Η προσπάθεια κοινωνικής συμπερίληψης των Ρομά δεν πρέπει να είναι ευκαιριακή

«Κάθε φορά που πηγαίνω στο ταχυδρομείο, το σύστημα πέφτει και μου λένε πως δεν μπορούν να με εξυπηρετήσουν, ενώ την ίδια στιγμή βλέπω ότι εξυπηρετούν άλλους».

«Μπήκα στο φαρμακείο να αγοράσω μάσκα και ο φαρμακοποιός μου είπε πως για μένα ειδικά δεν έχει».

«Με συνέλαβαν στον δρόμο, ενώ περπατούσα, ως ύποπτο κλοπής. Με οδήγησαν στο τμήμα και με έδειραν. Εντάξει, να το φάω το ξύλο, αλλά να το είχα κάνει κιόλας. Δεν έκλεψα».

«Στο κρατητήριο οι αστυνομικοί έβαλαν τη γυναίκα μου να το καθαρίσει και να καθαρίσει και τις τουαλέτες. Διαμαρτυρήθηκα, τους έλεγα “τι είναι αυτά;”, η γυναίκα μου έκλαιγε, αλλά την ανάγκασαν να το κάνει»

Είναι μόνο 4 από τις 706 αναφορές - καταγγελίες Ρομά για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, που επισημάνθηκαν στο τελικό συνέδριο για την παρουσίαση του έργου «Λειτουργία Παρατηρητηρίου Προάσπισης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ρομά και ενδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων και εμπλεκόμενων φορέων- ΡΟΜ» που παρακολούθησα ως γραμματέας του Τομέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΠΑΣΟΚ - Κινήματος Αλλαγής.

Στόχος του έργου και του Παρατηρητηρίου υπήρξε η συλλογή, επεξεργασία και προώθηση των καταγγελιών των Ρομά προς επίλυση σε αρμόδιους φορείς συμβάλλοντας καθοριστικά στην προάσπιση των δικαιωμάτων της κοινότητας.

Τα ευρήματα του Παρατηρητήριου από τις αναφορές δεν είναι μόνο απογοητευτικά, είναι μια συνταρακτική αποκάλυψη ενός κόσμου που δεν γνωρίζουμε και επιμένουμε ως κοινωνία να κλείνουμε έναντί του τα μάτια. Του κόσμου των Ρομά, που χαρακτηρίζεται από κατάφωρες διακρίσεις και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, κυρίως στους τομείς της εκπαίδευσης, της απασχόλησης, της υγείας και της στέγασης.

Από τα ευρήματα του Παρατηρητηρίου ενδεικτικώς αναφέρω τα κάτωθι:

Το 74% των αναφορών – καταγγελιών αφορά τον δημόσιο τομέα, εκ του ποσοστού αυτού το 42% σχετίζεται με την αδυναμία πρόσβασης και εξυπηρέτησης σε δημόσιες υπηρεσίες. Ακολούθως, το 49% των καταγγελιών αφορά παραβιάσεις που λαμβάνουν χώρα στους δήμους, ενώ το 13% των αναφορών σχετίζονται με το σχολείο.

Ειδικότερα δε για τους μαθητές Ρομά, οι καταγγελίες κατά ποσοστό 42% αφορούν τον ρατσισμό που βιώνουν, όχι μόνον από τους συμμαθητές τους και τους γονείς αυτών, αλλά και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Ο ρατσισμός στο σχολείο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στον αναλφαβητισμό των Ρομά, ενώ έχει ως συνέπεια, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, στην παροχή μιας κατώτερης ποιότητας εκπαίδευσης. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι πολλοί μαθητές Ρομά, απόφοιτοι Δημοτικού, εξακολουθούν να μην γνωρίζουν να γράφουν σωστά (ή καθόλου) και να διαβάζουν.  

Περαιτέρω, μέγιστο πρόβλημα παραμένει η στέγαση, με τις καταγεγραμμένες αναφορές να σχετίζονται με την έλλειψη νερού, ηλεκτρισμού, θέρμανσης και το πρόβλημα των απορριμμάτων, που με ευθύνη των δήμων και των περιφερειών ταλαιπωρεί πλήθος Ρομά. Οι τελευταίοι, παρά τις εκκλήσεις τους προς στις δημοτικές αρχές, αναγκάζονται να ζουν δίπλα σε υγειονομικές βόμβες. 

Η καταγραφή των αναφορών αυτών εκ μέρους των φορέων υλοποίησης του προγράμματος δεν υπήρξε εύκολη και τούτο διότι ο φόβος των καταγγελλόντων Ρομά για την περαιτέρω διαχείριση των αναφορών τους ήταν μεγάλος. «Να μην το πείτε ότι σας το είπα εγώ» ή, με άλλα λόγια, είμαστε που είμαστε ο εύκολος στόχος, μην μπλέξουμε περισσότερο.

Εκ του συνόλου της συζήτησης που πραγματοποιήθηκε επισημαίνω τα εξής:

Είναι σπουδαίος ο ρόλος των διαμεσολαβητών Ρομά. Οι διαμεσολαβητές αφενός έρχονται σε επαφή με τους Ρομά, καλλιεργούν σχέση εμπιστοσύνης μαζί τους, τους εξηγούν ποια είναι τα θεμελιώδη δικαιώματά τους και τη σπουδαιότητα της αναφοράς της παραβίασής τους, αλλά και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους ως Ελλήνων πολιτών, ενώ προχωρούν στην πραγματοποίηση σχετικών εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης με σημαντική συμμετοχή. Αφετέρου, ενημερώνουν και ευαισθητοποιούν τους αρμόδιους κρατικούς φορείς σχετικά με την κοινότητα των Ρομά και τις διακρίσεις που υφίστανται, αποτελώντας έτσι τη γέφυρα μεταξύ της πολιτείας και των Ρομά. Ο ρόλος των διαμεσολαβητών πρέπει να ενισχυθεί θεσμικά, καθώς συμβάλλουν καθοριστικά στην καλλιέργεια της σχέσης αμοιβαίας εμπιστοσύνης.

Περαιτέρω, οι προλήψεις και ιδεοληψίες πρέπει να εκλείψουν. Όχι, οι Ρομά δεν επιθυμούν να μένουν σε παραπήγματα και σκηνές, δεν είναι μέρος της κουλτούρας τους, όπως πολλοί εσφαλμένα πιστεύουν. Επιθυμούν τη στέγαση. Ωστόσο, πώς θα επιτύχουν τη διαμονή σε κατοικία, όταν είναι κοινωνικώς αποκλεισμένοι από τη δυνατότητα ενοικίασης κατοικίας; Όταν δε κάποιος μαθητής Ρομά επιτύχει στις πανελλήνιες εξετάσεις και απαιτείται να μετακινηθεί και διαμείνει σε μια άλλη πόλη, αδυνατεί να ανεύρει ένα σπίτι να μείνει και κατ’ επέκταση να σπουδάσει, μόνο και μόνο επειδή είναι Ρομά.  

Η προσπάθεια κοινωνικής συμπερίληψης των Ρομά δεν πρέπει να είναι ευκαιριακή, αλλά να βασίζεται σε μακρόπνοο σχέδιο και στρατηγική για μια πιο συμπεριληπτική κοινωνία ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών για όλους. Προϋποθέτει, επίσης, έναν συστηματικό και ανοιχτό διάλογο μεταξύ της πολιτείας και των Ρομά, με ενίσχυση και στήριξη των συλλογικών οργάνων εκπροσώπησής τους. Πρωτεργάτες στην προσπάθεια αυτή, μεταξύ άλλων, πρέπει να είναι οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης.

Χαίρομαι ιδιαιτέρως που με αφορμή το τελικό συνέδριο ήρθα σε επαφή με τους εκπροσώπους των Ρομά και τους ευχαριστώ θερμά, όπως και τους φορείς υλοποίησης του έργου, για την πρόσκληση και φιλοξενία τους σε μια ιδιαιτέρως σημαντική συζήτηση. Οφείλουμε να στηρίξουμε, παντί τρόπω, την εξακολούθηση της λειτουργίας του Παρατηρητηρίου και να είμαστε σε ανοικτή επικοινωνία με τους διαμεσολαβητές και λοιπούς φορείς - συμμετέχοντες σε αυτό, ώστε να αξιοποιούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ανά τακτά χρονικά διαστήματα τα ευρήματά του προς την κατεύθυνση της συμπεριληπτικής κοινωνίας ίσων ευκαιριών.