Qatargate: Ύβρις, Νέμεσις και Τίσις

Όταν το Κατάρ ανέλαβε τη διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου, υπήρξαν πολλοί επικριτές στις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες και εντός του Ευρωκοινοβουλίου για το αν και κατά πόσο μπορεί ένα τόσο μικρό, μη δημοκρατικό –πλην πολύ πλούσιο– κράτος της Μέσης Ανατολής να φιλοξενήσει το μεγαλύτερο αθλητικό και «εμπορικό» γεγονός μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αλλά, ως εκεί.

Όταν ήρθαν στο φως της δημοσιότητας οι συνθήκες και το καθεστώς εργασίας των μεταναστών στο πλαίσιο του –πρωτοφανούς στα χρονικά– προγράμματος κατασκευής υποδομών ενόψει του Μουντιάλ, που οδήγησαν σε πάνω από 7.000 θανάτους εργαζομένων στο Κατάρ, ευρωβουλευτές από τις περισσότερες πτέρυγες καταδίκασαν τη βάναυση καταπάτηση των  ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αλλά ως εκεί.

Για πολλούς λόγους που αφορούν τη διοργανώτρια χώρα, τη διοργανώτρια αρχή και τους πολυάριθμους πολυεθνικούς κολοσσούς οι οποίοι προσδοκούν την απόδοση των επενδύσεών τους, το Μουντιάλ έπρεπε να διεξαχθεί ομαλά και να έρθει εις πέρας, με κάθε κόστος.

Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, ο ρόλος του Κατάρ όσον αφορά το ευρωπαϊκό πολιτικό στερέωμα αναβαθμίζεται, καθώς, ως εναλλακτικός προμηθευτής ενέργειας τώρα που η Ρωσία μπαίνει στο περιθώριο, αλλά και στο πλαίσιο των ευρύτερων διαπραγματεύσεων, είναι σε θέση να διεκδικεί, ως μέρος μιας πιθανής συμφωνίας ΕΕ-Κατάρ, την απελευθέρωση του καθεστώτος της βίζας προς το Κατάρ. Στη σχετική επιτροπή της Ευρωβουλής παρέστη η Ελληνίδα ευρωβουλευτής, αντικαθιστώντας έτερο μέλος της σοσιαλιστικής ομάδας, έβγαλε την πέρα κάθε λογικής ομιλία της και ψήφισε υπέρ του Κατάρ. Το ίδιο έκαναν και οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Η εισαγωγή του θέματος της απελευθέρωσης της βίζας στην Ολομέλεια ανεστάλη.

Με την αποκάλυψη του Qatargate, η μπάλα ξέφυγε από την Ντόχα και θρυμμάτισε τα γυάλινα κτίρια του Ευρωκοινοβουλίου στις Βρυξέλλες. Όποια και αν είναι η τελική έκβαση του σκανδάλου «διαφθοράς», έφερε στο φως μιαν άβολη –και για τους περισσότερους Ευρωπαίους ήδη προφανή– αλήθεια: Τα χρήματα δεν κάνουν την ευτυχία αλλά αγοράζουν επιρροή στην ΕΕ. Τώρα, θα γίνει κάτι πιο δραστικό;

Διαφαίνεται, πλέον, η πολύπλοκη και σκοτεινή φύση πολλών δικτύων διαφθοράς, που όμως διέρχονται από χαλαρούς κώδικες δεοντολογίας, όπως του Ευρωκοινοβουλίου, κι από πενιχρούς κανόνες διαφάνειας, λογοδοσίας και κυρώσεων, όπως της ΕΕ. Η διαφθορά κοστίζει στην οικονομία της ΕΕ μεταξύ 179 δισ. ευρώ και 990 δισ. ευρώ ετησίως, αντιπροσωπεύοντας έως και το 6% του ΑΕΠ της ΕΕ σε χαμένα φορολογικά έσοδα και επενδύσεις, σύμφωνα με εκτίμηση του 2016 η οποία αναφέρεται σε έγγραφο που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να τιμήσει την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Διαφθοράς.

Η Europol δημοσίευσε τον Απρίλιο του 2021 την πρώτη της αξιολόγηση αναφορικά με απειλές για σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα εδώ και τέσσερα χρόνια. Από την έκθεση αυτή συνάγεται ότι το 60% των ομάδων οργανωμένου εγκλήματος στην Ευρώπη χρησιμοποιεί τακτικά τη διαφθορά ώστε να επιτύχει τους σκοπούς του, το 68% ξεπλένει μαύρο χρήμα σε επενδυτικές δραστηριότητες, ενώ οι δικηγορικές υπηρεσίες είναι σημαντικές για περισσότερο από το 80% των εγκληματικών δικτύων – και αυτή η δραστηριότητα έχει σοβαρό αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών της ΕΕ.

Για όλους όσοι, χρόνια τώρα, εστιάζονται στην καταπολέμηση της διαφθοράς, το μεγαλύτερο μέρος της πρόκλησης έγκειται στην αντιμετώπιση της δωροδοκίας με τέτοιο τρόπο, ώστε οι πολίτες να το παρατηρούν και να το  αντιλαμβάνονται.

Τα εκτεταμένα φαινόμενα διαφθοράς, και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συνιστούν δύο κύριες απειλές για τη φιλελεύθερη δημοκρατία και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα: Η πρώτη απειλή έχει να κάνει με το γεγονός ότι, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ένα ανησυχητικά μεγάλο μερίδιο ψηφοφόρων βλέπει το εγχώριο πολιτικό σύστημα και τους εκλεγμένους ηγέτες ως εξ ορισμού διεφθαρμένους, την ώρα που οι ανισότητες οξύνονται. Η  ηθική ασυνέπεια, η κουλτούρα της ατιμωρησίας αυξάνει τον θυμό των πολιτών, ευνοεί τους πάσης φύσεως δημαγωγούς και εκτρέφει τα φασιστοειδή και τους αντισυστημικούς επιγόνους του Τραμπ ανά την Ευρώπη.

Η δεύτερη απειλή προέρχεται από τον τρόπο με τον οποίο τρίτες χώρες εκτός ΕΕ, κυρίως τα αυταρχικά κράτη (Ρωσία, Κίνα, χώρες Μέσης Ανατολής) αλλά και οι επιχειρήσεις-κολοσσοί κάνουν lobbying με θεμιτά ή/και αθέμιτα μέσα προκειμένου να προωθήσουν την γκάμα των συμφερόντων τους προς τη Δύση και την ΕΕ. Σύμφωνα με τη Διεθνή Διαφάνεια, μόνο το 2019, η Google δαπάνησε 8 εκατομμύρια ευρώ για λόμπι στις Βρυξέλλες. Μαζί με την Amazon, το Facebook και την Apple, οι προϋπολογισμοί για λόμπι αυξήθηκαν κατά 510% από το 2014. Στις Βρυξέλλες υπηρετούν σήμερα περίπου 13.000 επαγγελματίες λομπίστες. Δηλαδή, 19 λομπίστες για κάθε ευρωβουλευτή!

Στο διεθνές σκάνδαλο του Ευρωκοινοβουλίου –δυστυχώς για την εικόνα της χώρας– φέρεται να εμπλέκεται και η Ελληνίδα ευρωβουλευτής, ως μοιραίο πρόσωπο αρχαίας τραγωδίας.

Η Ύβρις ήταν βασική αντίληψη της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων. Η αυθάδης και αλαζονική αυτή συμπεριφορά, που αποτελούσε για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό παραβίαση της ηθικής τάξης καθώς και απόπειρα ανατροπής της κοινωνικής ισορροπίας και, γενικότερα, της κοσμικής τάξης, οδηγούσε, τελικά, στην πτώση και καταστροφή του «υβριστή». Νομοτελειακά, επέρχετο η Νέμεσις (η Δίκη), κάτω απ’ τον νόμο της οποίας κάθε δράση προκαλεί αντίδραση και, εν τέλει, η τιμωρία (Τίσις) του ανθρώπου εκείνου που θεωρεί τον εαυτό του άτρωτο.

Η ΕE παραμένει ένα από τα λίγα μέρη στον κόσμο όπου το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα συνδυάζονται με την οικονομία της αγοράς, το κοινωνικό κράτος και την περιβαλλοντική ευθύνη. Όλα αυτά, όμως, δεν έχουν καμία σημασία αν στο Μιλάνο, στο Αμβούργο, στην Ουτρέχτη, στη Βαρσοβία και στη Θεσσαλονίκη η ευρωπαϊκή ιδέα είναι συνώνυμη της δωροδοκίας και της «αρπαχτής».

Υποβόσκει μια βαθιά κρίση της δημόσιας και ατομικής ηθικής, που μετασχηματίζεται σε κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Ωστόσο, το πολιτικό προσωπικό έχει πολύ μικρό βαθμό συνείδησης της κατάστασης ή διακατέχεται από μεγάλη αναισθησία – όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. 

Πέρα από ηθικές αποτιμήσεις και προφορικές καταδίκες, οι πράξεις δεν μπορούν να μένουν άλλο ατιμώρητες. Χρειαζόμαστε μια σαφή δέσμευση από όλα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για τη νομοθέτηση του Ευρωπαϊκού Μητρώου Διαφάνειας (που όλο αναβάλλεται από την Κομισιόν) στο οποίο θα καταγράφονται συναντήσεις μόνο με εγγεγραμμένους εκπροσώπους συμφερόντων και θα δημοσιεύονται όλες οι συναντήσεις lobbying.

Το σκάνδαλο που συμβαίνει είναι «άσχημο». Η ίδια η «ασχήμια» του θα πρέπει να παρακινήσει τους πολιτικούς ηγέτες της ΕΕ να διορθώσουν, επιτέλους, τα πράγματα.