Το μέλλον της Βραζιλίας μετά την επικράτηση του Λούλα ντα Σίλβα στις εκλογές και την απομάκρυνση του Ζαΐρ Μπολσονάρου από τις εκλογές.
Οι ασχήμιες που έγιναν στα περίχωρα του Σάο Πάολο την περασμένη εβδομάδα -χούλιγκαν των γηπέδων μπλόκαραν με φορτηγά τις εθνικές οδούς αμφισβητώντας το αποτέλεσμα των εκλογών- θυμίζουν την αμερικανική 6η Ιανουαρίου 2021. Ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Ζαΐρ Μπολσονάρου έχουν βγει από το ίδιο εργοστάσιο. Ίσως μάλιστα να μπορούμε να προσθέσουμε τον Μπενιαμίν Νεντανιάχου ο οποίος επιβεβαιώνει την ύπαρξη δεύτερης πράξης σε κάθε θεατρικό έργο. Ωστόσο, στη Βραζιλία, παρά τη στήριξη των ultras και των ποδοσφαιρόφιλων, ο Μπολσονάρου δεν φαίνεται να έχει όρεξη για περιπέτειες: αν και οι σκληροπυρηνικοί οπαδοί του ζητούν στρατιωτικό πραξικόπημα, σαν εκείνο που είχε ανατρέψει τον João Goulart τον Απρίλιο του 1964, ο Μπολσονάρου παραδέχτηκε πικραμένος και θυμωμένος την ήττα του. Δεν παραδέχτηκε τη νίκη του Λούλα ντα Σίλβα, αλλά δεν ενθάρρυνε τον όχλο που ζητάει ανατροπή του εκλογικού αποτελέσματος.
Απορώ πώς τόσοι Βραζιλιάνοι ψήφισαν τον Μπολσονάρου· τι καλό είδαν από δαύτον: δεν έχει το παραμικρό χάρισμα· εκτός του ότι του λείπει η φαντασία και η ενσυναίσθηση, η οικονομική του πολιτική ήταν εντελώς λανθασμένη και η αδιαφορία του για το περιβάλλον προκάλεσε διεθνή δυσαρέσκεια. Ήταν καλή είδηση το ότι την περασμένη Τρίτη εμφανίστηκε για λίγα λεπτά στους δημοσιογράφους, δήλωσε απρόθυμα ότι σέβεται το σύνταγμα της χώρας και αποσύρθηκε ήσυχα - χωρίς ωστόσο να συγχαρεί τον πολιτικό του αντίπαλο. Όσο για τον Λούλα ντα Σίλβα, αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις: αναρωτιέμαι αν θα τα καταφέρει με την οριακή πλειοψηφία με την οποία εξελέγη και με τόσα προβλήματα που προϋπήρχαν του Μπολσονάρου τα οποία στο μεταξύ έχουν επιδεινωθεί. Με λίγα λόγια, όταν την 1η Ιανουαρίου 2023 ο επικεφαλής του κόμματος των Εργαζομένων αναλάβει τη διακυβέρνηση θα χρειαστεί να ενώσει ένα έθνος πικρά διχασμένο μετά από τέσσερα χρόνια αναρχο-ακροδεξιάς πολιτικής και ρητορικής.
Η Βραζιλία είναι η μεγαλύτερη και πολυπληθέστερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, η πέμπτη μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό χώρα στον κόσμο. Το ισχύον Σύνταγμα του 1988 την ορίζει ως Ομοσπονδιακή Δημοκρατία με προεδρικό πολίτευμα: το διοικητικό σχήμα μοιάζει με εκείνο των ΗΠΑ. Αλλά, αν και η Βραζιλία αποτελεί τη δέκατη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο σε δυναμικό αγοράς και την ένατη σε αγοραστική δύναμη, έχει ιστορικό δικτατοριών και εμφυλίου πολέμου, λαϊκισμού (ο Ζουσελίνο Κούμπιτσεκ ήταν ένα παράδειγμα τέτοιου πολιτικού) και σκανδάλων. Η ομοσπονδία βασίζεται σε έξι βασικές αρχές: την κυριαρχία, την υπηκοότητα, τη λαϊκή αξιοπρέπεια, την κοινωνική αναγνώριση της εργασίας, την ελευθερία του επιχειρείν, καθώς και στον πολιτικό πλουραλισμό ο οποίος προκύπτει, εν μέρει, από τον δημογραφικό πλουραλισμό: η Βραζιλία είναι θρησκευτικά ομοιογενής αλλά εθνοτικά ποικίλη.
Αν και κατέχει ηγετική θέση στα πολιτικά και οικονομικά θέματα της Λατινικής Αμερικής, τα κοινωνικά και οικονομικά της προβλήματα δεν της έχουν επιτρέψει να σταθεροποιηθεί σε θέση παγκόσμιας δύναμης. Από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι το 1990, οι δημοκρατικές (και οι στρατιωτικές) κυβερνήσεις (που δεν ήταν όσο αιμοσταγείς ήταν εκείνες στη Χιλή και στην Αργεντινή) προσπάθησαν να επεκτείνουν την επιρροή της στη διεθνή σκηνή, ενισχύοντας, με αρκετά παράλογο τρόπο, τις ένοπλες δυνάμεις οι οποίες αποτελούν σήμερα τον μεγαλύτερο στρατό στη Λατινική Αμερική - ένας θεός ξέρει γιατί: ποιος είναι άραγε ο μεγάλος εχθρός της Βραζιλίας; Πάντως, η πολεμική αεροπορία διαθέτει 700 αεροσκάφη και το πολεμικό ναυτικό πάει κι έρχεται περιφρουρώντας τα χωρικά ύδατα. Ο στρατός ξηράς έχει δυναμικό 190.000 άνδρες.
Μ’ αυτά και μ’ εκείνα, αν και η Βραζιλία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας γεωργικών προϊόντων στον κόσμο, σήμερα πάνω από 33 εκατομμύρια Βραζιλιάνοι υποσιτίζονται· 100 εκατομμύρια -δηλαδή σχεδόν ο μισός πληθυσμός- ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας: πρόκειται για πλούσια χώρα -ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός τροφίμων στον κόσμο, ο μεγαλύτερος παραγωγός ζωικών πρωτεϊνών- με φτωχούς πολίτες και με χαώδεις ανισότητες τις οποίες κάποτε προσπάθησε να μειώσει ο Λούλα. Αλλά, όπως όλοι ξέρουμε, είτε έφταιγε ολίγον είτε δεν έφταιγε καθόλου, βρέθηκε στη φυλακή για διαφθορά. Τώρα, η προτεραιότητά του είναι και πάλι η βελτίωση της κατάστασης των φτωχών της Βραζιλίας, το να μπορούν να τρώνε τρεις φορές την ημέρα. Πώς θα το επιτύχει αυτό; Πρώτον, με αύξηση των αμοιβών των εργαζομένων και μισθολογική εξίσωση μεταξύ ανδρών και γυναικών -οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο από ένδεια- με φορολογική μεταρρύθμιση και αυστηρή θέσπιση του κατώτατου ημερομισθίου. Επίσης, έχει υποσχεθεί την εκκαθάριση όλων των λιστών αναμονής για χειρουργεία και ιατρικές εξετάσεις, καθώς και την εξασφάλιση θέσης σε όλα τα παιδιά στους βρεφονηπιακούς σταθμούς. Η κοστολόγηση αυτών των μέτρων είναι μια άλλη ιστορία, όμως αν οι Βραζιλιάνοι εμπιστευτούν τον Λούλα -και νομίζω ότι αυτό πρέπει να κάνουν- μπορεί να επαναλάβει κάποιες επιτυχίες του, όπως ήταν εκείνη του «οικογενειακού πορτοφολιού» το οποίο ανακούφιζε με χρήματα τις φτωχές οικογένειες ζητώντας ως αντάλλαγμα να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο και να τα εμβολιάζουν. Σε μια ανανέωση αυτού του διεθνώς αναγνωρισμένου προγράμματος, του “Bolsa Familia”, οι φτωχότερες οικογένειες θα εισπράττουν 600 ρεάλ (110 δολάρια) τον μήνα και εκείνες με παιδιά κάτω των έξι ετών θα θα εισπράττουν επιπλέον 150 ρεάλ (30 δολάρια). Η αντιμετώπιση της φτώχειας σημαίνει επίσης προσιτή στέγαση, υδροδότηση και ηλεκτροδότηση σε απομονωμένα χωριά. Απαιτούνται μεγάλα έργα υποδομής όπως δημόσιες συγκοινωνίες, σταθμοί ενέργειας και ύδρευσης: το στοίχημα είναι να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από τις κρατικές τράπεζες και βεβαίως να αντιμετωπίσει το εχθρικό Κογκρέσο, όπου η επιρροή του Μπολσονάρο παραμένει ισχυρή. Αν και πριν από δώδεκα χρόνια, όταν απομακρύνθηκε από την εξουσία ο Λούλα είχε ποσοστό αποδοχής γύρω στο 80%, σήμερα αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες: υπάρχει μια νέα γενιά που μεγάλωσε με πολύ συντηρητική, εθνκιστική και αναιδεστάτη προπαγάνδα. Εξάλλου, το γεγονός ότι μπήκε στη φυλακή έχει λερώσει το όνομά του.
Ένα ακόμη πρόβλημα είναι ο Αμαζόνιος. Το τροπικό δάσος υποφέρει από τις αναπτυξιακές πολιτικές του Μπολσονάρου -ο τύπος δεν θα δίσταζε να το χτίσει ολόκληρο- οι οποίες ενθάρρυναν τους κτηνοτρόφους και τους υλοτόμους να το πολιορκήσουν και να λεηλατήσουν τους φυσικούς του πόρους. O Λούλα έχει θέσει ως στόχο τη μηδενική αποψίλωση των δασών, αλλά θα είναι ικανοποιημένος αν η κυβέρνησή του μειώσει την αποδάσωση κατά 80%. Φαίνεται ότι παίρνει στα σοβαρά την κλιματική κρίση, κάνει λόγο για πράσινες επενδύσεις και, καθώς τοποθετεί στο επίκεντρο της κυβερνητικής πολιτικής την προστασία του οικοσυστήματος, είναι ανοιχτός σε διεθνείς συνεργασίες. Έτσι, μετά την εκλογή του την περασμένη Κυριακή, ο Νορβηγός υπουργός Περιβάλλοντος είπε ότι το Amazon Fund, που στηρίζει τις προσπάθειες προστασίας του βροχοδάσους, θα ενεργοποιηθεί ξανά μετά το τετραετές πάγωμα επί Μπολσονάρου: όχι τα προβλήματα του Αμαζονίου θα λυθούν εν μία νυκτί· μέσα σε ένα μήνα ισοπεδώθηκε έκταση ίση με το εμβαδόν του Λονδίνου. Και μόνο γι’ αυτό, η εκλογή του Λούλα είναι θετική εξέλιξη για τη Βραζιλία και για τον κόσμο. Η περιβαλλοντική ατζέντα αντανακλά τις γενικότερες αγαθές του προθέσεις: δεν χρειάζονται όλες οι χώρες ηγεσίες τύπου Λούλα ντα Σίλβα· η Βραζιλία όμως χρειάζεται.
