Η σύγκρουση στα Πανεπιστήμια

Τα τελευταία εφτά χρόνια η κοινωνία παρακολουθεί μία σύγκρουση στα Πανεπιστήμια. Από τη μία πλευρά είναι όσοι προσπάθησαν να επιφέρουν κάποιες αλλαγές (μικρές ή μεγαλύτερες) σε μία τελματωμένη και παρακμιακή κατάσταση και από την άλλη ένα μέτωπο όσων λυμαίνονταν και λυμαίνονται τον θεσμό είτε για ίδιον είτε για πολιτικό ή κομματικό όφελος. Ενδιάμεσα, οι μεγάλοι αριθμοί των καθηγητών και φοιτητών που από ακαδημαϊκή προσήλωση, απογοήτευση ή απλώς βόλεμα τείνουν να κινούνται από αδράνεια προς την πλευρά που υπερισχύει. Η έκβαση των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών έως τώρα δείχνει πόσο πυκνό, αδιαπέραστο και σύνθετο είναι το πλέγμα των προβλημάτων και συμφερόντων εντός του πανεπιστημίου αλλά και εκτός, στις σχέσεις με την κοινωνία και την εκάστοτε πολιτική ηγεσία. Με λίγα λόγια έχουμε καταφέρει ελάχιστα.

Μετά τη λαίλαπα της πρυτανείας Πελεγρίνη στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, η ελάχιστη προσδοκία είναι η εφαρμογή των νόμων και μία στοιχειωδώς εύρυθμη ακαδημαϊκή ζωή. Ένα από τα ζητήματα που παρεμποδίζουν την επίτευξη αυτών των πολύ χαμηλών στόχων είναι οι περίφημες καταλήψεις των πανεπιστημιακών χώρων και ιδίως του κεντρικού κτιρίου στα Προπύλαια. Οι καταλήψεις παραβιάζουν δικαιώματα μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας, παρεμποδίζουν τη λειτουργία των οργάνων και νεκρώνουν την ακαδημαϊκή ζωή (για να μην πούμε για τα κίνητρα-συνήθως κομματικά και εξωπανεπιστημιακά- και τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται οι σχετικές αποφάσεις, δηλαδή από ισχνές μειοψηφίες). Πώς αντιμετωπίζονται οι καταλήψεις; Έως τώρα οι πρυτανικές αρχές είτε τις αγκάλιαζαν (για να μην πούμε ότι τις ενεθάρρυναν) είτε σήκωναν τα χέρια ψηλά. Με το που εμφανίζονταν οι φοιτητές, έκαναν πίσω, τα όργανα διαλύονταν από το φόβο εκτρόπων ή συνεδρίαζαν υπό την εκβιαστική πολλές φορές παρουσία των καταληψιών. Έτσι, τελικά, ακόμη κι αν οι αρχές των πανεπιστημίων διαφωνούσαν με τους καταληψίες, τους άφηναν να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους παραδίδοντας το πανεπιστήμιο στην αυθαιρεσία τους. Κανένας πειθαρχικός έλεγχος, καμία απόπειρα να επιβληθεί η τήρηση των νόμων. Έτσι όλοι έκαναν τη «δουλειά» τους. Οι καταληψίες πετύχαιναν τον στόχο τους (που ήταν η χρησιμοποίηση του πανεπιστημίου για πολιτικούς σκοπούς) και η «διοίκηση» διεκπεραίωνε τις δικές της υποθέσεις, με ανοιχτό ή κλειστό πανεπιστήμιο, χωρίς να νοιάζεται για τον θεσμό και την αποστολή του.

Είναι σίγουρο ότι αυτό το φαινόμενο πρέπει να εξαλειφθεί. Τα όργανα πρέπει να λειτουργούν νόμιμα χωρίς τη συμμετοχή των φοιτητών παρά μόνο στις περιπτώσεις που τους αφορούν. Οι πρυτάνεις, οι κοσμήτορες, οι πρόεδροι των τμημάτων πρέπει να αντισταθούν στην αυθαιρεσία και κυρίως δεν πρέπει να εγκαταλείψουν το πανεπιστήμιο στις διαθέσεις των μειοψηφιών και των κομματικών «αλληλέγγυων». Δεν πρέπει, υπό το φάσμα των απειλών, να κλείνουν οι ίδιοι το Πανεπιστήμιο και να αναστέλλουν οι ίδιοι τη λειτουργία των οργάνων. Πρέπει να κρατούν τα κτίρια ανοιχτά και το Πανεπιστήμιο σε πλήρη λειτουργία εξασφαλίζοντας τις στοιχειώδεις συνθήκες που απαιτούνται για να επιτελέσει τον μορφωτικό και ερευνητικό ρόλο του (π.χ., καθαριότητα, φύλαξη, θέρμανση, βιβλιοθήκες, περιοδικά). Πρέπει να προστατεύσουν τον ίδιο τον θεσμό του Πανεπιστημίου που κινδυνεύει να παραμορφωθεί από την διελκυστίνδα μιας πολωτικής αντιπαράθεσης.

Τις μέρες αυτές, με την κλιμάκωση της έντασης, κυρίως στα τηλεοπτικά παράθυρα, με τη κοινή γνώμη αγανακτισμένη από τις εικόνες ντροπής στα πανεπιστήμια στις οποίες έχει εκτεθεί (χτισίματα καθηγητών, βία, αυθαιρεσία, βρωμιά, παράγκες, ναρκωτικά, σκάνδαλα, κομματοκρατία, κλπ) ακούσαμε ένα σωρό ακρότητες και υπερβολές που μπορεί να ικανοποιούν το κομματικό και μηντιακό ακροατήριο αλλά δεν διαφωτίζουν το θέμα και δεν λύνουν προβλήματα. Ακούσαμε ότι η πρόσβαση στα πανεπιστήμια είναι ανάλογη της πρόσβασης σε ιδιωτική κατοικία ή σε κομματικά γραφεία, ότι τα πανεπιστήμια έγιναν φυλακές, ότι σε όλα τα μέρη του κόσμου τα πανεπιστήμια είναι ανοικτά μόνο στην πανεπιστημιακή κοινότητα, ότι τα πανεπιστήμια ανήκουν στους καθηγητές και στους φοιτητές τους. Όμως όσοι καταλαβαίνουν τον ρόλο των πανεπιστημίων, τα έχουν επισκεφθεί και ενδιαφέρονται για αυτά ξέρουν ότι τα πανεπιστήμια δεν είναι ιδιωτικές κατοικίες, ότι δεν είναι ξέφραγα αμπέλια και φυλάσσονται, ότι σε όλο τον κόσμο τα πανεπιστήμια έχουν μεν χώρους με ελεγχόμενη πρόσβαση (π.χ., βιβλιοθήκες) αλλά και πολλούς χώρους δημόσιους, ανοιχτούς στην κοινωνία. Ξέρουν επίσης ότι τα Πανεπιστήμια (και ειδικά τα δημόσια) ανήκουν στην κοινωνία και παρά το αυτοδιοίκητο, δεν αποτελούν ιδιοκτησία ομάδων και συντεχνιών. Τα σημερινά, μεγάλα, μαζικά, δημόσια πανεπιστήμια δεν ανήκουν σε θρησκευτικά δόγματα, δεν ανήκουν σε κάποιες μικρές ελίτ όπως παλαιά, δεν είναι αποκλεισμένοι ivory towers αλλά είναι θεσμοί με καίριο ρόλο στις σύγχρονες κοινωνίες. Εκπαιδεύουν τη νεολαία, μορφώνουν πολίτες, συμβάλλουν στην ανάπτυξη, και η σύγχρονη τάση είναι η όλο και μεγαλύτερη και πολυεπίπεδη επαφή και διασύνδεση με το περιβάλλον γύρω τους πράγμα που σημαίνει ότι και η φυσική παρουσία των πολιτών ενθαρρύνεται –εκτός εάν υπάρχουν ειδικά προβλήματα ασφαλείας.

Στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν έχουμε προβλήματα ασφαλείας (παρά εξαιρετικά σπάνια), δηλαδή προβλήματα με όπλα ή τρομοκρατικές ενέργειες που να απαιτούν συνεχή παρουσία αστυνομίας, αλεξίσφαιρα γιλέκα και αποκλεισμό όλων των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων. Έχουμε όμως προβλήματα ανομίας, κομματοκρατίας και αυθαιρεσίας που δεν έχουν εξαλειφθεί γιατί κανείς δεν έδινε σημασία. Το μπάχαλο βόλευε πολλούς. Το πανεπιστήμιο ήταν άθυρμα στα χέρια συντεχνιών και αποτελούσε μοχλό κυβερνητικών και κομματικών μη ακαδημαϊκών επιδιώξεων. Σήμερα χρειαζόμαστε αφενός μέτρα για αποτροπή της παραβατικότητας (π.χ., φωτισμό και περιπολίες για διαρρήξεις, διακίνηση ναρκωτικών, κλπ) και αφετέρου σθεναρή βούληση των πανεπιστημιακών αρχών για την τήρηση των νόμων και τη διασφάλιση της ακαδημαϊκής λειτουργίας. Δεν μπορούμε να κλείνουμε εμείς οι ίδιοι τα κτίρια και να αναστέλλουμε λειτουργίες υπό το κράτος εκβιασμών. Το κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών στα Προπύλαια χρησιμοποιείται καθημερινά για διαλέξεις, τελετές, συνέδρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις που έχουν προγραμματιστεί από καιρό, είναι σημαντικές για τα τμήματα και είναι ανοιχτές στους πολίτες. Δεν είναι σωστό το κτίριο αυτό να σφραγιστεί επειδή κάποιοι απειλούν με διαμαρτυρίες. Ούτε αποτρέπονται οι καταλήψεις σε πανεπιστημιακά κτίρια (και όχι μόνο αυτό των Προπυλαίων) με τα αλεξίσφαιρα γιλέκα που φορούν μεμονωμένοι υπάλληλοι εταιρείας security. Μπορεί να φυλάσσεται η αίθουσα της Συγκλήτου και το γραφείο του πρύτανη, μπορούν να ενεργοποιηθούν διαδικασίες πειθαρχικών κυρώσεων που ουδέποτε έχουν χρησιμοποιηθεί παρότι πανεπιστημιακοί γνωρίζουν συχνά τους κατά σύστημα μπαχαλάκηδες με τα μικρά τους ονόματα. Μπορεί ακόμη να ζητηθεί και η συνδρομή της αστυνομίας όταν η κατάσταση δεν μπορεί να ελεγχθεί. Αλλά δεν είναι εφικτός, αποτελεσματικός και επιθυμητός ο πλήρης έλεγχος της πρόσβασης και ο αποκλεισμός των μη ακαδημαϊκών από έναν θεσμό όπως το πανεπιστήμιο που έχει πολυσχιδή ρόλο και λειτουργεί σε αχανή έκταση.

Τις τελευταίες μέρες είδαμε διοικητικούς υπαλλήλους και φοιτητές να καταλαμβάνουν προκλητικά και αυθαίρετα την αίθουσα της Συγκλήτου και να διακηρύσσουν από εκεί, αυτοί, τι πρέπει να γίνει στο Πανεπιστήμιο, είδαμε βουλευτές ν’ αναλαμβάνουν, χωρίς καμία εξουσιοδότηση, να «καθαρίσουν» για την πανεπιστημιακή κοινότητα, είδαμε πανώ στο γραφείο του Πρύτανη και φοιτητές να τον πολιορκούν και να φωνάζουν. Αυτές οι πρακτικές δεν ταιριάζουν στο πανεπιστήμιο και δεν μπορούν να γίνουν ανεκτές. Οι τρόποι υπάρχουν όταν υπάρχει βούληση χωρίς να θίγεται ο θεσμός του πανεπιστημίου.