Έγκλημα και οικονομική τιμωρία

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία οδήγησε σε πλανητικής κλίμακας αναστάτωση. Το πολλαπλό κόστος της κατανέμεται ανισομερώς. Τη θλιβερή πρωτιά κατέχει βέβαια η Ουκρανία, με πολλούς νεκρούς και απίστευτη καταστροφή των υποδομών της. Παράλληλα, η ίδια η Ρωσία έχασε χιλιάδες στρατιώτες και υφίσταται κυρώσεις: η συζήτηση περί της αποτελεσματικότητάς τους καλά κρατεί. (Project Syndicate, 1/11/2022, Economist 27/8/2022). Μια ουσιώδης διάκριση εδώ είναι ανάμεσα στο άμεσο/ βραχυπρόθεσμο και στο μεσομακροπρόθεσμο: ενδέχεται οι συνέπειες των άνευ προηγουμένου δυτικών κυρώσεων να φανούν περισσότερο στο μέλλον.

Αυξανόμενο ενδιαφέρον παρουσιάζει όμως η οικονομική επιβάρυνση στους κόλπους της «Δυτικής συμμαχίας» (όρος που επανεμφανίζεται δριμύτερος). Η Ευρώπη υφίσταται πολύ βαρύτερες συνέπειες από ό,τι οι ΗΠΑ: συγκεκριμένα, με την παροχή φθηνού ρωσικού αερίου να έχει μειωθεί δραστικά (οδεύοντας προς εξαφάνιση;), το ενεργειακό κόστος έχει εκτοξευθεί. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ, γη της ελευθερίας και των σχιστολιθικών πηγών, απολαμβάνει μια απρόσμενη αύξηση εξαγωγών υγροποιημένου αερίου LNG, αλλά και σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε πολλούς βιομηχανικούς κλάδους: οι Ευρωπαίοι παραγωγοί πληρώνουν τετραπλάσια τιμή για το φυσικό αέριο, σε σύγκριση με τους Αμερικάνους ομολόγους τους.

Στα παραπάνω ήρθε εσχάτως να προστεθεί δέσμη γενναίων επιδοτήσεων στην εγχώρια βιομηχανία που εξήγγειλε ο Πρόεδρος Μπάιντεν, υπό την ονομασία IRA (Inflation Reduction Act): οι εκρηκτικές τους συνέπειες παραπέμπουν στον ομώνυμο Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό... 

Δημιουργείται έτσι, στη Δυτική συμμαχία, κάτι σαν ρωγμή ή και ρήγμα στη σφαίρα της οικονομίας - σε αναντιστοιχία με τη γεωπολιτική σύμπλευση ως προς το Ουκρανικό, η οποία και υπονομεύεται. Η πρόσφατη επίσκεψη Μακρόν στην Ουάσιγκτον έγινε σε αυτό το φόντο, δίχως απτό αποτέλεσμα. Οι προτιμησιακοί κανόνες που θεσπίζουν οι ΗΠΑ πλήττουν όλους τους εμπορικούς τους εταίρους: εξαιρούνται μόνο χώρες με τις οποίες οι ΗΠΑ έχουν συμφωνία ελευθέρου εμπορίου (Καναδάς, Μεξικό). Ως αποτέλεσμα έχουμε αναδιατάξεις κρίσιμων αλυσίδων, λ.χ. με Κορεάτικες αυτοκινητοβιομηχανίες να σπεύδουν να μεταφέρουν την παραγωγή τους στις ΗΠΑ  (Economist,29/9 και 1/12/2022)

Πώς αντιδρά λοιπόν η Ευρώπη; Διαμαρτύρεται, ευελπιστώντας ότι θα υπάρξουν τροποποιήσεις που να αμβλύνουν κάπως τις δυσμενείς επιπτώσεις  του προστατευτικής φιλοσοφίας IRA. Εναλλακτικά, η ΕΕ θα μπορούσε να προσφύγει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) , θεματοφύλακα των ελευθέρων συναλλαγών: πλην όμως, η αίγλη του ακέφαλου (ελαίω ΗΠΑ) οργανισμού έχει τρωθεί και οι βραδύτατοι χρόνοι τέτοιων εκδικάσεων είναι αποτρεπτικοί. (Η διαμάχη ΕΕ-ΗΠΑ για την αεροναυπηγική βιομηχανία διήρκεσε 17 χρόνια…) Εναλλακτικά, προτείνεται η Ευρώπη να κάνει κάτι παρεμφερές με το IRA. Το πρόβλημα είναι ότι εν μέρει αυτό ήδη συμβαίνει, αλλά άναρχα: με κάθε κράτος μέλος να μεριμνά για τα του οίκου του, εις πείσμα των κανόνων της εσωτερικής αγοράς που απαγορεύουν τέτοιου είδους στρεβλώσεις. Και, βέβαια, η γενναιοδωρία στη στήριξη της εγχώριας παραγωγής εξαρτάται πολύ από τα δημοσιονομικά περιθώρια του καθενός: λ.χ. η Γερμανία τα διαθέτει. Ενδιαφέρον εν προκειμένω είναι ότι κατ’ ουσίαν συνεχίζονται πρακτικές εθνικών ενισχύσεων που θεσπίστηκαν πολύ πρόσφατα, λόγω κάποιας διαφορετικής έκτακτης ανάγκης – της πανδημίας.

Κλυδωνισμοί λοιπόν, στους κόλπους της «Δύσης». Και αυτό παρά το γεγονός ότι τα νέα μέτρα των ΗΠΑ έχουν και μια καλοδεχούμενη για τους Ευρωπαίους περιβαλλοντική πτυχή, ωθώντας προς την ευκταία πράσινη μετάβαση (κάτι αδιανόητο επί προεδρίας Τραμπ). Παράλληλα όμως πριμοδοτούν κραυγαλέα την εγχώρια παραγωγή, διαπνεόμενα από τη φιλοσοφία «Πρώτα η Αμερική». Αιχμή του δόρατος, σε όλα αυτά, ο ανερχόμενος κλάδος της ηλεκτροκίνησης. 

Η «οικονομική τιμωρία» για τη ρωσική εισβολή αποδεικνύεται πράγματι σύνθετη υπόθεση, με απρόσμενα απόνερα.  Μακροσκοπικά όμως, η παραπάνω οικονομική αναδίπλωση των ΗΠΑ και, τώρα πλέον, μάλλον και της βραδυκίνητης ΕΕ, αποτελεί καθυστερημένη αντίδραση σε κάτι άλλο: στην αποτυχία του πειράματος-«στοιχήματος» ένταξης της Κίνας στο πολυμερές σύστημα κανόνων ελευθέρου εμπορίου. Πράγματι, η Κίνα επωφελήθηκε στο έπακρο, με τις εξαγωγές της να καλπάζουν, όμως αυτό δεν την οδήγησε σε πολιτική φιλελευθεροποίηση στο εσωτερικό της, ούτε σε πιο φιλειρηνική διάθεση – εξελίξεις που αρκετοί προσδοκούσαν.

Κούρσα εξοπλισμών, αλλά και επιδοτήσεων! Η Ε.Ε., τελευταίο προπύργιο του ελευθέρου εμπορίου, μοιάζει και αυτή να εξωθείται σταδιακά σε μια λογική «αγοράζουμε ευρωπαϊκά» (POLITICO 5/12/2022). Η  Ευρωπαϊκή Επιτροπή στρέφεται διστακτικά προς τέτοιες κατευθύνσεις. Διαμορφώνονται έτσι διεθνώς τρία βασικά μπλοκ, ένα τριγωνικό παιχνίδι οικονομικής ισχύος ΕΕ-ΗΠΑ-Κίνας, που έρχεται να προστεθεί στον γεωπολιτικό στρατιωτικό ανταγωνισμό (αλλά όχι σε αντιστοιχία μαζί του-βλ. παράλληλη ισχυροποίηση του ΝΑΤΟ). Το σκηνικό που διαμορφώνεται παραπέμπει μακρόθεν στο μεσοπόλεμο.