Κάγια Κάλας: Πώς η πρωθυπουργός της Εσθονίας δίνει τον τόνο για το μέλλον της χώρας της, αλλά και ολόκληρης της ΕΕ
Ποιος να το έλεγε πως τα βλέμματα των Βρυξελλών αλλά –κυρίως– και της Ουάσιγκτον θα ήταν στραμμένα, και απόλυτα προσηλωμένα, στις εσθονικές εκλογές. Η μικρή χώρα της Βαλτικής, η οποία αριθμεί μόλις 1,3 εκατομμύρια πολίτες, οδηγήθηκε στις κάλπες ώστε να επιλέξει αν η πρωθυπουργός και επικεφαλής του φιλελεύθερου Reform, Κάγια Κάλας, θα εξασφάλιζε την παραμονή στο αξίωμα της για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, συνεχίζοντας ως η πρώτη και μόνη γυναίκα πρωθυπουργός της χώρας. Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, θα τα καταφέρει, καθώς το κόμμα της, Reform, κέρδισε τις εκλογές με 31.2%, σημειώνοντας σχεδόν το διπλάσιο ποσοστό από το δεύτερο κόμμα, EKRE.
Η Κάλας αποτελεί μια από τις γυναίκες επικεφαλής κράτους της ΕΕ και διατηρεί στενή σχέση με τη Φινλανδή πρωθυπουργό, Σάνα Μαρίν, παρότι εκπροσωπούν διαφορετικές πολιτικές φιλοσοφίες. Στο πλαίσιο του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, η Κάλας στάθηκε απόλυτα στο ύψος των περιστάσεων, καταδικάζοντας από την πρώτη στιγμή τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τη ρωσική επιθετικότητα, παρέχοντας παράλληλα πλήρη στήριξη στην Ουκρανία και την ευρωπαϊκή της προοπτική. Η παραμονή της Κάλας στην πρωθυπουργία θα αποτελέσει μια ιδανική εξέλιξη για τη Δύση.
Κάγια Κάλας: Η πορεία της μέχρι σήμερα
Η Κάλας αποτελεί μέλος πολιτικής οικογένειας. Ο πατέρας της, Σιμ Κάλας, διετέλεσε για ένα μικρό διάστημα πρωθυπουργός της χώρας το 2002-2003, ενώ αργότερα δραστηριοποιήθηκε στους κύκλους της ΕΕ, όπου υπηρέτησε και ως επίτροπος σε τρεις διαφορετικούς τομείς. Η γεννημένη το 1977 Κάλας, εντάχθηκε στο Reform – το οποίο είχε ιδρύσει ο πατέρας της – το 2010, έχοντας νωρίτερα εργαστεί για μια δεκαετία ως δικηγόρος· από το 2011 μέχρι το 2014 υπηρέτησε ως βουλευτής στο Εσθονικό κοινοβούλιο, όπου επέστρεψε το 2019 ως επικεφαλής πλέον του Reform, μετά από μια θητεία στο Ευρωκοινοβούλιο. Παρότι υπό την ηγεσία της το Reform κέρδισε οριακά τις εκλογές του 2019 εξασφαλίζοντας 34 έδρες από τις 101 έδρες, η Κάλας δεν κατάφερε αρχικά να σχηματίσει κυβέρνηση, καθώς η Εσθονία εφαρμόζει το σύστημα της απλής αναλογικής. Αποτυγχάνοντας να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας, η Κάλας υπηρέτησε από το 2019 ως το 2021 ως επικεφαλής της Εσθονικής αξιωματικής αντιπολίτευσης, απέναντι σε μια συντηρητική κυβέρνηση συνεργασίας τριών κομμάτων, με πυρήνα το ρωσόφιλο Centre Party.
Ωστόσο, η κυβέρνηση συνεργασίας υπό τον Γιούρι Ράτας κατέρρευσε μετά από μόλις δύο χρόνια, με την Κάλας να καταφέρνει αυτή τη φορά να κερδίσει την πρωθυπουργία. Αρχικά, η Κάλας σχημάτισε κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμού Reform-Centre, ο οποίος όμως κατέρρευσε καθώς τα προγράμματα των δύο κομμάτων είχαν σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ τους. Η Κάλας ωστόσο κατάφερε και σχημάτισε μια δεύτερη κυβέρνηση συνεργασίας με το κεντροδεξιό Isamaa και το σοσιαλδημοκρατικό SDE, εξασφαλίζοντας μια σχετικά άνετη πλειοψηφία 55 εδρών. Με άλλα λόγια, ένα κοινοβούλιο με τετραετή θητεία έδωσε τρεις διαφορετικές κυβερνήσεις συνεργασίας και δύο διαφορετικούς πρωθυπουργούς, με το πρώτο κόμμα να σχηματίζει κυβέρνηση έχοντας αρχικά παραμείνει για δύο χρόνια στην αξιωματική αντιπολίτευση· αυτή είναι η απλή αναλογική, θα έλεγε κανείς. Στις χτεσινές εκλογές, οι Κάλας και Ράτας διεκδίκησαν ξανά την πρωθυπουργία, με το ενδεχόμενο ωστόσο να διατηρήσει η πρώτη το αξίωμα της με όχημα τον ίδιο συνασπισμό να συγκεντρώνει συντριπτικές πιθανότητες. Με τις εκλογές να έχουν πλέον κριθεί, τα Reform, SDE, και Isamaa συγκεντρώνουν 54 έδρες, ενώ εκπροσώπηση στη βουλή κέρδισε και το επίσης φιλελεύθερο Estonia 200, που θα μπορούσε να αποτελέσει ακόμα έναν κυβερνητικό εταίρο. Αξίζει να σημειωθεί πως το ακροδεξιό και ευρωσκεπτικιστικό EKRE κέρδισε τελικά τη δεύτερη θέση.
Η σημασία της παραμονής της Κάγια Κάλας στην πρωθυπουργία
Η Εσθονία αποτελεί μια ξεχωριστεί περίπτωση – όπως και όλες οι χώρες της Βαλτικής, μέσες-άκρες. Έχοντας περάσει το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα ως μέλος της ΕΣΣΔ, με την εσθονική πολιτική πραγματικότητα να καθορίζεται σε απόλυτο βαθμό από τη Μόσχα, η Εσθονία κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1991, επιστρέφοντας σταδιακά προς τη Δύση. Στην πραγματικότητα, η πορεία της ελεύθερης πλέον Εσθονίας υπήρξε εντυπωσιακή· αρκεί να σκεφτεί κανείς πως το 1991 το συνολικό ΑΕΠ της Εσθονίας ήταν περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ σήμερα υπολογίζεται στα 38. Το κρίσιμο σταυροδρόμι όμως για τη χώρα ήταν το 2004, όταν η Εσθονία κατάφερε μέσα σε λίγους μήνες να εισέλθει ως κράτος-μέλος τόσο στο ΝΑΤΟ, όσο και στην ΕΕ. Και στις δύο περιπτώσεις, η Εσθονία πέρασε επίσημα στον πυρήνα της Δύσης μαζί με άλλα πρώην κράτη που βίωσαν τη σχεδόν πεντηκονταετή σοβιετική δικτατορία, όπως οι επίσης Βαλτικές Λιθουανία και Λετονία, αλλά και οι Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία και Σλοβακία. Η συμμετοχή της Εσθονίας στους δύο υπερεθνικούς δυτικούς οργανισμούς της έδωσαν τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί δύο πολυπόθητες συνθήκες: πρώτον, την κοινή ευρωπαϊκή αγορά και της τέσσερες ελευθερίες της ΕΕ, και δεύτερον, την αμυντική ομπρέλα που παρέχει η Ουάσιγκτον στην Ευρώπη από τις αρχές του Ψυχρού Πολέμου.
Με άλλα λόγια, η Εσθονία βρήκε στη Δύση σταθερότητα. Παράλληλα όμως, έδωσε τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στην Ουάσιγκτον τη δυνατότητα να αυξήσουν τη σφαίρα της οικονομικής και γεωπολιτικής επιρροής τους στα ανατολικότερα σύνορα της Ευρώπης, περιορίζοντας παράλληλα την επιρροή της Μόσχας. Και αν αυτή η συνθήκη ήταν μεν σημαντική, αλλά όχι απαραίτητα κρίσιμη το 2004, δεν υπάρχει πλέον η παραμικρή αμφιβολία πως είκοσι χρόνια αργότερα, η Εσθονία αποτελεί έναν από τους κρισιμότερους συμμάχους στην Ανατολική Ευρώπη. Μετά τη Φινλανδία – η οποία ακόμα δεν έχει καταφέρει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ λόγω των Τουρκικών διπλωματικών εκβιασμών – η Εσθονία μοιράζεται τη μεγαλύτερη συνοριογραμμή με τη Ρωσία, με τις δύο χώρες να συνορεύουν και στη Βαλτική θάλασσα. Στο πλαίσιο του ρώσο-ουκρανικού πολέμου, η Εσθονία – η οποία παρείχε βοήθεια στην Ουκρανία ύψους 370 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ανοίγοντας παράλληλα τα σύνορα της για Ουκρανούς πρόσφυγες – μετετράπη σε ζωτικής σημασίας σύμμαχο. Η δυνατότητα των ΗΠΑ να αξιοποιήσουν το εσθονικό έδαφος, αλλά και η συνεχώς αυξανόμενη επένδυση της εσθονικής κυβέρνησης σε εξοπλιστικά προγράμματα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στον διηνεκή περιορισμό της Μόσχας, αλλά και στην αμυντική και ιδεολογική συνοχή της Δύσης.
Η Εσθονία είναι ένα πραγματικό success story για τη Δύση
Οι ιστορίες για την ψηφιακή επανάσταση της Εσθονίας, αλλά και για το οικονομικό θαύμα που πέτυχε είναι γνωστές και τετριμμένες. Στον πυρήνα του εσθονικού success story βρίσκεται η προσήλωση των Εσθονών προς τη Δύση, μετά από μισό αιώνα δικτατορίας· ειρωνικά, ένα κράτος στην άκρη της Ευρώπης που εντάχθηκε στη Δύση μόλις τα τελευταία είκοσι χρόνια σήμερα είναι πολύ πιο δυτικό από άλλα – όπως η Ελλάδα ή η Τουρκία – που είχαν την τύχη να γλιτώσουν από την ψυχροπολεμική μοίρα των Βαλτικών αλλά και των χωρών του Ανατολικού μπλοκ. Αυτό συνέβη γιατί από τα 1990s και μετά, οι Εσθονοί εξέλεγαν λίγο-πολύ μετριοπαθείς ηγέτες, οι οποίοι παρέμειναν προσηλωμένοι στην ίδια φιλοδυτική πορεία· ενδεικτικά, πέντε από τα επτά εσθονικά κοινοβούλια εξέλεξαν φιλελεύθερες κυβερνήσεις συνεργασίας, τη στιγμή που ο ευρωσκεπτικισμός και ο φιλορωσισμός παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό στο περιθώριο. Η Εσθονία είναι ένα ώριμο και πετυχημένο κράτος, του οποίου η πλειοψηφία των πολιτών ξέρουν πού θέλουν να ανήκουν· στη Δύση. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως ακόμα και το φιλορωσικό Centre – το οποίο σημειώνει τις καλύτερες επιδόσεις του στα βορειοανατολικά σύνορα της χώρας, κοντά στην Αγία Πετρούπολη, φρόντισε να κρατήσει αποστάσεις από τη Μόσχα αμέσως μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Ωστόσο, το 2023 δεν είναι ούτε 2004, όταν η Εσθονία εισήλθε στη Δύση, ούτε 2019, όταν η Κάλας έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός. Φέτος, η συνοχή της Δύσης απέναντι στον αυταρχικό ρωσικό επεκτατισμό, αλλά και η συνοχή της ΕΕ απέναντι στους ρωσικούς εκβιασμούς διαμορφώνουν έναν ιδιαίτερο – και εξαιρετικά επικίνδυνο – πολιτικό χρόνο. Ακριβώς για αυτό τον λόγο, έχοντας πλέον εξασφαλίσει τη νίκη – με προσωπικό ρεκόρ ψήφων – η Κάλας πρέπει να παραμείνει πρωθυπουργός, ώστε να εξασφαλίσει συνέχεια και σταθερότητα τόσο για την Εσθονία, όσο και για τη Δύση. Στο πλαίσιο του ρώσο-ουκρανικού πολέμου, η φιλελεύθερη Κάλας απέδειξε περίτρανα τόσο πως μπορεί να ηγηθεί της χώρας της σε καιρούς πρωτοφανούς κρίσης – αλλά και πρόκλησης της εσθονικής ιστορικής μνήμης – όσο και πως εκφράζει τις ιδέες οι οποίες δοκιμάζονται από τη ρωσική εισβολή. Η πρώτη γυναίκα Εσθονή πρωθυπουργός εκφράζει ό,τι καλύτερο έχει να δώσει η Δύση και – ειδικά – η ΕΕ: μετριοπάθεια και ιδεολογική προσήλωση, αλλά και πυγμή, όταν αυτή απαιτείται απέναντι στον αυταρχισμό που τις απειλεί. Η χτεσινή της νίκη αλλά και η – πιθανότατη – παραμονή στο αξίωμα της αποτελεί πρωτίστως μια νίκη της Εσθονίας, της ΕΕ, αλλά και της Δύσης απέναντι στις δυνάμεις που τις απειλούν.
13°
