Ο Βενιζέλος, ο Σόιμπλε και το Γκρέξιτ

Η οικονομική κρίση του 2009 έχει αφήσει πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Ένα από αυτά είναι και το γιατί, ενώ τόσο η ΝΔ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ έκαναν τη δική τους κωλοτούμπα και υπέγραψαν μνημόνια, ήταν μόνο το ΠΑΣΟΚ το οποίο κατέρρευσε εκλογικά. Υπάρχουν ορισμένες προφανείς απαντήσεις. Υπάρχουν όμως και πολλά που σχετίζονται με τις αδυναμίες του ίδιου του ΠΑΣΟΚ, τα οποία παραμένουν αναπάντητα. Το πρόσφατο βιβλίο του Βαγγέλη Βενιζέλου, «Εκδοχές πολέμου 2009-2022», βοηθά να πέσει φως σε ορισμένα από αυτά.

Το πρώτο αφορά την πρόταση που είχε κάνει ο Βενιζέλος να μπει το όριο των 180 ψήφων για την έγκριση του πρώτου μνημονίου. Στο βιβλίο - συνέντευξη στην πραγματικότητα στον δημοσιογράφο Γιώργο Κουβαρά δίνει μια πολιτική ερμηνεία της πρότασής του. Απλουστεύοντας δραστικά, για την κρίση ευθυνόταν η κυβέρνηση Καραμανλή καθώς τα δημοσιονομικά ξέφυγαν τη διετία 2007-2009. Κατά συνέπεια «δεν έπρεπε το ΠΑΣΟΚ λογικά, ιστορικά, όπως επιβάλει το αίσθημα δικαιοσύνης αλλά και η πολιτική διορατικότητα» να αναλάβει μόνο του την τεράστια «ευθύνη της υπαγωγής της χώρας στο λεγόμενο καθεστώς των μνημονίων». Ήταν αναγκαίο να αντιμετωπιστεί η κρίση με τη συνεργασία ΠΑΣΟΚ και Νέας Δημοκρατίας. Να υιοθετηθεί, με άλλα λόγια, μια στρατηγική συναίνεσης που θα πίεζε την αξιωματική αντιπολίτευση. Ο Βενιζέλος μάλιστα σημειώνει πως, όπως του αποκάλυψε ο σημερινός πρόεδρος της βουλής Κώστας Τασούλας, αν επέμενε στην πρόταση των 180, «θα μπορούσαμε να οδηγήσουμε το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε βαθιά κρίση». Αυτό δεν έγινε ποτέ. Σε όλη τη διάρκεια της δύσκολης διετίας, το ΠΑΣΟΚ παλινδρομούσε μεταξύ των εκκλήσεων για συναίνεση και της συγκρότησης εξεταστικών επιτροπών. Κορυφαία εξ αυτών η εξεταστική για την οικονομία, η οποία αποτέλεσε αιτία πολέμου για τη ΝΔ.

Θα είχε αλλάξει κάτι αν είχε τεθεί ο όρος των 180 ψήφων; Δύσκολο να το πει κανείς. Αν η ΝΔ είχε αρνηθεί και είχαμε οδηγηθεί σε εκλογές, το ΠΑΣΟΚ θα τις είχε κερδίσει και θα είχε μια πρόσθετη νομιμοποίηση για το μνημόνιο. Για πόσο διάστημα όμως; Αν πάλι είχε συμφωνήσει, τίποτα δεν την εμπόδιζε να αλλάξει στάση όταν θα φαινόταν το επερχόμενο αδιέξοδο. Υπάρχει πάντως η εκτίμηση ότι τα Ζάππεια άνοιξαν τον δρόμο στον ΣΥΡΙΖΑ, νομιμοποιώντας τον λαϊκισμό. Έτσι, τουλάχιστον στη θεωρία, μια πιο υπεύθυνη στάση της ΝΔ θα μπορούσε να είχε περιορίσει την απήχηση της αριστεράς. Όπως θα μπορούσε όμως και να την φέρει πιο γρήγορα στην εξουσία καθώς θα μονοπωλούσε το αντιμνημονιακό μπλοκ. 

Το δεύτερο ενδιαφέρον ερώτημα που απαντά το βιβλίο σχετίζεται με το δημοψήφισμα και την αλλαγή της στάσης του Βενιζέλου. Στήριξε αρχικά την πρόταση Παπανδρέου, για να την απορρίψει μετά τις Κάννες. Ως σήμερα ο Βενιζέλος υποστηρίζει ότι ήταν θετικός σε ένα δημοψήφισμα το οποίο θα αφορούσε αποκλειστικά τα μέτρα και το καινούργιο πρόγραμμα το οποίο περιελάμβανε και κούρεμα του χρέους. Δεν μπορούσε να υποστηρίξει όμως ένα δημοψήφισμα που θα έθετε σε αμφιβολία τη συμμετοχή της Ελλάδας στο ευρώ. Όπως είχαν πει δηλαδή ότι θα ερμήνευαν το αποτέλεσμα οι Μέρκελ και Σαρκοζί.

Η διάκριση είναι λίγο θεωρητική. Στην πράξη και ένα δημοψήφισμα που θα απέρριπτε το πρόγραμμα θα είχε σχεδόν τις ίδιες καταστροφικές επιπτώσεις. Ο Βενιζέλος ωστόσο δίνει μια πειστική απάντηση στο γιατί ήταν θετικός στην πρόταση Παπανδρέου, όταν την ανακοίνωσε στην Κοινοβουλευτική Ομάδα. Όπως λέει, αιφνιδιάστηκε και θα έπρεπε να τοποθετηθεί αμέσως καθώς, σύμφωνα με το πρόγραμμα, θα έπαιρνε πρώτος τον λόγο μετά τον πρωθυπουργό. Δεν το λέει αλλά εκείνη τη στιγμή, αν ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός των οικονομικών αντιδρούσε αρνητικά, τότε θα είχαμε μια μείζονα πολιτική κρίση με απρόβλεπτες συνέπειες και για την οικονομία. Η θέση του ήταν λίγο πολύ υποχρεωτική.

Το μεγάλο θέμα βέβαια είναι ότι ο Παπανδρέου, σε ένα τέτοιας κομβικής σημασίας ζήτημα, κατάφερε να αιφνιδιάσει τον υπουργό οικονομικών. Το είχε συζητήσει με τον Πετσάλνικο και τον Καστανίδη, δύο στελέχη δηλαδή που δεν είχαν ιδέα για την πραγματικότητα των διαπραγματεύσεων με τους εταίρους. Ήταν μία από τις χειρότερες στιγμές του τότε πρωθυπουργού που έδειχνε, προφανώς κάτω από την πίεση των εξελίξεων, να έχει χάσει τον έλεγχο και να κάνει σπασμωδικές κινήσεις.

Το τρίτο ερώτημα σχετίζεται με την αιφνιδιαστική απόφαση του Βενιζέλου τον Σεπτέμβριο του 2011 να έρθει σε ρήξη με την Τρόικα. Ο Βενιζέλος είναι επιθετικός, μιλά για «ανεπίγνωστους και επιπόλαιους παπαγάλους» που θεωρούσαν ότι είναι κακό να συγκρουστεί κάποιος με την Τρόικα. Η αλήθεια βέβαια είναι διαφορετική. Η σύγκρουση εκείνη κόστισε πολιτικά στην κυβέρνηση. Μετά τον ανασχηματισμό και την ανάληψη του υπουργείου οικονομικών από τον Βενιζέλο είχε δημιουργηθεί η ελπίδα ότι η κυβέρνηση μπορεί να ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης. Αντ’ αυτού προκλήθηκε μια κρίση που έριξε τη χώρα ξανά στην αβεβαιότητα και ξεπεράστηκε μόνο με τη λήψη ακόμα πιο σκληρών μέτρων, ανάμεσα τους και το τέλος ακινήτων, τον πρόδρομο του ΕΝΦΙΑ.

Ο Βενιζέλος αποκαλύπτει ότι πριν από τη ρήξη με την Τρόικα είχε καταλήξει σε συμφωνία με τον Σόιμπλε για το κούρεμα του χρέους και την εφαρμογή ενός νέου προγράμματος. Η συμφωνία αυτή αποτυπώθηκε και στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιούλιο, στην οποία μπήκε για πρώτη φορά το ζήτημα της απομείωσης του χρέους κατ’ αρχήν κατά 21%. Πατώντας ενδεχομένως σε αυτά, θεώρησε ότι δεν έχει νόημα η λήψη σκόρπιων μέτρων που δεν θα εντάσσονταν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο παρεμβάσεων. Έτσι, όταν επέμεινε η Τρόικα, της έδειξε την πόρτα. Αποδείχθηκε ότι είχε λάθος. Η διαπραγμάτευση με την Τρόικα είχε τη δική της δυναμική και δεν αρκούσε μια συμφωνία με τον Σόιμπλε -την αποκαλεί συμφωνία του Βερολίνου- για να την ανατρέψει. Και όχι μόνο αυτό. Η αβεβαιότητα που δημιουργήθηκε έδωσε την ευκαιρία στον Σόιμπλε να επανέλθει στην προσφιλή του πρόταση για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Πρόκειται για το περίφημο γεύμα στο υπόγειο του ξενοδοχείου στο Βρότσλαβ που τόσο παραστατικά έχει περιγράψει ο ίδιος ο Βενιζέλος. Δεν έχει εξηγήσει τι προκάλεσε τη μεταστροφή του Σόιμπλε. Ήταν μπλόφα, ήταν η ευκαιρία που ζητούσε ο Γερμανός υπουργός από την πρώτη ημέρα της κρίσης να επιβάλει το Γκρέξιτ, κανείς δεν ξέρει. Το βέβαιο είναι ότι προκάλεσε πανικό στην κυβέρνηση, αναγκάζοντας τον Παπανδρέου, ύστερα από προτροπή του Βενιζέλου, να ακυρώσει το ταξίδι του στις ΗΠΑ. Η κρίση ξεπεράστηκε, το κούρεμα και η πρόσθετη ενίσχυση της Ελλάδας με ένα νέο πρόγραμμα αποφασίστηκαν στο συμβούλιο κορυφής του Οκτωβρίου, η κυβέρνηση όμως δεν μπόρεσε να βρει την περπατησιά της. Το πλήγμα ήταν μεγάλο και για τον Βενιζέλο προσωπικά. Η Τρόικα τον υποχρέωσε σε μια ταπεινωτική υποχώρηση. Το ομολογεί ουσιαστικά και ο ίδιος λέγοντας ότι η απόφαση για το τέλος ακινήτων του κόστισε «περισσότερο από οτιδήποτε άλλο».