Ανεξαρτησία και αποτελεσματικότητα για τις Ανεξάρτητες Αρχές

Ένα ζήτημα θεσμικής, πολιτικής και διοικητικής τάξης που αναδείχθηκε, μέσα από  την υπόθεση των τηλεφωνικών παρακολουθήσεων, είναι η ανεξαρτησία των Ανεξάρτητων Αρχών.

Το θέμα ήρθε στην επιφάνεια λόγω των ανεπαρκειών της ΑΔΑΕ -μιας εκ των συνταγματικά κατοχυρωμένων Αρχών- ιδίως όσον αφορά την αδυναμία της να ελέγξει την ΕΥΠ. Δευτερευόντως, αναδείχθηκαν οι ανεπάρκειες που υπάρχουν όσον αφορά τα μέσα που χρειάζεται η Αρχή για να κάνει τη δουλειά της (βλ. έλλειψη ηλεκτρονικού αρχείου) και η έλλειψη προσωπικού.

Τα προβλήματα αυτά είναι κοινά για όλες τις Αρχές (θα έλεγα, για το σύνολο των δημοσίων υπηρεσιών): Ο πελατειασμός και ο συνακόλουθος πολιτικός παρεμβατισμός στο έργο της δημόσιας διοίκησης σε συνδυασμό με τον ανύπαρκτο στρατηγικό σχεδιασμό και την day by day λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών τις οδηγούν σε μια κατάσταση μιζέριας και χρόνιας ανεπάρκειας σε σχέση με τα αποτελέσματα που οι πολίτες και οι επιχειρήσεις περιμένουν απ’ αυτές.

Εκτός από ορισμένες κρίσιμες μεταρρυθμίσεις που δρομολογήθηκαν στις προηγούμενες δεκαετίες, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κακοδιοίκηση, η συνολική εικόνα της δημόσιας διοίκησης είναι απογοητευτική. Επιχειρούνται, κατά καιρούς, σημειακές παρεμβάσεις οι οποίες, όμως, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την έλλειψη μεταρρυθμιστικής στρατηγικής.

Κι αυτό ισχύει και για τις Ανεξάρτητες Αρχές. Αν και αυτές εμφανίσθηκαν με σχετική καθυστέρηση στην Ελλάδα και δρουν σ’ ένα περιβάλλον εξόχως αρνητικό για την ανάπτυξή τους, η συνολική τους δράση αποτιμάται θετικά. Λειτουργούν, παρά τα προβλήματά τους, ως φίλτρο που διηθεί ορισμένες από τις πιο επικίνδυνες για την δημοκρατία και το κράτος δικαίου συνέπειες του πελατειακού συστήματος διοίκησης. Το ότι δεν έχουν δικαιώσει ακόμη τις ελπίδες που εναποτέθηκαν σ’ αυτές για την απαλλαγή της χώρας από την πελατοκρατία, δεν μπορεί να αποτελέσει άλλοθι για όσους βάλλουν κατά του θεσμού των Ανεξάρτητων Αρχών.

Σε κάθε περίπτωση, οι νομοθετικές αλλαγές που αφορούν τις αρμοδιότητές τους και τον τρόπο λειτουργίας τους, χωρίς προηγούμενη διαβούλευση μαζί τους, οι ελλείψεις ως προς την υλικοτεχνική υποδομή που χρειάζονται για να λειτουργήσουν καθώς και οι ευθείες ή πλάγιες πιέσεις για «εξυπηρετήσεις» και «επισπεύσεις» είναι γνωστά προβλήματα που παραμένουν άλυτα.

Μάλιστα, η διαχρονική καταγγελία των ελλείψεων εκ μέρους των Αρχών φαίνεται να μην αποδίδει. Τι λείπει; Λείπουν οι μεταρρυθμιστικές προτάσεις, η υλοποίηση των οποίων δεν θα ήρτηται μόνον από την κεντρική κυβέρνηση αλλά και από τις ίδιες τις Αρχές.  

Ποιες είναι, λοιπόν, εκείνες οι δράσεις που πρέπει να αναληφθούν άμεσα ώστε να σηματοδοτηθεί ένα παραγωγικό μέλλον γι’ αυτές;

• Οι Αρχές πρέπει να εισφέρουν σε ότι αφορά την εφαρμογή των πολιτικών, έχοντας κατά νου ότι αυτή δεν αποτελεί μια ξεχωριστή ήπειρο σε σχέση με την κανονιστική ρύθμιση, την ιδιοκτησία της οποίας έχει η κεντρική κυβέρνηση αλλά ένα τμήμα ενός διοικητικού συστήματος, στο οποίο ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας πολιτικής αλληλεξαρτώνται. Άρα, λογικές που προκρίνουν τον μη σχολιασμό ή την μη υπόδειξη προς την κεντρική κυβέρνηση ατελειών και αδυναμιών του ρυθμιστικού πλαισίου λειτουργίας τους είναι εσφαλμένες και απομειώνουν τις ίδιες τις Αρχές, γραφειοκρατικοποιώντας τις. Η εφαρμογή μια δημόσιας πολιτικής κάθε άλλο παρά προκύπτει αυτονόητα από μια νομοθετική ρύθμιση. Πρέπει να εντοπιστούν υλικοί και πολιτισμικοί παράγοντες που την επηρεάζουν. Το «one size fits all” μπορεί να ήταν παραγωγικό και επαναστατικό την εποχή του Taylor και του Fayol αλλά, σήμερα, στην εποχή της διαφοροποίησης, είναι αντιπαραγωγικό.
• Οι Ανεξάρτητες Αρχές πρέπει να επενδύουν σε νέους, αντιγραφειοκρατικούς τρόπους οργάνωσης και διοίκησης. Οι καθετοποιημένες ιεραρχίες σε μικρές μονάδες, όπως είναι οι Αρχές, δημιουργούν ανούσιες και αντιπαραγωγικές αγκυλώσεις. Αντιθέτως, η δικτύωση και η κατανομή έργου σε ομάδες, αποτελούν πιο εύπλαστες και παραγωγικές δομές.
• Οι Ανεξάρτητες Αρχές πρέπει να καταβάλλουν σοβαρή προσπάθεια προσέλκυσης ικανών και άξιων επιστημόνων και τεχνικών που θα εισφέρουν καινοτομικά στοιχεία στην προσπάθεια καλύτερης εφαρμογής του πεδίου πολιτικής που καλύπτει η κάθε μια. Λέγεται, προσφυώς, ότι κάθε Αρχή πρέπει να έχει δύο σχέδια: Ένα για το σήμερα κι ένα για το αύριο. Αντίθετα απ’ ότι ισχύει στη χώρα μας, όπου κυριαρχεί η συντήρηση και η μετριοκρατία σ’ όλους τους χώρους δουλειάς, το σύνθημα που διατυπώθηκε για τις Αρχές του 2030 είναι «Δώστε τη δυνατότητα σε νέους ταλαντούχους να δουλέψουν σήμερα σε μια Αρχή για να την αποδομήσουν, ετοιμάζοντας την Αρχή του αύριο». Κι αν αυτό φαντάζει μέλλον μακρινό για τις ελληνικές Αρχές, θα μπορούσε, κατ’ ελάχιστον, η ακολουθούμενη διαδικασία επιλογής των ηγεσιών των Αρχών μέσω της Βουλής, να συνοδευτεί από δράσεις διαφάνειας και ανοιχτότητας, ώστε εκείνοι που έχουν τα προσόντα και θέλουν να συνδράμουν τις Αρχές στο έργο τους να μπορούν να δηλώνουν την υποψηφιότητά τους.  
• Οι Ανεξάρτητες Αρχές πρέπει να οργανώνονται όχι μόνον κεντρικά αλλά να φθάνουν όσο γίνεται πιο κοντά στους πολίτες. Δεν πρέπει να περιμένουν να πάνε οι πολίτες στις Αρχές αλλά οι Αρχές σ’ αυτούς. Σήμερα, η τεχνολογία επιτρέπει την πραγματική/εικονική αποκέντρωση των Αρχών, διασφαλίζοντας σημαντικούς πόρους.
• Οι Ανεξάρτητες Αρχές πρέπει να παράγουν δείκτες και στοιχεία μέτρησης των αποτελεσμάτων των πολιτικών που εφαρμόζουν. Η διαδικασία αυτή πρέπει να είναι συνεχής. Οι μέθοδοι και τρόποι εφαρμογής των δημόσιων πολιτικών δεν μπορούν να παραμένουν στατικοί αλλά πρέπει να επικαιροποιούνται και να διορθώνονται, αναλόγως των επιστημονικών και κοινωνικών εξελίξεων. Μόνον οι μέθοδοι και τα «σκληρά» δεδομένα περιορίζουν τις υποκειμενικές κρίσεις και αποθαρρύνουν τους πελατοκράτες πολιτικούς να ζητούν εξαιρέσεις και εύνοιες προς ημετέρους.
• Το σύνθημα των Ανεξάρτητων Αρχών στις χώρες που αναπτύχθηκαν είναι “Agility through Adversity” (ευελιξία παρά τις αντιξοότητες)». Οι ελληνικές Ανεξάρτητες Αρχές απέδειξαν με την δράση τους ότι υπάρχει χώρος γι’ αυτές. Δεν αμφισβήτησαν τη θέση τους εντός του διοικητικού συστήματος, δεν συγκρούστηκαν με άλλες κεντρικές, περιφερειακές και τοπικές δημόσιες υπηρεσίες. Έχοντας ωριμάσει, πρέπει να προχωρήσουν σ’ έναν καινούριο δρόμο: Να δείξουν ότι o αφορισμός του Ροϊδη «Είς νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων» είναι εφικτός.

Μόνο που, για να γίνει αυτό, δεν αρκεί να είναι ανεξάρτητες, πρέπει να είναι και αποτελεσματικές.