Η τεράστια ευθύνη της Μέρκελ για τους Πούτιν και Ερντογάν

Τα επίδικα των ημερών που ζούμε ως Έλληνες αρχικά και ως Ευρωπαίοι σχετίζονται με έμμεσα ή άμεσα με δυο αυταρχικούς ηγέτες του Ευρασιατικού κόσμου: τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Αμφότεροι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σχετίστηκαν με την πρώην καγκελάριο της Γερμανίας Ανγκέλα Μέρκελ και την κληρονομιά της στην Ευρώπη. Πώς;

Πολλοί αναλυτές και ειδικοί για να παρουσιάσουν τη σχέση της Ανγκέλα Μέρκελ με τον Βλαντιμίρ Πούτιν περιγράφουν ένα γνωστό-πια-περιστατικό από το μακρινό πια 2007. Η γερμανίδα καγκελάριος είχε αναλάβει τα καθήκοντά της δύο χρόνια νωρίτερα και συναντήθηκε με τον Ρώσο πρόεδρο. Οι φωτογράφοι την απαθανάτισαν να κοιτάζει αμήχανα και εκνευρισμένα ένα μεγάλο μαύρο λαμπραντόρ, την ώρα που ο Πούτιν φαινόταν καθαρά να το διασκεδάζει και να έχει το γνωστό ειρωνικό του ύφος. Η παραφιλολογία λέει ότι το έκανε επίτηδες. Είτε αλήθεια είτε ψέματα, είτε φοβόταν η Μέρκελ τον Ρώσο πρόεδρο είτε όχι, έκτοτε έχουν γραφτεί πολλά για τη (στενή) σχέση των δυο ηγετών.

Η Άνγκελα Μέρκελ υπήρξε επί δεκαέξι χρόνια καγκελάριος της Γερμανίας και η αδιαμφισβήτητη ηγέτης -άτυπη μεν αλλά ουσιαστική- της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Ωστόσο, ήρθε όπως η ώρα διά την πλήρη αποδόμησή της. Στις μέρες μας, η  Μέρκελ κατηγορείται ευθέως από τους επικριτές της πως ακολούθησε πολιτική που οδήγησε στην πλήρη ενεργειακή εξάρτηση της Γερμανίας από τη Ρωσία. Υπενθυμίζεται ότι η κυβέρνηση Μέρκελ απέκλεισε επιβολή κυρώσεων στην Ρωσία και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και έδωσε πράσινο φως στον αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2, με τον οποίο παρακάμπτονταν η Ουκρανία.

Δεν χρειάζεται όμως να πάμε μακριά, αλλά μόνο έναν χρόνο πίσω όταν δεν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος και η ενεργειακή κρίση που μαστίζει την Ευρώπη. Τον Σεπτέμβριο του 2021 το περιοδικό Economist έγραφε με αφορμή την επικείμενη αποχώρηση της Μέρκελ: «Η Γερμανία μοιάζει με ένα πολυτελές αυτοκίνητο που γουργουρίζει, ανοίξτε το καπό, όμως, και τα σημάδια της παραμέλησης είναι σαφή. Στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ, η Γερμανία μπορούσε και έπρεπε να είχε κάνει περισσότερα για να επιβάλει μια ταχύτερη προσαρμογή σε έναν λιγότερο άνετο νέο κόσμο. Η Κίνα είναι ένας όλο και πιο προκλητικός οικονομικός και στρατηγικός αντίπαλος, η Ρωσία μια απρόβλεπτη απειλή και η Αμερική ένας περισπασμένος και αβέβαιος σύμμαχος. Ωστόσο, η Γερμανία ολιγώρησε. Παρά τις πρόσφατες αυξήσεις, ξοδεύει ελάχιστα στην άμυνα. Φλερτάρει με το Πεκίνο με την ελπίδα καλύτερων όρων διαπραγμάτευσης. Παρέχει στον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον πρόεδρο της Ρωσίας, μια θηλιά γύρω από τον ευρωπαϊκό ενεργειακό εφοδιασμό, υποστηρίζοντας τον νέο αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2, ο οποίος, όπως συμβαίνει, καταλήγει στην εκλογική περιφέρεια της κ. Μέρκελ». Ακόμα και αν κάποιος θεωρήσει την κριτική του Economist υπερβολική δεν μπορεί να παραδεχθεί ότι υπάρχει κάποια λογική βάση.

Χαρακτηριστικό είναι πάντως ότι η Μέρκελ όχι μόνο αρνείται να οποιονδήποτε ρόλο διαμεσολάβησης στο Ουκρανικό αλλά υπερασπίζεται την πολιτική της. «Η Ουκρανία αξιοποίησε αυτά τα επτά χρόνια για να ετοιμαστεί», είπε σε μια πρόσφατη σχετικά συνέντευξη της. «Δεν έχω να ζητήσω συγγνώμη για τίποτα. Όταν αναλαμβάνει κανείς μια διπλωματική πρωτοβουλία και αυτή αποτυγχάνει δεν σημαίνει ότι ήταν λάθος». Αντιθέτως, η καγκελάριος υπογράμμισε ότι έχει «καθαρή συνείδηση», διότι προσπάθησε να διαφυλάξει την ειρήνη. Σε μια άλλη συνέντευξή της είπε ότι τον Ιούνιο του 2021, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν συναντήθηκε με τον ρώσο πρόεδρο, εκείνη είπε στον γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν ότι πρέπει να επιδιωχθεί ευρωπαϊκός διάλογος με τη Μόσχα. «Ένοιωθα ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά σχετικά με τις Συμφωνίες του Μινσκ. Αλλά στο εσωτερικό της ΕΕ δεν υπήρχε τότε συναίνεση για αυτό. Υπήρχε η πανδημία, στη Γαλλία θα γίνονταν εκλογές. Τότε σκέφτηκα ότι όλοι γνώριζαν πως φεύγω σύντομα. Μερικά χρόνια πριν, ίσως να το είχα καταφέρει», σημείωσε. Δύσκολο να την πιστέψει κανείς.

Ακόμα όμως και αν δεχθούμε το αφελές επιχείρημα κάποιων ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έγινε για να ωφεληθούν οι ΗΠΑ και η Ρωσία (!), υπάρχουν πολλοί σοβαροί παρατηρητές που προσάπτουν στη Μέρκελ την κατηγορία ότι ως ηγέτης της Γερμανίας δεν είχε ως στρατηγικό στόχο την πολιτική ενοποίηση της Ε.Ε., αλλά τη μετατροπή της σε μια άνευρη γεωπολιτική ζώνη που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα των γερμανικών εταιρειών.

Και αν με τον Πούτιν «υποτιμούσαμε τη βαρβαρότητα και την έλλειψη αναστολών του», όπως δήλωσε πρόσφατα ο Κρίστοφ Χόισγκεν, νέος επικεφαλής της Διάσκεψης του Μονάχου για την Ασφάλεια και επί 12 χρόνια σύμβουλος της πρώην Καγκελαρίου Άγγελα Μέρκελ για θέματα εξωτερικής πολιτικής, τότε δεν μπορεί να πει κάλλιστα το ίδιο και για τη συμπεριφορά του Ερντογάν; Όπως έγινε στο ενεργειακό μέτωπο με τη Ρωσία έτσι και στο μεταναστευτικό η Ευρώπη έγινε αιχμάλωτος της Τουρκίας.

Τα τελευταία 16 χρόνια, παρά την παράβλεψη της σημασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των γυναικών, της ελευθερίας του λόγου και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης από την Τουρκία, η Μέρκελ φρόντιζε πάντα να διατηρεί ανοιχτή την πόρτα του Βερολίνου για την Άγκυρα και απέτρεψε να κλείσει η Ευρώπη τη δική της. Η Γερμανία διαδραμάτισε εσημαντικό ρόλο στην επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας για το μεταναστευτικό, με την ΕΕ να προσφέρει έξι δισεκατομμύρια ευρώ στην Τουρκία ώστε να κρατήσει τους μετανάστες στο έδαφός της. Τυχαία; Μάλλον όχι. Τους όρους κάθε φόρα ως «διαχειριστής» των ροών άλλαζε ο Ερντογάν ζητώντας όλο και περισσότερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως επίσης τυχαίο δεν ήταν το δημοσίευμα της Die Welt για το τελευταίο ταξίδι της. «Η Άνγκελα Μέρκελ δεν επέλεξε αυτόν τον σταθμό στην αποχαιρετιστήρια περιοδεία της από προσωπική προτίμηση … οι πολλές διενέξεις στη μακρά κοινή τους θητεία δεν έχουν ξεχαστεί … οι επισκέψεις της Μέρκελ στην Τουρκία γίνονταν ανέκαθεν από ρεαλισμό, μία ιδιότητα που την συνδέει με τον Ερντογάν» έγραφε η εφημερίδα.