Η Γενιά Ζ και το Σύγχρονο «Προλεταριάτο»

Δημοσιεύθηκε στις 14 Αυγούστου 2022, στην εφημερίδα «Η Καθημερινή», άρθρο των κκ. Κόλλια – Κουτσούμπα, με τίτλο «Οι πολιτικές προτεραιότητες της Generation Z». Οι συγγραφείς του κειμένου, με ιδιαίτερη κατάρτιση στο αντικείμενο των πολιτικών επιστημών -αλλά ανήκοντες και οι ίδιοι στην Γενιά Ζ (γεννημένοι 1995-2010)- προσεγγίζουν με ολιστικό τρόπο αλλά και αισιόδοξη οπτική τις προτεραιότητες αλλά και τους προβληματισμούς μιας υβριδικής γενιάς, που μεγάλωσε στο μεταίχμιο της αναλογικής και της ψηφιακής εποχής, μέσα σε κρίσεις και αλλαγές. Ο γράφων δεν έχει την επιστημονική κατάρτιση των ανωτέρω, αλλά εξ αφορμής του κειμένου θα ήθελε να προσθέσει στη σκέψη τους, τις δικές του -ως μέλος της GenZ- εξειδικεύοντας στο θέμα της εργασίας.

Παραθέτοντας από το άρθρο: «Αυτή η γενιά δεν νοιάζεται τόσο για συμπαγή μπλοκ πολιτικής, όπως αυτά που προσφέρουν τα παραδοσιακά κόμματα, αλλά για επιμέρους λύσεις.». Απολύτως ακριβές και το ίδιο ισχύει και για τις παραδοσιακές ιδεολογίες. Ο σημερινός νέος δε μπορεί να ταυτιστεί με κάποια κομματική ρητορική, μιας και ακόμη και οι κομματικές νεολαίες συνεχίζουν να εκφράζονται με φρασεολογία και αναφορές άλλων εποχών.

Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν ιδεολογικά και ιστορικά φορτισμένο όρο, συνώνυμο της «εργατικής τάξης»: το «προλεταριάτο». Ο όρος περιλαμβάνει όλους εκείνους που βιοπορίζονται πουλώντας την εργατική τους δύναμη στα πλαίσια μισθωτής εργασίας και αποτέλεσε σημαντικό δομικό στοιχείο των πολιτικών και κοινωνικών αναλύσεων τις προηγούμενες δεκαετίες. Σήμερα όμως, δεν αφορά σχεδόν κανέναν. Όχι γιατί οι νέοι είναι αγράμματοι και δε γνωρίζουν τη λέξη, αλλά γιατί πλέον κανένας δε ταυτίζεται μαζί του. Εξαφανίστηκε μήπως η μισθωτή εργασία; Φυσικά και όχι. Άλλαξε όμως μορφή και δεν καλύπτεται από την ορολογία του 19ου ή του 20ού αιώνα.

Η Γενιά Ζ (στον δυτικό κόσμο) έχει κατά βάση τρία χαρακτηριστικά στα εργασιακά της:

Πρώτον, είναι η γενιά της απολύτως εξειδικευμένης εργασίας. Για όσους επέλεξαν το δρόμο του πανεπιστημίου, το πτυχίο δεν αρκεί. Χρειάζεται σίγουρα μεταπτυχιακό και διαρκείς μετεκπαιδεύσεις, ενώ δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι στο άμεσο μέλλον κάθε εργαζόμενος θα ασκεί ένα δικό του «ατομικό» επάγγελμα που θα προκύπτει ως συνισταμένη των εξειδικευμένων δεξιοτήτων του. Το ίδιο ισχύει και για όσους επέλεξαν την τεχνική εκπαίδευση, οι οποίοι ήδη καλούνται να διαχειριστούν τεράστιες προκλήσεις που προκύπτουν από την πολυπλοκότητα υλικών και εργαλείων.

Δεύτερον, είναι η γενιά της ετεροαπασχόλησης (εργασία σε διαφορετικό αντικείμενο από αυτό της εκπαίδευσης/κατάρτισης) καθώς και του μεταβαλλόμενου επαγγελματικού προσανατολισμού. Αυτό είναι αποτέλεσμα ενός κακά οργανωμένου σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού και πανεπιστημιακών τίτλων που δεν ανταποκρίνονται στις σημερινές εργασιακές ανάγκες. Επαγγέλματα γεννιούνται, επαγγέλματα πεθαίνουν, οι όροι απασχόλησης αλλάζουν και η εργασιακή σταθερότητα είναι κάθε άλλο παρά αυτονόητη.

Τρίτον, η επιλογή της ανειδίκευτης εργασίας απομακρύνεται. Αφενός, το αντικείμενό της καλύπτεται ολοένα και περισσότερο από την τεχνητή νοημοσύνη και αφετέρου, υπάρχουν ολοένα και λιγότεροι εντελώς ανειδίκευτοι εργάτες. Η συντριπτική πλειοψηφία όσων GenZ απασχολούνται σε θέσεις στην εστίαση, τον τουρισμό, στις αλυσίδες τροφοδοσίας (πχ Super Market) κλπ, το αντιμετωπίζει ως προσωρινή ή ως μεταβατική εργασία. Λίγο έξτρα εισόδημα, συνεισφορά στον οικογενειακό προϋπολογισμό, χρηματοδότηση των σπουδών, απόκτηση εμπειρίας και αίσθηση παραγωγικότητας είναι οι κυριότεροι από τους λόγους επιλογής μιας τέτοιας εργασίας (συνήθως ημιαπασχόλησης) μέχρι την έναρξη της κύριας δραστηριότητας. Δημιουργείται έτσι το «παράδοξο» φαινόμενο, κρίσιμοι για την καθημερινότητα και την οικονομία (ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα) τομείς να καλύπτονται από ανθρώπους που εργάζονται περιστασιακά, χωρίς προοπτική να σταδιοδρομήσουν σε αυτούς.

Τα τρία αυτά χαρακτηριστικά εξηγούν γιατί ένας όρος δεν μπορεί να καλύψει όλους τους εργαζόμενους ή για την ακρίβεια γιατί ένας εργαζόμενος δεν μπορεί να ταυτιστεί με έναν όρο που τους περιλαμβάνει όλους. Η αίσθηση της εξειδίκευσης και άρα της μοναδικότητας από τη μία και η αίσθηση της προσωρινότητας από την άλλη, εμποδίζουν τη δημιουργία κοινής ταυτότητας για τον εργαζόμενο. Κι αυτό εκτός από τη συμβολική έχει και πρακτική αξία.

Συνδικαλισμός, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ειδικά επαγγελματικά δικαιώματα και λοιπές έννοιες που αποτέλεσαν (πριν δηλητηριαστούν από συντεχνιακές λογικές) σημαντικές δικλείδες ασφαλείας για τους εργαζομένους, μοιάζουν ασύμβατα με τη νέα αποχή, όπου όλοι προβάλλουν την εξατομίκευση των όρων εργασίας. Όσο γοητευτική κι αν μοιάζει μια εργασία απολύτως προσαρμοσμένη στις ατομικές ανάγκες, πάντα υπάρχει η ανάγκη κανόνων που να διέπουν συλλογικά τη μισθωτή εργασία. Κι αυτό θα είναι το μεγάλο στοίχημα της Gen Z, το μεγάλο στοίχημα της γενιάς μας.