Κιβωτός του Κόσμου: Μπορούμε να προλάβουμε την επόμενη καταστροφή;

Βλέπω κι εγώ, μαζί με το εμβρόντητο πανελλήνιο, τις ειδήσεις για την υπόθεση της «Κιβωτού του Κόσμου» και νοιώθω οργή και θλίψη. Οργή για τους επιτήδειους που φέρονται να κερδοσκόπησαν εις βάρος δυστυχισμένων παιδιών και θλίψη για ένα κράτος - Επιμηθέα.

Η επανάληψη τέτοιων καταστροφών, σε βάθος χρόνου, και ανάλογων αντιδράσεων από την πλευρά της Πολιτείας, με οδηγεί στη σκέψη ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τι είναι εκείνο που εμποδίζει τις δημόσιες αρχές από το να προλαμβάνουν μια καταστροφή, ένα κακό.

Υπάρχουν διάφοροι αστικοί μύθοι που συσκοτίζουν την αλήθεια και παραμορφώνουν τη λογοδοσία. Ο πρώτος εστιάζει, ιδίως, στην ανωτερότητα των ιδιωτικών έναντι των δημόσιων δομών. Η πραγματικότητα έχει αποδείξει ότι καμία σημασία δεν έχει το εάν η δομή είναι δημόσια η ιδιωτική. Εξ ίσου απάνθρωπες συμπεριφορές μ’ αυτές που καταγγέλλουν πρώην τρόφιμοι της Κιβωτού είχαν, πριν από μερικούς μήνες, καταγραφεί σε δημόσια γηροκομεία με εξευτελισμό και βασανιστήρια αδύναμων γερόντων. Σημασία έχει ότι παραβιάζονται, συστηματικά, βασικοί κανόνες λειτουργίας μιας οργάνωσης που λειτουργεί στο πλαίσιο μιας δημόσιας πολιτικής σ’ ένα κράτος δικαίου.

Συγκεκριμένα, παραβιάζονται οι κανόνες που αφορούν τον σχεδιασμό, την πρόγνωση της επέλευσης των αποτελεσμάτων συγκεκριμένων δράσεων και τον έλεγχό τους. Σε μια ορθολογική δημόσια πολιτική, καμία οργάνωση δεν θα ελάμβανε την άδεια να διαχειρίζεται ανθρώπους (υφ’ οιονδήποτε ένδυμα) εάν δεν αποδείκνυε προσηκόντως την ικανότητά της να ανταπεξέλθει σ’ αυτή την αποστολή, δεν πρότεινε ένα σύστημα λογοδοσίας και διαφάνειας που θα διείπε τις αποφάσεις της και δεν δεσμευόταν για την συστηματική ενημέρωση των αρμοδίων ως προς την πορεία υλοποίησης του στρατηγικού της στόχου. Κι αυτό το σύστημα σχεδιασμού της δημόσιας πολικής δεν υπάρχει.

Αστικός μύθος δεύτερος: Δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν ή να αποσοβηθούν καταστροφές που συναρτώνται προς σκοτεινά κίνητρα η διεστραμμένες προσωπικότητες. Εδώ παραγνωρίζεται η σημασία της δημόσιας πολιτικής, της οργανωμένης κρατικής παρέμβασης. Ο λόγος που η σύγχρονη θεωρία οργανώσεων εμμένει στον σχεδιασμό και στην διαφάνεια σε κάθε βήμα της δημόσιας πολιτικής είναι για να περιορίσει, σημαντικά, το έδαφος που χρειάζονται οι παραβατικοί και οι εγκληματίες για να θέσουν σε δράση τα σχέδιά τους. Βεβαίως, καμία κοινωνία δεν πέτυχε να εξαλείψει το έγκλημα αλλά η παραβατικότητα της Νιγηρίας δεν μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη της Δανίας. Η δική μας, η ελληνική πολιτεία αιφνιδιάζεται κάθε φορά που προκύπτει μια τραγωδία, αφού τότε ανακαλύπτει πόσο εύθραυστο και έωλο είναι το θεσμικό και διοικητικό οικοδόμημα στο οποίο έχει εναποτεθεί ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των δημόσιων πολιτικών, της αντεγκληματικής συμπεριλαμβανόμενης.  

Αστικός μύθος τρίτος: Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να προλάβει εγκλήματα και καταστροφές και, γι’ αυτό, αρκεί να τα αντιμετωπίζει όταν εκδηλώνονται. Σφάλμα και άγνοια. Έχει αποδειχτεί, κατ’ επανάληψη, στη διεθνή πρακτική ότι η πρόληψη των φυσικών  και κοινωνικών καταστροφών είναι πολύ πιο σημαντική από την αντιμετώπισή τους. Κι αυτό ισχύει όχι μόνον σε σχέση με την λογιστική διαχείρισή τους. Δαπανάμε, για παράδειγμα, πολύ περισσότερα χρήματα για να μισθώνουμε εναέρια μέσα για την κατάσβεση των πυρκαγιών, ενώ θα μπορούσαμε με το υποπολλαπλάσιο αυτών να είχαμε στελεχώσει και εκπαιδεύσει κατάλληλα ανθρώπους που θα επόπτευαν συστηματικά το δάσος προλαβαίνοντας την επικείμενη πυρκαγιά. Μόνο που, για να γίνει αυτό, θα χρειαζόταν μια δραστική αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και πόρων στην αυτοδιοίκηση. Το ίδιο ισχύει και για την κοινωνική πολιτική, η ανάπτυξη της οποίας είναι άμεσα συναρτημένη με την ενδυνάμωση των αυτοδοικητικών δομών κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας.

Ο τέταρτος μύθος συναρτάται προς την ποιότητα της διακυβέρνησης: Εμείς οι Έλληνες έχουμε ένα ενδημικό, κυτταρικό πρόβλημα με τους ελέγχους. Φτιάχνουμε δομές και οργανώσεις αλλά δεν ελέγχουμε εάν λειτουργούν σωστά. Ουδέν αναληθέστερο. Έχουμε τα περισσότερα σώματα ελέγχου σ’ όλη την Ευρώπη και συνεχείς ελέγχους νομιμότητας. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν συγκεκριμένα εμπόδια στη διεξαγωγή των ελέγχων. Κι αυτά έχουν να κάνουν με ισχυρά πελατειακά δίκτυα, μικρότερων και μεγαλύτερων συμφερόντων, που εμποδίζουν την ανάπτυξη της δημόσιας διοίκησης, έργο της οποίας είναι ο έλεγχος. Η χειραφέτησή της από τον ασφυκτικό κομματικό έλεγχο είναι εκείνη που θα της επιτρέψει να προχωρήσει σε ελέγχους ουσίας και στην επιβολή διοικητικών ποινών που δεν θα ακυρώνονται, στη συνέχεια, με «εντολές άνωθεν».       

Το επόμενο αποφασιστικό βήμα για την ενδυνάμωση της πρόγνωσης και του στρατηγικού σχεδιασμού των δημόσιων πολιτικών στη χώρα μας είναι, οπωσδήποτε, συναρτημένο προς την υιοθέτηση της μεταρρυθμιστικής ατζέντας από τα πολιτικά κόμματα, και ιδίως, από εκείνα που έχουν προοπτική κυβερνησιμότητας. Όμως, σε εποχές μειωμένων προσδοκιών, όπως αυτές που ζούμε, οι προοπτικές δεν είναι ευοίωνες. Εναπόκειται στην προσωπική αντίληψη του καθενός, η στάση που θα κρατήσει απέναντι στις ψευδώνυμες ερμηνείες που, αντί να ερμηνεύουν, χειραγωγούν.