O Βruno Latour, οι οργανώσεις και το ελληνικό Δημόσιο

Χθες έφυγε από τη ζωή ένας μεγάλος Γάλλος διανοητής που επηρέασε πολλούς: Ο Bruno Latour, το άγνωστος για τους περισσότερους στη χώρα μας, υπήρξε μια φωνή εγρήγορσης για την επερχόμενη οικολογική, κοινωνική και πολιτική κρίση την ένταση της οποίας οι περισσότεροι παρατηρούμε αποσβολωμένοι.

Βέβαια, οι παρατηρήσεις του για τα προβλήματα του πλανήτη ήταν συστατικό κομμάτι της θεωρητικής ανάλυσής του για την κοινωνία και απότοκο της εναργούς σπουδής του στην εθνολογία και την ανθρωπολογία. Η σχολή σκέψης που ο Latour ασπαζόταν ήταν σε μένα οικεία: Είχε συνάφειες με μια άλλη συστημική σχολή, εκείνη των αυτο-αναφερόμενων κοινωνικών συστημάτων που κυριότερος εκφραστής της ήταν ο γερμανός κοινωνιολόγος Niklas Luhmann, ελάχιστα, επίσης, γνωστός στη χώρα μας.

Οι επιρροές τους με καθοδήγησαν σε μεγάλο βαθμό στην κατανόηση των οργανώσεων και, ειδικότερα των δημόσιων οργανώσεων.

Οι αναλύσεις τους για τις δικτυώσεις μεταξύ νοημάτων, επικοινωνιών (ιδίως για τον Luhmann) και πραγμάτων (για τον Latour) μου φάνηκαν πολύ χρήσιμες για να κατανοήσω την πελατειακή φύση του ελληνικού διοικητικού συστήματος και την σχέση του με την κοινωνία και τις μεταρρυθμίσεις. Μου προσέφεραν εφόδια για να κατανοήσω, ιδίως, τον τρόπο με τον οποίο αφομοιώνονταν ή απορρίπτονταν οι μεταρρυθμίσεις στην ελληνική δημόσια διοίκηση. Μου επέτρεψαν να αντιληφθώ την ύπαρξη ενός ολόκληρου ωκεανού πελατειακών σχέσεων και δικτύων, πολύ πέρα από τις προσλήψεις που ανέλυσαν οι κοινωνιολόγοι της προηγούμενης γενιάς (Μουζέλης, Τσουκαλάς, οι επιφανέστεροι): Στις δομές, στις παρεχόμενες υπηρεσίες, στην κρατούσα κουλτούρα και στις υποκουλτούρες του κέντρου και της περιφέρειας, στη λήψη των αποφάσεων, παντού. Ο πελατειασμός είναι μορφή κατανόησης του κόσμου και της κοινωνίας. Και, γι’ αυτό, είναι λάθος να τον απομειώνει κανείς σε μια διοικητική παθολογία.

Απέναντι σ’ αυτό το τόσο καλά οργανωμένο, με ισχυρούς μηχανισμούς αναπαραγωγής, κράτος, που τροφοδοτείται και ανατροφοδοτεί  την κοινωνία δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Πολλοί περισσότερο η λιγότερο επίμονοι, αφελείς η σοβαροί πολιτικοί, εγχώριοι και διεθνείς οργανισμοί, Έλληνες και ξένοι εμπειρογνώμονες απέτυχαν, σκοντάφτοντας στον τοίχο του πελατειασμού. Σε μεγάλο βαθμό, οι αποτυχίες οφείλονταν σε μια α-θεωρητική ή εσφαλμένη θεωρητική προσέγγιση που περιοριζόταν στη μηχανιστική μεταφορά ξένων προτύπων στα καθ’ ημάς.

Κι αν αυτό είναι, λίγο ως πολύ, γνωστό, εκείνο το οποίο είναι ελάχιστα γνωστό είναι ότι οι μεταρρυθμιστικές παρακαταθήκες δεν χάνονται αλλά ενσωματώνονται μετά από μεγάλα διαστήματα κυοφορίας στο σώμα των ελληνικών δημοσίων οργανώσεων. Μας πήρε 30 χρόνια να καταφέρουμε να εδραιώσουμε ένα σύστημα αντικειμενικής και αξιοκρατικής επιλογής υπαλλήλων και προϊσταμένων στο δημόσιο κι άλλα τόσα για να είναι αυτονόητο ότι δεν χρειάζεται «μπάρμπας στην Κορώνη» για την χορήγηση ενός πιστοποιητικού.

Ίσως απαιτηθούν άλλα τόσα για να εξορθολογιστεί η νομοθετική παραγωγή και η παραγωγική, τίμια συνεργασία του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα.

Σε κάθε περίπτωση, χωρίς τη γνώση που οι σπουδαίοι αυτοί διανοητές μας κληροδότησαν, θα χρειαζόμασταν πολύ περισσότερα και, γι’ αυτό, τους είμαστε ευγνώμονες.