Ποτέ ξανά, Θεσσαλονίκη - Άουσβιτς

«Οι άνθρωποι ξετρελαμένοι καίνε έγγραφα, χρήματα, σπάζουν τα έπιπλά τους με κραυγές θανάσιμα πληγωμένων θηρίων, έπειτα εγκαταλείποντας τους καρπούς της δουλειάς τους φεύγουν στοιβαγμένοι σαν σαρδέλες μέσα σε βαγόνια για ζώα, και να τους αντιμετωπίζουν με λιγότερο σεβασμό από αυτά». Αυτά περιγράφει με ανείπωτο πόνο η Σαρίνα Σαλτιέλ, στην επιστολή της στο γιο της δύο μέρες μετά την αναχώρηση του πρώτου τρένου του θανάτου, που μετέφερε 2.800 Εβραίους της Θεσσαλονίκης στο κολαστήριο του Άουσβιτς.

Η Εβραϊκή κοινότητα μέχρι τότε είχε συμβάλει ουσιωδώς στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της πόλης, καθορίζοντας εν πολλοίς τη φυσιογνωμία της, αφού οι Εβραίοι ασκούσαν όλα τα επαγγέλματα, αντιπροσώπευαν όλες τις κοινωνικές τάξεις και προσέδιδαν ποικιλομορφία στην κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης. Η συμβολή τους υπήρξε πολυσήμαντη τόσο στον εμπορικό όσο και στον πολιτιστικό τομέα, δεδομένου ότι η εβραϊκή κοινότητα αριθμούσε περίπου 52.000 μέλη, αντιπροσωπεύοντας το 1/6 του τοπικού πληθυσμού και το 20% της τοπικής οικονομίας, ενώ διέθετε 16 συναγωγές και 10 Δημοτικά σχολεία.

Ήδη από την έναρξη της γερμανικής κατοχής στη Θεσσαλονίκη, οι Ναζί επέβαλαν αντισημιτικά μέτρα όπως κατασχέσεις και επιτάξεις ακινήτων που ανήκαν σε Εβραίους, απαγόρευση στους Εβραίους να μπαίνουν στα καφενεία και μεμονωμένες συλλήψεις προβεβλημένων στελεχών της δημόσιας ζωής. Οι βίαιες αυτές αντιδράσεις εναντίον των Εβραίων κατοίκων επιδεινώθηκαν περαιτέρω με την άφιξη του κλιμακίου της SD (Sicherheitsdienst, Υπηρεσία Ασφαλείας), σταλμένου από τον Άντολφ Άιχμαν με επικεφαλής τους Ντήτερ Βισλιτσένυ και Αλόις Μπρούννερ, στις  6 Φεβρουαρίου του 1943. Το κίτρινο αστέρι στο στήθος, οι αγγαρείες σε λατομεία και εργοτάξια, η απαγόρευση κυκλοφορίας τους τις βραδινές ώρες, ο περιορισμός τους σε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης, ο αποκλεισμός τους από κοινωνικές και επαγγελματικές δραστηριότητες καθώς και από τα μέσα μεταφοράς, όπως επίσης και η υποχρέωση να απογραφούν οι ίδιοι και να καταγράψουν τις περιουσίες τους ήταν ο προάγγελος του ολέθρου που ακολούθησε.

Στις 15 Μαρτίου του 1943, γράφεται το τελευταίο κεφάλαιο της κλιμάκωσης του τρόμου, αφού η τελική λύση εναντίον των Θεσσαλονικιών Εβραίων εφαρμόστηκε με τον πιο φρικτό τρόπο. Όλοι οι Εβραίοι ελληνικής υπηκοότητας συγκεντρώθηκαν κατόπιν εντολής των Γερμανών στην κεντρική πλατεία και η πρώτη αποστολή θανάτου ξεκίνησε τη διαδρομή της γύρω στις δύο τη νύχτα. Ελάχιστοι κατάφεραν να διασωθούν χάρης την αλληλεγγύη που επέδειξαν τα μέλη της αντίστασης, ο κλήρος, τα σώματα ασφαλείας, ο λαός της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι επιδεικνύοντας απαράμιλλη αυτοθυσία κατάφεραν με κίνδυνο της ζωής τους να κρύψουν και να φυγαδεύσουν ορισμένους Εβραίους.

Έτσι, 2800 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, στοιβάχτηκαν σε 40 βαγόνια με δύο μεγάλες διπλές πόρτες, προορισμένα για μεταφορά ζώων, τα οποία σφραγίστηκαν, ενώ οι άνθρωποι έπαιρναν αέρα από έναν μικρό φεγγίτη ψηλά περιφραγμένο με συρματόπλεγμα. Ελάχιστη τροφή, σχεδόν καθόλου νερό, άθλιες συνθήκες διαβίωσης στο τρένο. Ούτε οι απελπισμένες κραυγές των μικρών παιδιών στάθηκαν ικανές να λυγίσουν τους Γερμανούς στρατιώτες. Οι μοναδικές στάσεις γίνονταν για να αποβιβαστούν νεκροί πλέον όσοι δεν κατάφερναν να επιβιώσουν.

Το τρένο έφτασε στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς στις 20 Μαρτίου, περίπου στις 11 το βράδυ. Εκεί οι εξουθενωμένοι άνθρωποι αντίκρισαν το περιφραγμένο με ηλεκτροφόρα σύρματα στρατόπεδο του θανάτου, τους αξιωματικούς των SS που έκαναν τη διαλογή, ενώ μια απροσδιόριστη μυρωδιά, που παρέπεμπε σε κάτι που καιγόταν, πλανιόταν στη βαριά και πνιγερή ατμόσφαιρα.

Η διαταγή ήταν ξεκάθαρη. 417 άνδρες και 192 γυναίκες σχημάτισαν μια σειρά στα δεξιά, ενώ τα υπόλοιπα 2.091 άτομα διατάχθηκαν να μπουν στην αριστερή γραμμή. Όσοι τοποθετήθηκαν αριστερά μεταφέρθηκαν, με φορτηγά οι πιο αδύναμοι, περπατώντας όσοι μπορούσαν, στους θαλάμους των αερίων όπου βίωσαν την τελευταία πράξη της ναζιστικής θηριωδίας. Από τους υπόλοιπους, οι άνδρες καταχωρίστηκαν στο στρατόπεδο με τους αριθμούς από 109371 έως 109787 και οι γυναίκες με τους αριθμούς από 38721 έως 38912.

Στη συνέχεια, αναχώρησαν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης άλλες 18 αποστολές με Έλληνες Εβραίους. Οι περισσότεροι είτε εξοντώνονταν απευθείας στους θαλάμους αερίων, είτε δολοφονούνταν με ενέσεις φενόλης, είτε πέθαιναν από τις κακουχίες και την εξάντληση. Ο φόρος αίματος που πλήρωσαν οι Εβραίοι συμπατριώτες μας ήταν τραγικά βαρύς, αφού από τους 46.091 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέστρεψαν μόνο 1.950. Είχαν χάσει την οικογένεια τους, τους φίλους τους, το σπίτι τους, καθετί που τους προσδιόριζε ως άτομα και τους έδινε ελπίδα για το μέλλον. Ξεκίνησαν μια νέα ζωή με μοναδική περιουσία κάποιες οικογενειακές φωτογραφίες με αναμνήσεις μιας ξεχασμένης εποχής, έναν ανεξίτηλο αριθμό στον αριστερό βραχίονα και ένα ακόμη πιο ανεξίτηλο τραύμα στην ψυχή.

Σήμερα η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αριθμεί περίπου 1.200 μέλη, ενώ διαθέτη δύο συναγωγές, ένα δημοτικό σχολείο και ένα γηροκομείο. Τον περασμένο Νοέμβριο εκδόθηκε το προεδρικό διάταγμα για την ανέγερση του Μουσείου του ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να θυμίζει σε όλους μας σε τι φρικτά εγκλήματα μπορεί να οδηγήσει το μίσος, η βία, ο φανατισμός και οι διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων. Το ολοκαύτωμα των Εβραίων αποτελεί την πλέον μελανή σελίδα της σύγχρονης παγκόσμιας Ιστορίας και πρέπει να διατηρηθεί στη μνήμη και των επόμενων γενιών για να μην υπάρχει χώρος για φυλετικό μίσος, αλλά να σχεδιάζουμε κοινωνίες πλουραλιστικές, στη βάση των αρχών της αλληλεγγύης και της αμοιβαίας αποδοχής.