Η τελευταία μάχη με το bullying

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τον περασμένο Γενάρη, σχολείο στην Αργαλαστή τέθηκε υπό «εισαγγελική επιτήρηση» μετά τις καταγγελίες για ακραίο bullying σε 14χρονη μαθήτρια. Οι γονείς του κοριτσιού κατήγγειλαν στις αρχές ότι συμμαθητές της από το Γυμνάσιο που φοιτά έφτασαν στο σημείο να την απειλήσουν με μαχαίρι και κατσαβίδι. Το παιδί για περίπου δύο χρόνια έκρυβε τον εφιάλτη που βίωνε από όλους, μέχρι που οι γονείς της εντόπισαν στην τσάντα της ένα μαχαίρι, αντικείμενο που –όπως τους εξομολογήθηκε– είχε αγοράσει και είχε πάντα μαζί της «για άμυνα». 

Το συγκεκριμένο περιστατικό ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού είναι ένα από τα σοβαρότερα που έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια και πήρε γρήγορα τον δρόμο της δικαιοσύνης. Το Υπουργείο Παιδείας κινητοποιήθηκε, η υφυπουργός Ζέττα Μακρή έφτασε στην περιοχή, ενώ δίπλα στα παιδιά βρέθηκαν παιδοψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί. Πόσα, όμως, ανάλογα περιστατικά bullying καταγράφονται καθημερινά στην Ελλάδα κάτω από τη μύτη γονέων και εκπαιδευτικών; Η απάντηση είναι δύσκολο να δοθεί, αφού κανείς δεν ξέρει τον πραγματικό τους αριθμό. Μπορεί όλο και συχνότερα η κοινωνία να «σοκάρεται» και να «φρίττει» για περιστατικά ακραίας ενδοσχολικής βίας, ωστόσο, τα στόματα των θυμάτων εξακολουθούν να παραμένουν κλειστά, παρά τις πρώτες, δειλές προσπάθειες που γίνονται στο εκπαιδευτικό σύστημα μέσω των εργαστηρίων δεξιοτήτων. 

Οι θλιβερές στατιστικές για το bullying στα σχολεία

Πάντως, αν και πολλά περιστατικά παραμένουν «κλειδωμένα» στις τρεμάμενες καρδιές των θυμάτων, τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους φορείς και οργανώσεις δείχνουν ανησυχητική αύξηση της ενδοσχολικής βίας. Πρόσφατη έρευνα του Focus Bari για το «Χαμόγελο του Παιδιού» είναι ενδεικτική της τάσης, αφού τοποθετεί το σχολείο ως κυρίαρχο χώρο εκφοβισμού. Άλλωστε, είναι ενδεικτικό ότι στην Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, το πρώτο εξάμηνο του 2022 καταγράφηκε αύξηση 149,02% στις κλήσεις και τα μηνύματα από παιδιά που ζητούσαν στήριξη σε θέματα εκφοβισμού. Ο πρόεδρος του Οργανισμού έχει δηλώσει ότι «ένα παιδί κάθε δύο ημέρες δηλώνει αυτοκτονικό ιδεασμό για λόγους που μπορεί να σχετίζονται με την κακοποίηση ή το bullying που δέχεται». Η εκπαιδευτική κοινότητα καλείται πιο έντονα από ποτέ να αναλάβει δράση. Μία μερίδα της φαίνεται ότι το έχει συνειδητοποιήσει. Τα στοιχεία για το 2022 δείχνουν ότι καταγράφηκε αύξηση 174% στον αριθμό των μαθητών και μαθητριών, εκπαιδευτικών, γονέων και κηδεμόνων που συμμετείχαν σε παρεμβάσεις του «Χαμόγελου του Παιδιού» για την πρόληψη της ενδοσχολικής βίας. Κατά την ίδια έρευνα, βασικές αιτίες στις οποίες οι νέοι (16-20 ετών) αποδίδουν την πυροδότηση του εκφοβισμού είναι η διαφορετικότητα και συγκεκριμένα η διαφορετική εθνικότητα (85%), σεξουαλική ταυτότητα (82%) και νοητική ικανότητα (82%).

Η νέα νομοθετική ρύθμιση που έρχεται τις επόμενες ημέρες στη Βουλή στρέφεται και εκείνη προς την ίδια κατεύθυνση. Το ν/σ «Ζούμε Αρμονικά Μαζί, Σπάμε τη Σιωπή» αποτελεί συμπληρωτική ρύθμιση για την αντιμετώπιση του bullying στα σχολεία. Η δημιουργία πλατφόρμας για την υποβολή καταγγελιών –ανώνυμα από τους μαθητές–, ίσως αποτελέσει μία... διέξοδο για τα θύματα που βρίσκονται σε αδιέξοδο. Αυτό τουλάχιστον προσδοκά και προς αυτό στοχεύει η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας. 

Τα περιστατικά bullying γίνονται όλο και πιο βίαια

Εκτός από το περιστατικό ακραίου bullying στην Αργαλαστή, βίαια περιστατικά έχουν βρει το φως της δημοσιότητας και από άλλες περιοχές της Ελλάδας τους τελευταίους μήνες. Μαχαίρια βγαίνουν με ευκολία, ομάδες εξωσχολικών διαπληκτίζονται αιματηρά με μαθητές έξω από τα σχολικά συγκροτήματα... Οι «πλάκες» θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή και την αρτιμέλεια μικρών μαθητών.

Ενδεικτικά της κατάστασης δύο περιστατικά που έγιναν γνωστά πριν από λίγους μήνες: Μαθητής της Στ’ τάξης Δημοτικού Σχολείου στην συνοικία Μακρυγιάννη της Πάτρας πέφτει θύμα bullying. Πρόσφατα, οι θύτες επιχείρησαν να τον ρίξουν από τις σκάλες. Ο πατέρας του μαθητή κατήγγειλε στην εφημερίδα Πελοπόννησος ότι «δεν βρίσκει άκρη». «Φοβάμαι για το παιδί μου με τόσα που ακούμε και βλέπουμε. Πρέπει η σχολική κοινότητα να παρέμβει. Απευθύνθηκα στον διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου, ο οποίος μάλλον θεώρησε το θέμα ήσσονος σημασίας. Το παιδί μου, όμως, είναι στοχοποιημένο από συγκεκριμένα άτομα. Είναι το πιο αδύνατο και εύκολα πέφτει θύμα τους», δήλωσε ο πατέρας στο μέσο, ελπίζοντας να υπάρξει παρέμβαση από την αρμόδια παρέμβαση.

Στην Άρτα ένας 15χρονος μαθητής έμεινε παράλυτος μετά από τον ξυλοδαρμό του από συμμαθητή του στην αυλή του σχολείου. Το περιστατικό καταγράφηκε το 2021, όταν ο μαθητής δέχθηκε χτύπημα στον αυχένα. Το παιδί ανέφερε στους καθηγητές του ότι δεν αισθάνεται καλά, αλλά οι καθηγητές δεν έδωσαν σημασία. Λίγο αργότερα έχασε τις αισθήσεις του, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και ενώ είχε συνέλθει η κατάστασή του επιδεινώθηκε και παρέλυσε η αριστερή πλευρά του σώματός του. Το πόρισμα της ΕΔΕ ήταν καταπέλτης για τις συνθήκες τραυματισμού του 15χρονου. Πειθαρχικές ευθύνες βαραίνουν τρία πρόσωπα από το σχολείο. Η κατάστασή του σήμερα βαίνει βελτιούμενη.

Σε άλλες περιπτώσεις, γονείς έχουν προχωρήσει σε καταγγελίες τόσο στις αρχές, όσο και στα ΜΜΕ. Στη Βόρεια Ελλάδα πατέρας κατήγγειλε ότι ο γιος του δέχεται συστηματικές επιθέσεις από μία ομάδα περίπου 10 παιδιών, για τις οποίες έχει ενημερώσει πολλές φορές και τη διεύθυνση του σχολείου αλλά και την Πρωτοβάθμια. «Αυτή η βία προστατεύεται από τους καθηγητές και τους γονείς συγκεκριμένων μαθητών» είχε πει σε συνέντευξή του.

Γιατί, όμως, αυξάνονται τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας; Σε πρόσφατη ημερίδα της Ομοσπονδία Γονέων Κεντρικής, η ψυχίατρος παιδιών-εφήβων, συντονίστρια διευθύντρια του ΕΣΥ στο τμήμα Παιδιών-Εφήβων του Γ.Ν. Γ. Παπανικολάου, υποστήριξε ότι «η σχολική βία είναι μια μορφή κοινωνικού εγκλήματος, αντανακλά την κοινωνική ισότητα, τον αποκλεισμό και τη ματαίωση των ατομικών προσδοκιών». Η ψυχίατρος ανέφερε ακόμη ότι συσχετίζεται άμεσα με την εγκληματικότητα στην ευρύτερη κοινωνία και ότι δεν περιορίζεται μόνο στους χώρους του σχολείου. Σύμφωνα με την ίδια, τα τελευταία χρόνια η χρήση του διαδικτύου, η κακή διατροφή κυρίως των εφήβων και η χρήση ουσιών καθιστούν συχνά το σχολικό πλαίσιο έναν χώρο ο οποίος δεν είναι ασφαλής. Υποστήριξε ακόμη ότι «η σχολική βία εμφανίζεται με τη μορφή σχολικού εκφοβισμού, αλλά δεν ταυτίζεται με αυτόν».

Ιδιαίτερα ανησυχητικά για τους ειδικούς είναι τα στοιχεία που δείχνουν ότι η σχολική βία δεν περιορίζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσια - Λύκεια), αλλά εντοπίζεται όλο και πιο συχνά και στα Δημοτικά Σχολεία.

Το ν/σ του Υπ. Παιδείας φέρνει την πλατφόρμα καταγγελιών - Το μέτρο για πρόληψη και αντιμετώπιση του bullying

Με το νομοσχέδιο «Ζούμε Αρμονικά Μαζί, Σπάμε τη Σιωπή» ολοκληρώνει τη θητεία της στο Υπουργείο Παιδείας η Νίκη Κεραμέως. Το συμπληρωματικό σχέδιο νόμου για το bullying και τον σχολικό εκφοβισμό αναμένεται μέσα στο Φεβρουάριο να τεθεί προς συζήτηση και ψήφιση στη Βουλή. Η βασική του καινοτομία είναι η δημιουργία πλατφόρμας καταγγελιών όπου οι μαθητές θα μπορούν ανώνυμα να καταγγείλουν τη βία που δέχονται στο σχολείο.

Όσα ορίζει το νέο νομοσχέδιο θα λειτουργήσουν συνδυαστικά με μία σειρά δράσεων που έχουν ήδη θεσμοθετηθεί για την αντιμετώπιση του bullying. 

Συγκεκριμένα, στο ν/σ του Υπ. Παιδείας προβλέπονται:

• Δημιουργία ομάδων δράσης για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας.
• Σε επίπεδο σχολικής μονάδας, ο Διευθυντής μαζί με έναν εκπαιδευτικό που ορίζεται από εκείνον (στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση) ή τον Σύμβουλο Σχολικής Ζωής (στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση) θα είναι Υπεύθυνοι Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού και θα λειτουργούν ως σημείο αναφοράς και ενημέρωσης για θέματα σχολικού εκφοβισμού, θα υλοποιούν εκπαιδευτικές δράσεις και προγράμματα ευαισθητοποίησης στη σχολική μονάδα τους και θα επιλαμβάνονται περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, σε άμεση επικοινωνία με την τετραμελή Ομάδα Δράσης της Διεύθυνσης στην οποία υπάγονται.
• Σε επίπεδο Διεύθυνσης Εκπαίδευσης, θα λειτουργήσουν τετραμελείς Ομάδες Δράσης, αποτελούμενες από τον Διευθυντή Εκπαίδευσης, έναν Σύμβουλο Εκπαίδευσης, έναν ψυχολόγο και έναν κοινωνικό λειτουργό, ώστε να υπάρχει εποπτεία του προγράμματος σε τοπικό επίπεδο. Οι Ομάδες Δράσεις θα συντάσσουν ετήσιες εκθέσεις με τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά τους για τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας που έλαβαν χώρα μαζί με τις προτάσεις τους, και θα τις υποβάλλουν στον Περιφερειακό Διευθυντή Εκπαίδευσης ο οποίος θα ενημερώνει τακτικά το ΥΠΑΙΘ, εξασφαλίζοντας τη χάραξη μελλοντικής πολιτικής ενάντια στην ενδοσχολική βία βάσει δεδομένων.
• Σε κεντρικό επίπεδο, θα συσταθεί επιτροπή εμπειρογνωμόνων που θα έχει την ευθύνη για την εποπτεία και την επιμέλεια του προγράμματος, καθώς και τη συναγωγή σχετικών συμπερασμάτων. Η επιτροπή θα αναλάβει την εκπόνηση ειδικών πρωτοκόλλων πρόληψης και χειρισμού φαινομένων ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η επιστημονική αρτιότητα του προγράμματος.
• Τέλος, το νομοσχέδιο προβλέπει τη θεσμική κατοχύρωση δυνατότητας συνεργασίας μεταξύ φορέων και δομών που δραστηριοποιούνται κατά της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού.

Πώς θα λειτουργεί η πλατφόρμα για αναφορές περιστατικών βίας στα σχολεία

Σύμφωνα με όσα είπε στο Υπουργικό Συμβούλιο της Πέμπτης (2.2) η υπουργός Παιδείας, Νίκη Κεραμέως, η πλατφόρμα έχει αναπτυχθεί από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (ΙΤΥΕ) ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ σε συνεργασία με την κεντρική επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Σε αυτήν, οι μαθητές θα μπορούν να αναφέρουν περιστατικά, συμπληρώνοντας την ειδικά διαμορφωμένη φόρμα καταγραφής περιστατικού ανώνυμα ή επώνυμα, ενώ οι γονείς θα μπορούν να αναφέρουν περιστατικά επώνυμα. Θα δοθεί έτσι η δυνατότητα σε περισσότερα θύματα ή μάρτυρες σχολικού εκφοβισμού να μιλήσουν και να υποστηριχθούν. Θα απαιτείται η σύνδεση με κωδικούς Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου (για μαθητές) ή Taxis (για γονείς).

Στη συνέχεια, η αναφορά θα αποστέλλεται στην: α) Ομάδα Δράσης, με αποδέκτες των αναφορών τους Υπεύθυνους Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού της οικείας σχολικής μονάδας, που θα μπορούν να επιληφθούν αμέσως των περιστατικών αυτών, β) Ομάδα Δράσης της αρμόδιας Δ/νσης Εκπαίδευσης. Σε περίπτωση αδυναμίας επίλυσης του ζητήματος σε επίπεδο σχολείου, η σχολική ομάδα δράσης καταφεύγει στην αρμόδια ομάδα της Δ/νσης Εκπαίδευσης για υποστήριξη.

Επίσης, θα δίνεται η δυνατότητα στον αναφέροντα να παρακολουθήσει την πορεία της αναφοράς του μέσω της ειδικά διαμορφωμένης πλατφόρμας.

Συστηματικές επιμορφώσεις εκπαιδευτικών για το bullying

Στο ν/σ του Υπουργείου Παιδείας, το οποίο παρουσίασε αναλυτικά η Νίκη Κεραμέως στον πρωθυπουργό και τους υπουργούς της κυβέρνησης, προβλέπεται το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) να αναπτύξει νέο και εμπλουτισμένο υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. «Άμεσος στόχος είναι η επιμόρφωση των Ομάδων Δράσης των Διευθύνσεων Εκπαίδευσης και των Υπεύθυνων Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού των σχολικών μονάδων μέσα στο πρώτο έτος λειτουργίας του προγράμματος», σημειώνει το Υπ. Παιδείας.

Ήδη πριν από λίγους μήνες, τον Σεπτέμβριο του 2022, 202 στελέχη εκπαίδευσης επιμορφώθηκαν για θέματα διαχείρισης της σχολικής βίας. Σύμφωνα με πηγές από το Υπ. Παιδείας, οι θεματικές της επιμόρφωσης συμπεριελάμβαναν τις σύγχρονες τάσεις στην μελέτη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, την πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού και τον διαδικτυακό εκφοβισμό στην εποχή του COVID-19.

Επιπλέον, η πλατφόρμα για τις αναφορές περιστατικών βίας στα σχολεία θα περιέχει πρωτόκολλα διαχείρισης περιστατικών, καλές πρακτικές, καθώς και ενημερωτικό υλικό προς ενημέρωση της εκπαιδευτικής κοινότητας, τους γονείς και το ευρύτερο κοινό, λειτουργώντας έτσι ως κεντρικός ψηφιακός κόμβος του ΥΠΑΙΘ κατά της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού.

Με αυτό το νομοσχέδιο κλείνει ένας κύκλος νομοθετικών πρωτοβουλιών και ρυθμίσεων που ξεκίνησε το Υπουργείο Παιδείας από την ημέρα που ανέλαβε καθήκοντα η Νίκη Κεραμέως. Οι αλλαγές στην εκπαίδευση ξεκίνησαν από τα νηπιαγωγεία και κορυφώθηκαν πριν λίγους μήνες με τον νόμο-πλαίσιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση.