Για μία επιχειρούσα κοινωνία

Η σημερινή Ελλάδα διατρέχει σοβαρούς κινδύνους, εξίσου κρίσιμους με την τουρκική απειλή. Για παράδειγμα, την ώρα που γίνεται λόγος για το κοινοτικό Ταμείο Ανάκαμψης, κάποιοι βλέπουν άφθονο  χρήμα και στρώνουν τραπέζι.  Οι σειρήνες της διαπλοκής και του πελατειακού συστήματος στην Ελλάδα της κρίσης, πιστεύουν ότι δεν πρόκειται ποτέ να σιγήσουν. Τουναντίον, όσο η πραγματικότητα θα γίνεται πιο σκληρή και απαιτητική, τόσο οι φορείς της διαπλοκής θα κάνουν θόρυβο και θα παραπλανούν. Αυτός είναι και ο λόγος που οι δυνάμεις του ζόφου πολεμούν λυσσωδώς τη γνώση. Η παιδεία είναι ο μεγάλος τους εχθρός. Η γνώση και η συνακόλουθη κριτική σκέψη, αποτελούν την πιο βασικές προϋποθέσεις για δημοκρατία, ανάπτυξη και ευημερία.

Συμβαίνει, όμως, οι άνθρωποι της παρακμής να θέλουν κοπάδια απέναντί τους τα οποία βαφτίζουν «λαό» και στο όνομά του μπορούν να διαπράττουν απάτες, εγκλήματα και άλλα ανομήματα.

Στην άλλη όχθη, οι φιλελεύθερες δυνάμεις θέλουν ελεύθερους, υπεύθυνους και σκεπτόμενους πολίτες, ικανούς να αναλαμβάνουν οι ίδιοι τις τύχες τους στα χέρια τους, στο πλαίσιο, όμως, μίας κοινωνίας όπου ισχύουν και εφαρμόζονται κανόνες δικαίου. Υπό αυτή την έννοια, ο φιλελευθερισμός δεν είναι μία απλή πολιτική έννοια. Είναι επίσης μία φιλοσοφική προσέγγιση, που απελευθερώνει το άτομο μέσω της προσωπικής ευθύνης.

Από την πλευρά του, ο πολιτισμός εδράζεται στην γνώση. Υπάρχουν όμως δύο μορφές γνώσεως. Η επιστημονική, αφ' ενός, η οποία επιτρέπει να κατανοούμε πώς κινείται ο κόσμος και με ποιον τρόπο οικοδομούνται θεσμοί και καταστάσεις και, αφ' ετέρου, η ελεύθερη, που προωθεί την κριτική σκέψη και την ατομική δημιουργία.

Γίνεται ταυτοχρόνως αυτονόητο ότι η επιστήμη και η ανάπτυξή της προϋποθέτουν την ανθρώπινη ελευθερία. Χωρίς την τελευταία, ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος, ο Νεύτων, ο Δαρβίνος, δεν θα είχαν ποτέ υπάρξει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι δεν θα είχαν ποτέ θεμελιώσει τον ορθά λόγο βάζοντας τον μύθο στο περιθώριο. Περιττό  ίσως να προσθέσουμε ότι, χωρίς την ελευθερία του λόγου και του σκέπτεσθαι, το Facebook, για παράδειγμα, θα ήταν επίσης ανύπαρκτο. Υποθέτουμε δε ότι στις ολοκληρωτικές κοινωνίες της λογοκρισίας και της ιδεολογικής απάτης, θα ήταν αδιανόητη η δημιουργία και ανάπτυξη της κινητής τηλεφωνίας και των «κοινωνικών μέσων» (social media).

Σίγουρα ο αναγνώστης μας θα αναρωτιέται τι σχέση έχουν όλες αυτές οι θεωρητικές θέσεις και απόψεις με την Ελλάδα, που είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όλων των κορυφαίων φιλελεύθερων θεσμών του δυτικού κόσμου. Η συμμετοχή της χώρας μας στους δυτικούς θεσμούς είναι παραπλανητική και συμφεροντολογική.

Τα πενήντα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα της πλαστής ευημερίας με δανεικά, κυριάρχησαν αντιφιλελεύθερες, αντιδυτικές και αντιπαραγωγικές ιδέες, που εκ των πραγμάτων έφεραν την κρίση και την πτώχευση. Το απίθανο αυτό ιδεολογικό σύστημα και οι πρακτικές προεκτάσεις του, από το 1980 και μετά, απορρόφησε πάνω από 1.400 δις ευρώ επιδοτήσεις και δάνεια και το μόνο που κατάφερε ήταν να… πτωχεύσει! Πρόκειται για μοναδική περίπτωση ανικανότητας και φαυλοκρατίας, αλλά και της άρνησης μιας κοινωνίας και ενός πολιτικού συστήματος να συγκλίνουν προς την πραγματικότητα. Όταν το 1981 η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα αντιπροσώπευε το 50% του μέσου εισοδήματός της. Το ίδιο ποσοστό αντιπροσωπεύει και σήμερα.

Αντιθέτως η Ιρλανδία, όταν εντάχθηκε στην Ε.Ο.Κ. αντιπροσώπευε το 48% του ΑΕΠ της, αλλά σήμερα ξεπερνά το 106%. Την ίδια περίοδο η μικρή αυτή χώρα από κτηνοτροφική έγινε τεχνολογική και σήμερα είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς υψηλής τεχνολογίας στην Ευρώπη. Σε παρόμοιο δρόμο βρίσκονται και οι τρεις μικρές χώρες της Βαλτικής, ενώ η Φινλανδία, για να ξεπεράσει την κρίση που γνώρισε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενώσεως, μετατράπηκε σε κοινωνία γνώσης και υψηλής παιδείας. Σήμερα διαθέτει το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο, ενώ παραλλήλως είναι μεγάλος εξαγωγέας προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Μία άλλη σοβαρή διάσταση στις κοινωνίες αυτές είναι η καλλιέργεια της έννοιας του επιχειρείν ως μέσου προσωπικής ολοκλήρωσης, δημιουργίας και παραγωγής εισοδήματος. Είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε σε σχολείο του Ελσίνκι πώς, από την πρώτη τάξη του δημοτικού τα παιδιά διδάσκονται να δημιουργούν επιχειρήσεις μέσω της ομαδικής προσπάθειας και μαθαίνουν να επιλύουν προβλήματα χωρίς να περιμένουν κάποιους κρατικούς παντογνώστες να τους τα λύσουν. Μάς έκανε εντύπωση επίσης πώς τα παιδιά μαθαίνουν τί είναι οι κοινωνίες της ελευθερίας και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των άλλων. «…Ο 21ος αιώνας», μάς είπε μία συμπαθέστατη Φιλανδή δασκάλα, «….θα είναι αυτός της αυτοεπιχειρηματικότητας. Τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν από πολύ μικρά να αναλαμβάνουν ευθύνες και να έχουν την αίσθηση της αυτοδημιουργίας  μέσα από συλλογικές προσπάθειες…».

Όλα αυτά, στην καθ' ημάς πραγματικότητα είναι «άγνωστη γη». Αν αυτό το βαρύ κλίμα της παρακμής και της μιζέριας δεν ανατραπεί, θα έλθει εποχή που κανένα μνημόνιο και καμιά δανειακή ένεση δεν θα μπορούν να σώσουν την χώρα μας. Μοναδική ελπίδα σωτηρίας είναι η ανάδυση μιας «επιχειρούσας κοινωνίας», με μέλη της όλους όσοι θέλουν και μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους.