σταθερότητας στη διεθνή σκηνή. Θα κριθεί για το παραπάνω από την «εσωτερική» μεταρρύθμιση του κράτους, η οποία θα οδηγήσει την κοινωνία μας σε αλλαγή παραδείγματος και εποχής. Το θέμα είναι να μπορέσει να αντιμετωπίσει τους εσωτερικούς συσχετισμούς και την επίμονη «αριστερή ηγεμονία» με περισσότερη πείρα από την εκείνη της τετραετίας και με καλύτερη κατανόηση των συσχετισμών. Η ηγεμονία της Αριστεράς είναι εδώ και χρόνια σε αποδρομή. Αλλά η αποδρομή εξαρτάται κι από τις διεθνείς εξελίξεις. Γιατί, κακά τα ψέματα, το κεντρικό εθνικό καθήκον της εποχής είναι η ασφάλεια και η σταθερότητα της χώρας.