Γιατί οι Αμερικανοί δεν απαιτούν ευρωπαϊκό σύστημα συνταξιοδότησης;

Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στις ΗΠΑ περιλαμβάνει τα συστήματα συνταξιοδότησης των δημοσίων υπαλλήλων και διάφορα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα που προσφέρονται από εργοδότες, ασφαλιστικές εταιρείες και συνδικάτα. Ο θεσμός της σύνταξης χρονολογείται από πριν την κήρυξη της ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών: τότε, αφορούσε βετεράνους πολέμων ή είχαν δημιουργηθεί ως φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες από τις κοινότητες της Εκκλησίας. Αυτή η τάση συνεχίστηκε σε όλη την πρώιμη αμερικανική ιστορία: οι πρώτες συντάξεις με τη σημερινή έννοια του όρου δόθηκαν σε  απόστρατους αξιωματικούς του ναυτικού το 1799. Λίγα χρόνια αργότερα, το Κογκρέσο δημιούργησε το Γραφείο Συντάξεων για να επιβλέπει τον αυξανόμενο αριθμό συντάξεων των βετεράνων: το 1832 χορηγήθηκαν συντάξεις σε όσους είχαν πάρει μέρος στην Αμερικανική Επανάσταση. Το 1849, την ευθύνη γι’ αυτές τις συντάξεις ανέλαβε το Υπουργείο Εσωτερικών: οι στρατιώτες που επέστρεφαν από τον μεξικανο-αμερικανικό Πόλεμο (1846-1848) άσκησαν πίεση στο τότε νεοσύστατο σύστημα.

Το 1860, στην αρχή του Εμφυλίου Πολέμου, καθιερώθηκε συνταξιοδοτικό πρόγραμμα για τους εθελοντές και τους στρατιώτες που πολεμούσαν με τον Στρατό της Ένωσης (των Βορείων). Οι πληρωμές που προέκυπταν από αυτό το πρόγραμμα βασίζονταν στον βαθμό τραυματισμού και υπόκειντο σε έλεγχο από κυβερνητικά συμβούλια. Μέχρι το 1890, είχαν ενσωματωθεί συντάξεις γήρατος για τους βετεράνους της Ένωσης. (Υπενθυμίζεται ότι στον πόλεμο Βορείων-Νοτίων επικράτησαν οι ενωτικοί, δηλαδή οι Βόρειοι.) Ο σύγχρονος όμως θεσμός των συντάξεων δημιουργήθηκε το 1857 και αφορούσε τη συνταξιοδότηση των αστυνομικών της Νέας Υόρκης, καθώς και αποζημιώσεις εφάπαξ σε οικογένειες αξιωματικών που είχαν χάσει τη ζωή τους στη γραμμή του καθήκοντος. Το ταμείο των Αστυνομικών χρηματοδοτήθηκε αρχικά από πωλήσεις κλοπιμαίων περιουσιακών στοιχείων, ανταμοιβές, εθελοντικές εισφορές και πρόστιμα που εισπράχθηκαν για παραβάσεις των λεγόμενων «νόμων της Κυριακής». Λίγο αργότερα, το σύστημα αποζημίωσης κάλυψε και τους πυροσβέστες. Στον ιδιωτικό τομέα, τα πρώτα συνταξιοδοτικά προγράμματα έστησαν το 1875 και το 1880 αντιστοίχως η American Express και η επιχείρηση των σιδηροδρόμων Baltimore and Ohio Railroad.

Σημαντική ανάπτυξη στα συνταξιοδοτικά προγράμματα, δημόσια και ιδιωτικά, παρατηρήθηκε στη διάρκεια της Προοδευτικής Εποχής (1896-1917) όταν οι εργάτες αναζητούσαν περισσότερα δικαιώματα από μεγάλους βιομηχανικούς εργοδότες. Τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα που δημιούργησαν οι εργοδότες αυξήθηκαν μετά την ψήφιση του νόμου «περί εσόδων» του 1913, με τον οποίον, εμμέσως, τα συνταξιοδοτικά προγράμματα εξέπιπταν από τον φόρο. Οι περισσότεροι εργοδότες έβρισκαν τα συνταξιοδοτικά προγράμματα επιθυμητά από οικονομική άποψη. Οι μεταγενέστεροι «νόμοι εσόδων» το 1921 και το 1926 πρόσθεσαν περαιτέρω σαφή οφέλη από τις εισφορές των εργαζομένων.

Η καθιέρωση του συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης και οι πολυάριθμες πρωτοβουλίες στο πλαίσιο του New Deal με στόχο την παροχή ενός δικτύου ασφαλείας για τους ηλικιωμένους Αμερικανούς προκάλεσαν τεράστια αύξηση των ομοσπονδιακών συνταξιοδοτικών επενδύσεων της χώρας. Από το New Deal του Ρούσβελτ μέχρι τη δεκαετία του 1960, ψηφίστηκαν ομοσπονδιακοί νόμοι και κανονισμοί για να ενθαρρύνουν και να προστατεύσουν τον αυξανόμενο αριθμό συνταξιούχων στις ΗΠΑ. Ειδικότερα, ψηφίστηκε η επιλογή της πρόωρης συνταξιοδότησης και θεσπίστηκε προνομιακό φορολογικό καθεστώς για τους συνταξιούχους. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, σχεδόν οι μισοί από το σύνολο των εργαζομένων στις Ηνωμένες Πολιτείες έπαιρναν κάποια μορφή σύνταξης. Το επόμενο σημαντικό γεγονός στην ιστορία των συντάξεων ήταν ο νόμος «για την ασφάλεια του εισοδήματος συνταξιοδότησης των εργαζομένων», ο οποίος ψηφίστηκε όταν χρεοκόπησε η αυτοκινητοβιομηχανία Studebaker με αποτέλεσμα την απώλεια συνταξιοδοτικών παροχών για χιλιάδες εργαζομένους.

Το συνταξιοδοτικό σύστημα εξελίχθηκε επί Ρέιγκαν, Κλίντον και Τζορτζ Μπους. Πιο συγκεκριμένα, ο νόμος περί ιδίων κεφαλαίων συνταξιοδότησης του 1984 και ο νόμος φορολογικής μεταρρύθμισης του 1986 επέφεραν σημαντικές αλλαγές στις επιπτώσεις που είχαν οι άδειες μητρότητας οι οποίες μείωναν την χρονική περίοδο των εισφορών· επίσης, έγιναν μεταρρυθμίσεις που βασίζονταν στον νόμο περί φορολογικής ισότητας και φορολογικής ευθύνης του 1982. Αλλά, παρά τη μεταρρυθμιστική νομοθεσία που συζητήθηκε πολύ τις επόμενες δεκαετίες, η συμμετοχή στις συντάξεις, ιδίως στον ιδιωτικό τομέα, μειώθηκε: οι Αμερικανοί προτιμούσαν να εισπράττουν ολόκληρο τον μισθό τους και να φροντίζουν οι ίδιοι για τη σύνταξή τους -με αποταμιεύσεις, επενδύσεις, χρηματιστηριακά προϊόντα κτλ- παρά να πληρώνονται λιγότερο κάθε μήνα μετά την αφαίρεση των συνταξιοδοτικών εισφορών. Σήμερα, μόνο το 10% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα είναι εγγεγραμμένοι σε συνταξιοδοτικό πρόγραμμα των επιχειρήσεων.

Η «συνταξιοδότηση» στις ΗΠΑ -τα εισαγωγικά μπαίνουν διότι η έννοια είναι αρκετά διαφορετική από την ευρωπαϊκή- εξαρτάται από τα ποσά που επένδυσε ο κάθε εργαζόμενος κατά τα έτη εργασίας του, είτε ως άτομο είτε μέσω εταιρικών προγραμμάτων: όπως προαναφέρθηκε, βάσει του νόμου για την ασφάλεια εισοδήματος συνταξιοδότησης των εργαζομένων, υπάρχουν φορολογικά κίνητρα για τις εισφορές των εργοδοτών. Αυτή τη μέθοδο ακολουθούν συνήθως οι χαμηλόμισθοι και όσοι εργάζονται στην ίδια επιχείρηση για το μεγαλύτερο μέρος της ενεργού ζωής τους. Αλλά υπάρχουν, βεβαίως, συνταξιοδοτικά προγράμματα πολλών εργοδοτών τα οποία απαιτούν συλλογική σύμβαση εργασίας μεταξύ πολλών εργοδοτών και ενός εργατικού σωματείου. Το όφελος αυτής της δομής είναι η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού μεταξύ αυτών των εργοδοτών χωρίς τροποποίηση των παροχών συνταξιοδότησης και υγείας. Ένα πρωταρχικό παράδειγμα των πλεονεκτημάτων αυτών των προγραμμάτων είναι οι Εθνικές Ενώσεις Teamsters (φορτηγατζήδων) των οποίων οι απαιτήσεις απασχόλησης απαιτούν μετακίνηση σε διαφορετικές πολιτείες, διατηρώντας τα οφέλη σε καθεμιά από αυτές. Σε απάντηση στις αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με τους δείκτες χρηματοδότησης, το 1980,  το Κογκρέσο των ΗΠΑ θέσπισε τον νόμο περί προστασίας των συντάξεων πολλών εργοδοτών για να αυξήσει τις απαιτήσεις χρηματοδότησης και να περιορίσει τους φόβους χρεοκοπίας.

Στην πραγματικότητα, η λογική του αμερικανικού συνταξιοδοτικού συστήματος είναι η ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και της κίνησης κεφαλαίων. Αν και ο κάθε εργαζόμενος ενθαρρύνεται να φτιάξει έναν λογαριασμό ή ένα fund για τα γηρατειά του, η ενθάρρυνση δεν σταματά εκεί: στις επιχειρήσεις, η καλή απόδοση, η υψηλή παραγωγικότητα, μπορεί να ανταμείβεται με προγράμματα διανομής κερδών και μπόνους μετοχών, τα οποία χρησιμοποιούνται συνήθως ως συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις. Καθώς στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχουν ιδιωτικά και δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα, κάθε πολίτης μπορεί να πάρει δύο ή και τρεις συντάξεις. Για όσους δεν έχουν κάνει επενδύσεις ή funds υπάρχουν οι συντάξεις της «κοινωνικής πρόνοιας» που απευθύνονται ωστόσο μόνο σε πολίτες που έχουν εργαστεί επί 30 χρόνια τουλάχιστον. Η μέση σύνταξη «κοινωνικής πρόνοιας» είναι περίπου 40% του μισθού, ενώ μια «κανονική» σύνταξη δεν μπορεί να υπερβαίνει το 75% του μισθού. Κι αν κάποιος δεν έχει εργαστεί ποτέ, εισπράττει επίδομα περίπου 280 δολάρια.

Η ηλικία συνταξιοδότησης κυμαίνεται από 65 έως τα 67. Αντιθέτως από ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη, μετά τη συνταξιοδότησή τους το 20% των Αμερικανών βρίσκουν καινούργια θέση εργασίας και συνεχίζουν να εργάζονται για άλλα δέκα χρόνια τουλάχιστον.

Το ευρωπαϊκό σύστημα, το οποίο οι περισσότεροι Αμερικανοί θεωρούν «σοσιαλιστικό», προσφέρει σίγουρα περισσότερη ασφάλεια και σταθερότητα, αλλά πιθανώς δεν ταιριάζει στην αμερικανική νοοτροπία. Οι Αμερικανοί προτιμούν να ρυθμίζουν μόνοι τους την ηλικία συνταξιοδότησης και το ποσό με το οποίο θα αποσυρθούν από την εργασία. Το πρόβλημα είναι ότι το αμερικανικό σύστημα βασίζεται στην ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι σε θέση να προγραμματίζουν το πλαίσιο της συνταξιοδότησής τους· δεν λαμβάνονται υπόψη οι πολύ μεγάλες κακοτυχίες της ζωής για τις οποίες δεν υπάρχει ισχυρό δίχτυ ασφαλείας. Το συνταξιοδοτικό ζήτημα συνυφαίνεται με εκείνο της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και της γενικότερης κουλτούρας της υγείας η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη ταξικότητα. Υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται εντελώς εκτός του συστήματος -σχετικά λίγοι: το 3,5% όσων είναι από 60-89 ετών- και πολύ περισσότεροι νεότεροι άνθρωποι που εισπράττουν βοηθήματα. Πρέπει να υποθέσουμε ότι τα 61 εκατομμύρια των Αμερικανών που συμπληρώνουν το εισόδημά τους από επιδόματα δεν έχουν καταστρώσει συνταξιοδοτικό σχέδιο, άρα, στα γηρατειά τους, θα αντιμετωπίσουν σοβαρή επισφάλεια.