Όταν η αξιοκρατία νοθεύεται από τον πελατειασμό

Τα δυστύχημα των Τεμπών φάνηκε να προκαλεί μια ρωγμή στο βαρύ πελατειακό οικοδόμημα του ελληνικού κράτους.

Πρωτοστατούντος του πρωθυπουργού, τα στελέχη της κυβερνητικής παράταξης άρχισαν να διατυπώνουν ερωτηματικά –περισσότερο, μάλλον, αφορισμούς– σε σχέση με την αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού χωρίς, όμως, να αναφέρονται σε συγκεκριμένα προβλήματα, πολλώ δε, μάλλον, να προτείνουν συγκεκριμένες λύσεις.

Η αντιπολίτευση, αιδημόνως, επίσης, σιώπησε αφού εν τέλει το πελατειακό κράτος οικοδομήθηκε και με τις δικές της άοκνες προσπάθειες. Έχουμε αναφερθεί κι άλλες φορές στην ικανότητα του πελατειακού κράτους να παρακάμπτει τις ιδεολογικές διαφορές μεταξύ δεξιών και αριστερών και να δημιουργεί μια νέα «καθοδηγούσα διχοτομία» μεταξύ των πελατοκρατών και όλων των λοιπών (εκσυγχρονιστών, μεταρρυθμιστών, ονειροπόλων κ.ο.κ).

Τα κόμματα έχουν μπει στη διακεκαυμένη περίοδο της προεκλογικής αναμέτρησης όπου, κάθε μέρα, επιδίδονται στο κυνήγι των εντυπώσεων. Προφανώς, τα θέματα οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους δεν ανήκουν σ’ εκείνα που εντυπωσιάζουν. Συνηγορούντων των ΜΜΕ, η προσπάθειά τους έχει επικεντρωθεί, ιδίως, σε σκάνδαλα και σκανδαλάκια, σε κάποιους αριθμούς εκτός συγκειμένου και σε πολλούς αφορισμούς.

Κι ενώ η πρόδηλη προεκλογική ατζέντα σταθεροποιείται, διαγράφεται μια άλλη, άτυπη αυτή, που συγκροτείται από ορισμένες δράσεις που έχουν ενδιαφέρον, προς το παρόν, μόνον για τους εντός των (διοικητικών) τειχών. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται κάποιες ασκήσεις αξιολόγησης α λα καρτ (δηλαδή μόνον για επιλεγμένες ομάδες υπαλλήλων), κάποια επιδόματα/βοηθήματα, ξανά, σε συγκεκριμένες ομάδες (με έωλη επιχειρηματολογία), κάποιες διευκολύνσεις στους μετακλητούς (που διπλασιάστηκαν σε σχέση με το 2019) και μια εξαιρετικά αργή εφαρμογή (καλύτερα, ακινησία) ρυθμίσεων και πλαισίων που αφορούν θέματα διαφάνειας και ανοιχτότητας.

Όλα αυτά δημιουργούν την υποψία ότι προετοιμάζεται η «πελατειακοποίηση» των διοικητικών μεταρρυθμίσεων.

Τι εννοώ μ’ αυτό; Επειδή το αίτημα αλλαγής βασικών λειτουργιών και δομών του κράτους είναι, περισσότερο από ποτέ, ηχηρό, πρέπει να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις ακύρωσης των αλλαγών. Ή, για να το θέσω πιο κομψά, πρέπει να ενισχυθούν τώρα οι πελατειακές αντιστάσεις ώστε, ακόμη κι όταν ακολουθήσει η δρομολόγηση των μεταρρυθμίσεων, να μη διασαλευθεί η πελατειακή υποδομή.

Εάν παρακολουθήσει κανείς την ιστορία των μεταρρυθμίσεων στη χώρα, από τη μεταπολίτευση και εντεύθεν, δεν θα σπεύσει να απορρίψει ως αβάσιμες τις προηγούμενες υποψίες.

Η μάχη μεταξύ μεταρρυθμιστών και αντι-μεταρρυθμιστών ήταν, πάντα, δύσκολη. Όταν –σπανίως– μια μεταρρύθμιση επέφερε βαριά τραύματα στο σώμα του πελατειασμού, όπως για παράδειγμα, το αντικειμενικό σύστημα προσλήψεων και το ΑΣΕΠ, οι αντίπαλοί της έδωσαν σκληρές μάχες χαρακωμάτων. Τροποποίησαν 325 φορές τον νόμο 2190/94, από τότε μέχρι σήμερα, και συνεχίζουν.

Όταν τα ΚΕΠ έδειξαν τον εναλλακτικό δρόμο μιας αδιάφθορης δημόσιας διοίκησης (και της καλύτερης εξυπηρέτησης των πολιτών με την αποφυγή της διαπροσωπικής επαφής τους με κυκλώματα η διεφθαρμένους υπαλλήλους), οι πελατοκράτες αντεπιτέθηκαν είτε με την αλόγιστη σπατάλη των κοινοτικών πόρων για άχρηστες μελέτες, τάχα μου, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών είτε με τη δημιουργία ενός χάους ρουσφετολογικών ρυθμίσεων και περίπλοκων διαδικασιών που «πρέπει» να ψηφιακοποιηθούν στη συνέχεια.   

Η μάχη μεταξύ των δύο επηρεάζεται, κάθε φορά, από εξωγενείς παράγοντες και συμμαχίες. Μια συγκυριακή πίεση προς το πελατειακό κράτος (βλ. για παράδειγμα τα «μνημόνια») εξουδετερώνεται, εύκολα, από την ένταση της προσέγγισης των μικρο-διεφθαρμένων (petty corruption) με διεφθαρμένες ελίτ (grand corruption). Το αίτημα του επαγγελματισμού των στελεχών της δημόσιας διοίκησης εξουδετερώνεται από τα ψευτο-περιγράμματα θέσεων και οι δεξιότητες εξαντλούνται σε νηπιακά τεστ λογικής.

Σ’ αυτή τη μάχη, ο αποφασιστικός παράγοντας που θα κρίνει την έκβασή της υπέρ των μεταρρυθμιστών ή των αντι-μεταρρυθμιστών, δεν είναι παρά η ισχυρή κοινωνία πολιτών. Μόνον αυτή μπορεί να απαιτήσει και, εν τέλει, να επιβάλει τις μεταρρυθμίσεις.

Η ενδυνάμωσή της προϋποθέτει μια συνεχή προσπάθεια ενημέρωσης και πληροφόρησης για τα πλεονεκτήματα της χρηστής διακυβέρνησης και τα μειονεκτήματα του πελατειακού κράτους.

Οι επερχόμενες εκλογές και, ιδίως, όσα θα επακολουθήσουν, μετά απ’ αυτές, θα δείξουν σε ποιον βαθμό το κοινωνικό σώμα μπορεί να υποχρεώσει το πολιτικό σύστημα να τροχιοδρομήσει στις μεταρρυθμιστικές ράγες.