Το Δόγμα Τραμπ, ο Τζο Μπάιντεν και η επιστροφή των ΗΠΑ στη θέση τους
Το ταξίδι-έκπληξη του Τζο Μπάιντεν στο Κίεβο ήταν ιστορικό, όπως και να το δούμε. Χωρίς να το καταλάβει κανείς, ο Αμερικάνος Πρόεδρος βρέθηκε στους δρόμους της ουκρανικής πρωτεύουσας στο πλευρό του Ουκρανού Προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, σημειώνοντας με σαφή -και σημειολογικό- τρόπο πως η μάχη της Δύσης απέναντι στον αυταρχισμό της Ρωσίας, όπως εκφράστηκε μέσω της εισβολής, θα συνεχίσει να μαίνεται στο διηνεκές. Η συσπειρωτική -και βαθιά αξιακή- ομιλία του Μπάιντεν στην Πολωνία στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, όπου ο Μπάιντεν έκανε λόγο για τη νίκη του ελεύθερου κόσμου απέναντι στη βαρβαρότητα, από τη μία απέδειξε πως οι ΗΠΑ έχουν επιστρέψει και από την άλλη πως ο νυν ένοικος του Λευκού Οίκου φάνηκε αντάξιος των προσδοκιών που καλλιέργησε η υποψηφιότητα του.
Όμως, η παρουσία ενός Αμερικάνου Προέδρου σε Κίεβο και Βαρσοβία στη μέση μιας ρωσικής εισβολής στην Ανατολική Ευρώπη δεν ήταν καθόλου βέβαιη. Αυτό γιατί ο προκάτοχος του Μπάιντεν, Ντόναλντ Τραμπ, εκπροσώπησε ένα διαμετρικά αντίθετο μίγμα εξωτερικής πολιτικής, στο οποίο η Ευρώπη και η ασφάλεια της τέθηκαν σε απόλυτη αμφισβήτηση. Το «Δόγμα Τραμπ» απείλησε να αλλάξει τις σταθερές των διεθνών σχέσεων όπως τις αντιλαμβανόμαστε από τη λήξη του Β’ ΠΠ· δύο χρόνια μετά την ανάληψη της προεδρίας -και έναν μετά την έναρξη του ρώσο-ουκρανικού πολέμου- ο Μπάιντεν έχει πλέον καταφέρει να το ξηλώσει, τόσο όσο χρειάζεται.
Ο νέο-απομονωτισμός του Δόγματος Τραμπ
Από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι Αμερικάνοι συνηθίζουν να αποδίδουν σε κάθε πρόεδρο τους και ένα «δόγμα» εξωτερικής πολιτικής, προσπαθώντας να συνοψίσουν τη φιλοσοφία αλλά και τις γεωπολιτικές του προτεραιότητες. Η αρχή έγινε με το «Δόγμα Μονρόε» όταν ο Τζέιμς Μονρόε οραματίστηκε μια Αμερικάνικη ήπειρο σαν σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, όπου οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δε θα είχαν πια πρόσβαση. Η συνέχεια άργησε λίγο, αλλά ήρθε με το ξακουστό «Δόγμα Τρούμαν» το 1947 και την ανάγκη να περιοριστεί η εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ευρώπη—με τις Ελλάδα και Τουρκία να βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής του Χάρι Τρούμαν. Όλοι οι Πρόεδροι που ακολούθησαν τον Τρούμαν απέκτησαν το δικό τους δόγμα, ακόμα και αν οι ιδέες ή οι στόχοι που εξέφρασαν δεν ήταν τόσο διακριτοί μεταξύ τους. Με εξαίρετη τον Ντόναλντ Τραμπ· σε αντίθεση με τους προκατόχους του, ο Τραμπ πρότεινε την ατζέντα του “America First” σε ένα μίγμα νέο-απομονωτισμού, στο οποίο οι ΗΠΑ αποχώρησαν σταδιακά από την ηγετική τους θέση στη Δύση, και τις δεσμεύσεις τους σε υπερεθνικούς οργανισμούς -ακόμα και από το ΝΑΤΟ. Το δόγμα Τραμπ προτεραιοποίησε τις διμερείς σχέσεις- με τις συζητήσεις Τραμπ-Μακρόν όπου ο δεύτερος μάταια προσπαθούσε να εξηγήσει στον πρώτο πώς δουλεύει η ΕΕ να έχουν μείνει στην ιστορία - και τον οικονομικό, πολιτικό, και μεταναστευτικό προστατευτισμό. Οι ΗΠΑ θα ήταν πλέον μόνες τους, από επιλογή.
Ουσιαστικά, το Δόγμα Τραμπ αμφισβήτησε απόλυτα όλα όσα καθόρισαν τη φιλοσοφία και την εφαρμογή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής από το 1945 μέχρι και το 2016. Όμως, η επιστροφή στην ουδετερότητα -αν όχι σε έναν τύπου μεσοπολεμικού απομονωτισμό του μεσοπολέμου- αποξένωσε τους παραδοσιακούς συμμάχους των ΗΠΑ σε Ευρώπη και Ανατολική Ασία/Ωκεανία, αφήνοντας αρκετό χώρο στους -επίσης παραδοσιακούς και συνεχώς αναδυόμενους- αντιπάλους της Ουάσιγκτον να αυξήσουν το γεωπολιτικό τους αποτύπωμα. Τόσο η Ρωσία, όσο -κυρίως- η Κίνα εκμεταλλεύτηκαν την τετραετία Τραμπ, σφυρηλατώντας μια όψιμη συνεργασία μεταξύ τους, αλλά και παρεμβαίνοντας με διάφορους τρόπους σε εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών, προσφέροντας τους μια εναλλακτική γεωπολιτική στέγη. Και αν η Ευρώπη -της οποίας η άμυνα εξαρτάται, δυστυχώς, απόλυτα από τις ΗΠΑ- δύσκολα θα αλληθώριζε προς την Ανατολή παρά τους «εμπορικούς πολέμους» που κήρυξε ο Τραμπ απέναντι της, σίγουρα δεν ισχύει το ίδιο για αρκετά κράτη της Αφρικής ή της Λατινικής Αμερικής. Με άλλα λόγια, παρότι η κούρσα του 2020 δεν κρίθηκε με βάση τις διαφορετικές προσεγγίσεις των Μπάιντεν και Τραμπ σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, η πιθανή παραμονή του δεύτερου στον Λευκό Οίκο σηματοδοτούσε τον κίνδυνο μιας δομικής αλλαγής στις διεθνείς σχέσεις: οι ΗΠΑ όχι μόνο δε θα αποτελούσαν πια τον «αστυνομικό του πλανήτη», αλλά θα άφηναν τους συμμάχους τους ευάλωτους στην επιρροή των μεγάλων δυνάμεων που είχαν ήδη σπεύσει να εκμεταλλευτούν το κενό που τους άφηνε η Ουάσινγτον.
Η επιστροφή Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο -και αυτή τη φορά στο Οβάλ Γραφείο- σηματοδότησε και την επιστροφή των ΗΠΑ στην ηγεσία της Δύσης. Δεν είναι τυχαίο πως αμέτρητες αμερικανικές και ευρωπαϊκές έρευνες έδειξαν αμέσως πως, περισσότερο απ’ όλους, οι ευρωπαίοι ανακουφίστηκαν με την εκλογή Μπάιντεν το 2020, βλέποντας στο πρόσωπο του το τέλος του τραμπικού αμερικανικού νέο-απομονωτισμού, αρά και τη λήξη τόσο στους διατλαντικούς εμπορικούς πολέμους, αλλά και τη σιγουριά πως οι ΗΠΑ θα παρέμεναν στον πυρήνα της ευρωπαϊκής άμυνας. Ο ρώσο-ουκρανικός πόλεμος αποτέλεσε το απόλυτο τεστ, τόσο για την ικανότητα του Μπάιντεν να ηγηθεί της Δύσης, όσο και για τη διαχείριση του σε μια κρίση που -θεωρητικά τουλάχιστον- θα μπορούσε να ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Ο Μπάιντεν όχι μόνο κατάφερε να σταθεί στο πλευρό της Ουκρανίας, παρέχοντας αμέριστη οικονομική και εξοπλιστική βοήθεια, αλλά χρησιμοποίησε τον αυταρχισμό του Βλαντιμίρ Πούτιν και του καθεστώτος του ώστε να αναζωπυρώσει τον αξιακό πυρήνα της Ευρώπης. Το κρίσιμο στοιχείο εδώ είναι πως αυτό οδήγησε σε μετρήσιμα αποτελέσματα, καθώς υπό την αμερικανική πρωτοβουλία, η αιωνίως αργοκίνητη ΕΕ απάντησε και εκείνη άμεσα στη ρωσική πρόκληση, αλλά και το ΝΑΤΟ βρίσκεται λίγα βήματα πριν μια ιστορική μεγέθυνση, η οποία θα ενισχύσει τη διατλαντική ασφάλεια, περιορίζοντας παράλληλα τη Μόσχα περισσότερο από ποτέ στη σύγχρονη ιστορία της.
Παράλληλα, ο Μπάιντεν έχει χειριστεί άριστα την πρόκληση της Κίνας. Αν το Δόγμα Τραμπ εισήγαγε κάτι ως δεδομένο στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, αυτό ήταν πως η Κίνα αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για τις ΗΠΑ στο άμεσο -αλλά κυρίως στο έμμεσο- μέλλον. Μπορεί η προσέγγιση του Τραμπ να ήταν χαοτική, όμως αυτή η θέση ήταν στον πυρήνα της σωστή· σε αντίθεση με τη στρατηγικά ανόητη και επαίσχυντη σε νομικό, ιστορικό, και ανθρωπιστικό επίπεδο εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Κίνα παίζει το παιχνίδι πολύ πιο έξυπνα, παρεμβαίνοντας σε άλλα κράτη με υβριδικό τρόπο, αξιοποιώντας την τεράστια οικονομική της δύναμη και επιρροή. Όπως και ο Τραμπ, έτσι και ο Μπάιντεν εξακολουθεί να χαρακτηρίζει την Κίνα ως τον κύριο ανταγωνιστή των ΗΠΑ σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά κυρίως, έχει ήδη δράσει ώστε να περιορίσει την επιρροή του Πεκίνου στην Ανατολική Ασία. Η πυρηνική συμφωνία AUKUS μεταξύ ΗΠΑ-Ηνωμένου Βασιλείου-Αυστραλίας, η καθολική στήριξη των ΗΠΑ στο νέο—και εξαιρετικά φιλόδοξο—αμυντικό δόγμα της Ιαπωνίας, και η πάγια θέση στο πλευρό της Ταϊβάν, αποδεικνύουν πως ο Μπάιντεν έχει την οξυδέρκεια να κρατήσει από την παρακαταθήκη Τραμπ ό,τι αξίζει να μείνει.
Η επόμενη μέρα
Παραδόξως, τη στιγμή που ανέλαβε την Προεδρία, η δουλειά του Τζο Μπάιντεν ήταν σχετικά ευκολότερη, συγκριτικά με εκείνη των προκατόχων του. Σε αντίθεση με τους Μπιλ Κλίντον, Τζορτζ Μπους, Μπαράκ Ομπάμα, αλλά και Ντόναλντ Τραμπ -με όλους να έχουν κερδίσει τον Λευκό Οίκο προτείνοντας ένα εξ ολοκλήρου διαφορετικό όραμα για τις ΗΠΑ- ο Μπάιντεν εξελέγη με μια ατζέντα «back to the basics» η οποία δούλεψε στην πράξη, καθώς είχε απέναντι του έναν κακό, κατά γενική ομολογία -αλλά και επιστημονική αξιολόγηση- πρόεδρο. Με άλλα λόγια, στον Μπάιντεν αρκούσε να επαναφέρει μια κάποια σταθερότητα στο εσωτερικό της χώρας, αποφεύγοντας ένα μεγάλο λάθος σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, καθώς θα προσπαθούσε να διορθώσει τη ζημιά του τραμπικού απομονωτισμού.
Η πίστα αποδείχτηκε πολύ πιο δύσκολη. Το πλήγμα του Δόγματος Τραμπ στο κύρος των ΗΠΑ σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν σημαντικό μεν, αλλά όχι τελειωτικό. Ο Μπάιντεν κατάφερε από τη μία να επαναφέρει τις ΗΠΑ ως ηγέτιδα δύναμη του ελεύθερου κόσμου, σε μια εποχή που τα ψυχροπολεμικά κλισέ χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο, επανασυσπειρώνοντας, από την άλλη, τους συμμάχους των ΗΠΑ γύρω από την Ουάσινγτον. Η Κίνα αναπόφευκτα θέτει τις ΗΠΑ -άρα και τη Δύση- μπροστά σε μια αναδιανομή της ισορροπίας δυνάμεων σε περιφερειακό, αλλά δυνητικά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ρωσία προσπάθησε –μάταια- να αποδείξει πως μπορεί να αποτελέσει έναν εναλλακτικό πόλο επιρροής με βάση τη στρατιωτική της ισχύ, όπως έκανε και η ΕΣΣΔ μέχρι το 1989. Η εξωτερική πολιτική του Μπάιντεν έχει αναδείξει και τους δύο κινδύνους στον βαθμό που τους αξίζει, επαναφέροντας τις ΗΠΑ εκεί που ήταν από το 1945· στη μάχη απέναντι στον αυταρχισμό, η συνοχή της διατλαντικής συνεργασίας αποτελεί προϋπόθεση για να υπάρξει επόμενη μέρα. Και αν κάποια στιγμή μιλήσουμε για ένα «Δόγμα Μπάιντεν» τότε η επιστροφή των ΗΠΑ στη θέση που κατελάμβαναν για σχεδόν οχτώ δεκαετίες θα βρίσκεται στον πυρήνα του.
3°
