Η γαλλική άρνηση της πραγματικότητας

Μολονότι οι Γάλλοι έχουν την τάση να παραπονιούνται, ο ναρκισισμός τους παραμορφώνει την πραγματικότητα: ξαναγράφουν το παρελθόν όπως τους βολεύει (πράγμα που, κατά κάποιον τρόπο, κάνουμε όλοι, αν και όχι με ίση πειστικότητα) και αποφεύγουν τα δυσάρεστα θέματα του παρόντος. Ξεχνούν λόγου χάρη ότι στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι συνεργάτες των Γερμανών και οι θαυμαστές του στρατάρχη Πεταίν προέρχονταν από όλες τις πολιτικές παρατάξεις – αυτή η ιστορική αλήθεια, που υπογραμμίζει τη φασιστοειδή φύση του λαϊκισμού, εκνευρίζει την αριστερά αλλά δεν παύει να είναι αλήθεια.

Μετά από τόσα χρόνια ψέματα, αντιεξουσιαστικές και φιλοκομμουνιστικές ιδεολογίες, η Γαλλία φαίνεται να απαιτεί «δημόσια τάξη» και «ηγεσία»· να αποενοχοποιείται έναντι των μουσουλμάνων που έχουν γίνει προκλητικοί στο γαλλικό έδαφος (παραβιάζοντας τους νόμους και το σύνταγμα)· και να επιστρέφουν σε παραδοσιακές αξίες και σύμβολα. Την ίδια στιγμή, η «ηγεσία» εκπίπτει στο επίπεδο της φτηνής διασημότητας: Νικολά Σαρκοζί, Ρασιντά Ντατί, Φρανσουά Ολάντ, Βαλερί Τριβελέρ – ένας κύκλος χωρίς την απαιτούμενη σοβαρότητα.

Σήμερα, η σοσιαλιστική κυβέρνηση, που ανασχηματίζεται ξανά και ξανά, συνεχίζει χωρίς καμιά ρήξη την παράδοση του Κατεστημένου: σαν τον Δον Κιχώτη, προτιμάει τις ιδέες και τις φαντασιώσεις από τα γεγονότα. Το πρόβλημα του Φρανσουά Ολάντ είναι ότι εξελέγη ως σοσιαλιστής, ενώ καλείται να συμπεριφερθεί ως κεντριστής φιλελεύθερος. Φυσικά, αν κάνει το αστείο και κινητοποιηθεί προς την κατεύθυνση της δημοσιονομικής οικονομίας –χωρίς αύξηση των φόρων (πράγμα υπερβολικά εύκολο και υπερβολικά ελληνοπρεπές για τα δεδομένα της παρούσας κρίσης)– θα επακολουθήσει η δεύτερη γαλλική επανάσταση. Ίσως ξαναστηθεί η λαιμητόμος καταμεσής στην πλατεία της Βαστίλης. Οι Γάλλοι δεν ανέχονται αφαίρεση κεκτημένων ακόμα κι αν τα κεκτημένα των μεν είναι τα απωλεσθέντα των δε.

Όσο για την κεντροδεξιά αντιπολίτευση προσπαθεί να ξαναβρεί τη «δεξιά» της ταυτότητα την οποία είχε αποποιηθεί λόγω του προαναφερθέντος λαϊκισμού. Η ισορροπία αποδεικνύεται δύσκολο στοίχημα: ο Ζαν Φρανσουά Κοπέ, αντιπαθής τοις πάσι, παραιτήθηκε πριν από λίγους μήνες από την προεδρία του UMP. Kαι περιμένουμε, με κομμένη την ανάσα, το έκτακτο συνέδριο για να αναδείξει την καινούργια κομματική ηγεσία. Βαθιά χασμουρητά: ανακυκλώνονται τα ίδια πρόσωπα, τα οποία, ακριβώς όπως οι σοσιαλιστές, εθελοτυφλούν και, μπροστά στην άνοδο του Εθνικού Μετώπου, προσπαθούν να καθησυχάσουν τους Γάλλους (ενώ το Εθνικό Μέτωπο επιδίδεται σε καταστροφολογία). Αλλά η διαβεβαίωση ότι «όλα θα πάνε καλά, η Γαλλία δεν είναι Ελλάδα» δεν μπορεί να ηρεμήσει τους εξοργισμένους ψηφοφόρους.

Πράγματι, η Γαλλία δεν είναι Ελλάδα: έχει διαπράξει σφάλματα που επηρεάζουν ολόκληρη την Ευρώπη. Και παρά τα περίφημα κρασιά και τα 365 τυριά έγινε ο αδύναμος κρίκος ενός πολιτισμού που φαίνεται ότι θέλει να πεθάνει. Όταν βλέπω στην τηλεόραση τον Αρνό Μοντεμπούρ να τσακώνεται με την Μαρίν Λε Πεν, απορώ: λένε τα ίδια πράγματα με την ίδια ένταση – προς τι το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός; Η μοναδική τους διαφωνία είναι οι μετανάστες – και σ’ αυτό, ως προς τις διαπιστώσεις, η Μαρίν Λε Πεν έχει το δίκιο με το μέρος της· όχι ως προς τις λύσεις.

Καμιά φορά η Γαλλία μού φαίνεται, όπως και η Ελλάδα, σαν το απομονωμένο χωριό που περιγράφει ο Ιβάν Γκοντσάροφ στον «Ομπλόμοφ» όπου ο κεντρικός ήρωας παραμένει προσκολλημένος στις αξίες ενός  παλιού κόσμου. Τα τελευταία χρόνια σκέφτομαι συχνά αυτόν τον μυθιστορηματικό ήρωα: ο Ομπλόμοφ χάνεται απορρίπτοντας την πιο περιπετειώδη στάση ζωής του φίλου του, του Στολτς, την οποία θεωρεί ματαιόδοξη, κυνική και επιφανειακή. Ωστόσο, υποφέρει: νιώθει ότι έχει ήδη ξεπεραστεί από τα πράγματα και πως δεν έχει θέση σ’ έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία. Εξάλλου, στο τέλος, ο Στολτς θα κερδίσει την Όλγα και θα βρει ένα πέρασμα προς το μέλλον, ενώ ο καημένος ο Ομπλόμοφ θα χαθεί στα απόνερα της ιστορίας. Ο Ομπλόμοφ (οι Γάλλοι) δεν φοβάται τίποτα εκτός από τις εκπλήξεις, εκτός από το καινούργιο. Όταν μια μέρα φτάνει στο σπίτι του ένα γράμμα όλοι το κοιτάζουν θορυβημένοι. Δεν το ανοίγουν: ποιος ξέρει τι μπορεί να γράφει; Οι Γάλλοι Ομπλόμοφ λαμβάνουν συνεχώς γράμματα που συσσωρεύονται στην πόρτα τους.

Σε αυτόν τον δεύτερο τόμο, που ακολουθεί τη «Φοβερή τροπή των πραγμάτων» (2012), η Σώτη Τριανταφύλλου, πάντα καίρια, διορατική και διεισδυτική, ανατέμνει την ελληνική κοινωνία και την πολιτική αναλύοντας τα αίτια της κρίσης. Τι μας συνέβη; Τι θα μπορούσε να μας συμβεί; Τι πρέπει να κάνουμε; Εδώ λοιπόν υπάρχουν σκέψεις, επισημάνσεις και προτάσεις· κυρίως υπάρχουν όσα δεν ειπώθηκαν για πολύ-πολύ καιρό κι όσα αποτελούν ακόμα ταμπού των ιδεολογιών.