Πού πηγαίνουν οι φόροι μας;

Η πρόσφατη δημοσίευση της Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας, που έδειξε ότι δουλεύουμε για να καλύψουμε τις ανάγκες του κράτους 181 από τις 365 ημέρες του χρόνου, έδωσε μία απάντηση στο πόσοι είναι οι φόροι μας αλλά γέννησε και ένα σημαντικό ρώτημα: Πού πηγαίνουν οι φόροι μας; Δηλαδή με άλλα λόγια, τι κάνει η κυβέρνηση τα 76,2 δισ. ευρώ που συλλέγει από τους φόρους και τις εισφορές μας;

Το ερώτημα αυτό είναι εύλογο για δύο λόγους: Αφενός διότι, όταν το κράτος παίρνει από την οικονομία περίπου το 50% του εισοδήματος που παράγεται, η λογοδοσία ως προς το πόσο απαραίτητα είναι αυτά τα χρήματα και σε τι ανάγκες καταλήγουν είναι βασική προϋπόθεση για ένα κράτος δικαίου. Αφετέρου επειδή, παρά τη μεγάλη φορολογική επιβάρυνση, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι τα χρήματα αυτά χρησιμοποιούνται αποδοτικά για σκοπούς κοινωνικής πολιτικής ή αναπτυξιακής (κρατικής) πολιτικής και επιστρέφουν στην κοινωνία ως πόροι που δεν είχαν κατανεμηθεί αποτελεσματικά. Αφήνοντας κατά μέρος την ιδεολογική ανάλυση πίσω από το δεύτερο σκεπτικό, η απάντηση στο ερώτημα που πηγαίνουν οι φόροι μας είναι ζήτημα διαφάνειας και ορθής άσκησης δημόσιων πολιτικών.

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα θα χρησιμοποιήσουμε τα στοιχεία της Eurostat για τις δαπάνες του κράτους ανά πεδίο πολιτικής. Η προσέγγιση αυτή μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε τις ανάγκες του κράτους από την πλευρά των δαπανών, συμπεριλαμβάνοντας έτσι τα ελλείμματα, που είναι ουσιαστικά μελλοντικοί φόροι. Για να το πούμε ακριβέστερα, το ελληνικό κράτος προτίθεται να συλλέξει το 2022 76,2 δισ. από φόρους και εισφορές και μελλοντικά ακόμη 8 δισ. για να καλύψει το έλλειμμα του τρέχοντος έτους. Άρα, οι δαπάνες του κράτους υπολογίζονται να είναι περίπου 84 δισ. Πού πάνε λοιπόν αυτά τα 84 δισ.;

Η πρώτη σημαντική παρατήρηση από τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat (2020) είναι πως το 22,5% του ΑΕΠ πηγαίνει στον τομέα της κοινωνικής προστασίας και άρα θα μπορούσαμε να πούμε πως κατανέμεται για σκοπούς κοινωνικής πολιτικής, δηλαδή προς ανακούφιση των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων, ωστόσο, η κατάσταση είναι αρκετά διαφορετική. Από αυτό το μεγάλο ποσοστό, το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του πηγαίνει σε συντάξεις (19,7) ενώ ένα μικρό μόνο μέρος του (1,7) πηγαίνει στην στήριξη των πιο αδύναμων συμπολιτών μας για να καταπολεμήσει την ανεργία, να προσφέρει στέγαση και να αντιμετωπίσει τον κοινωνικό αποκλεισμό. Μάλιστα, συγκριτικά με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο (ΕΕ-27), η Ελλάδα δαπανά 4 ποσοστιαίες μονάδες παραπάνω για συντάξεις και 2 ποσοστιαίες μονάδες λιγότερο για την ανεργία, την στέγαση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Συνεπώς, είμαστε πολύ μακριά από αυτό που θα ονομάζαμε ένα αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος, και μάλλον θα πρέπει να μιλάμε για ένα κράτος συνταξιούχων, παντός είδους. Ιδιαίτερα, αν αναλογιστεί κανείς πως σχεδόν 1 στους 10 (9,2%) σημερινούς συνταξιούχους είναι τώρα έως 60 ετών, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του συστήματος «Ήλιος», το πρόβλημα αυτής της πολιτικής γίνεται ακόμα εντονότερο.

Στους υπόλοιπους τομείς η κατανομή των δαπανών του ελληνικού κράτους σε σχέση με τους αντίστοιχους μέσους όρους των 27 κρατών της ΕΕ καταδεικνύει διαφορετικές προτεραιότητες. Ενώ η Ελλάδα δαπανά το 9,9% του ΑΕΠ της σε οικονομικές δραστηριότητες, ο αντίστοιχος μέσος όρος της ΕΕ των 27 είναι σχεδόν 4 μονάδες μικρότερος, 6,1%. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί πως η δημόσια επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα σπάνια συνδέεται με κέρδη, με τα περισσότερα έσοδα από τους φόρους να χρηματοδοτούν ελλειμματικές ΔΕΚΟ, όπως η ΛΑΡΚΟ. Το 8,4% του Ελληνικού ΑΕΠ πηγαίνει στην όχι και τόσο σαφή κατηγορία «γενικές υπηρεσίες του κράτους», ποσοστό 2,2 μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ των 27, ενώ την ίδια στιγμή το 6,7% του ελληνικού ΑΕΠ στην υγεία και το 4,5% στην παιδεία υπολείπονται κατά 1,3 και 0,5 μονάδες των αντίστοιχων ευρωπαϊκών μέσων όρων.

Συνοψίζοντας, τα χρήματα που συλλέγει η ελληνική κυβέρνηση μέσω φόρων και εισφορών πηγαίνουν κυρίως σε ένα αναποτελεσματικό κράτος πρόνοιας που στηρίζει κυρίως το συνταξιοδοτικό σύστημα και δεν διαθέτει πόρους για την πραγματική στήριξη όσων το έχουν ανάγκη. Από εκεί και πέρα, το ελληνικό κράτος δαπανά περισσότερα από τον μέσο όρο των κρατών της ΕΕ σε οικονομικές δραστηριότητες και στο «χωνευτήρι» της κατηγορίας των γενικών υπηρεσιών του κράτους, και μένει πίσω στη χρηματοδότηση της παιδείας και της υγείας. Εκτός λοιπόν από το γεγονός πως η υψηλή φορολογική επιβάρυνση είναι ανασταλτικός παράγοντας της οικονομικής μεγέθυνσης, καταλήγουμε να χρηματοδοτούμε με το 50% του παραγόμενου εισοδήματός μας ένα κράτος βαθιά αναποτελεσματικό ως προς την κοινωνική του πολιτική και αντι-αντιπαραγωγικό ως προς την αναπτυξιακή του πολιτική.