Μελανσόν: Από τη σοσιαλιστική αριστερά στη ριζοσπαστική δημαγωγία

O Ζαλ-Λυκ Μελανσόν δεν έγινε πρωθυπουργός όπως ήλπιζε, αλλά από τον συνασπισμό Νupes τού οποίου ηγείται, εξαρτάται πόσο ταραχώδης θα είναι η καθημερινότητα στη γαλλική Εθνοσυνέλευση. Θα ασκεί δημιουργική αντιπολίτευση; Θα επιδείξει θεσμική συμπεριφορά; Ή θα ενθαρρύνει τους οπαδούς του να τα κάνουν όλα στάχτη και μπούρμπερη; Είχαν ακουστεί φήμες ότι oι βουλευτές της Ανυπότακτης Γαλλίας προτίθεντο να γιουχάρουν την πρωθυπουργό στην εναρκτήρια ομιλία της την περασμένη εβδομάδα: όμως η Ελιζαμπέτ Μπορν ήταν τόσο συμβιβαστική ώστε το γλίτωσε το κράξιμο. Στο μεταξύ, ο Μελανσόν έχασε μια δίκη έναντι του δημοσιογράφου Paulo Paranagua τον οποίον είχε κατηγορήσει, entre la poire et le fromage, για συνεργασία με τον Πινοσέτ.

Έχω υπάρξει θαυμάστρια του Ζαν-Λυκ Μελανσόν ―δεν τον ψήφισα ποτέ, τον εκτιμούσα όμως όταν φαινόταν ειλικρινής με τον εαυτό του και με όλους εμάς. Νομίζω ότι αυτό δεν συμβαίνει εδώ και πολύ καιρό: δεν είναι ειλικρινής· έχει ταυτιστεί με τους ψηφοφόρους του από τους οποίους λείπει η διανοητική εντιμότητα·  και για να τους ικανοποιήσει έχει εξελιχθεί σε ψευτο-θαυματοποιό. Παρ’ ολ’ αυτά, ο Μελανσόν έχει δίκιο σε μερικά πράγματα· σε άλλα ―στα περισσότερα― έχει άδικο· κι όταν έχει άδικο, έχει πάρα πολύ άδικο.

Έχει δίκιο στο ότι στη Γαλλία είναι απαραίτητη η συνταγματική ανατροπή, όχι η απλή αναθεώρηση: το προεδρικό σύστημα έχει φτάσει στα όριά του και πιθανότατα χρειάζεται να μετασχηματιστεί σε προεδρευομένη δημοκρατία με μειωμένες αρμοδιότητες της προεδρίας, κατάργηση της Γερουσίας, ενίσχυση του ρόλου του πρωθυπουργού και διατήρηση της σημερινής λειτουργίας της Εθνοσυνέλευσης. Έχει δίκιο ότι πρέπει να προκηρυχθεί η Έκτη Δημοκρατία. Φυσικά, τον τελευταίο καιρό, επιμένει σ’ αυτή τη συνταγματική αναθεώρηση επειδή έχει χάσει την ευκαιρία της προεδρίας ―οι επόμενες προεδρικές εκλογές θα γίνουν το 2027: πολύ αργά γι’ αυτόν― αλλά, κατά τη γνώμη του, δεν έχει χάσει την ευκαιρία της πρωθυπουργίας. Εξάλλου, το άρθρο 20 του Συντάγματος μπορεί να ανοίξει ένα παράθυρο στην ενίσχυση του ρόλου του πρωθυπουργού χωρίς συνταγματική αναθεώρηση.

Επίσης, έχει δίκιο στο ότι τα ΜΜΕ που τον αντιπολιτεύονται τού φέρονται απαράδεκτα. Πράγματι, διάφορα 25χρονα από κεντροδεξιά έντυπα και ιστοσελίδες διαστρεβλώνουν όσα λέει, δείχνουν έλλειψη σεβασμού ή δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Μερικές φορές απορώ με την υπομονή του: στη θέση του θα έβγαζα ήσυχα-ήσυχα το μικρόφωνο και θα αποχωρούσα από την εκπομπή· θα ένιωθα ότι χάνω τον χρόνο μου περιβαλλόμενη από ηλιθίους. Αλλά ο Μελανσόν είναι πλάσμα των media· κάθεται και τσακώνεται με όλους. Και το ευχαριστιέται.

Εδώ βρίσκω κάτι στο οποίο έχει άδικο: προκαλεί πολεμική ακόμα κι όπου δεν χρειάζεται. Το θάρρος που κάποτε μού φαινόταν ελκυστικό ―το ότι, για παράδειγμα, δεν χρησιμοποιούσε ξύλινη γλώσσα― έχει μετατραπεί σε υπερβολικά υψηλούς τόνους, διχαστική ρητορική, αριστερίστικη και κάπως αναχρονιστική ορολογία («η φιλελεύθερη κατήχηση ολισθαίνει στον αυταρχισμό»), βοναπαρτιστικές δηλώσεις («είμαι ιερός, εγώ είμαι η Δημοκρατία», «πολλοί άνθρωποι με λατρεύουν») και εκδηλώσεις απέχθειας εναντίον προσώπων (π.χ. του Εμανουέλ Μακρόν, της Ελιζαμπέτ Μπορν). Επιπλέον, τείνει να απαντά στις ειρωνείες με ειρωνείες· περίμενα περισσότερη ηρεμία και γενναιοδωρία, μεγαλύτερη απόσταση από τα φληναφήματα και τις εξυπνάδες των δημοσιογράφων. Με λίγα λόγια, έχει μεταμορφωθεί, εκτός από αναίσχυντο τακτικιστική, σε ένα είδος προβοκατόρικου ζιζάνιου: για να γίνει φασαρία ―φρονεί ότι η φασαρία ευνοεί την παράταξή του― εγκατέλειψε τις αναφορές στον Διαφωτισμό, οι οποίες δεν έκαναν και τόση εντύπωση, κι έπιασε τον Ροβεσπιέρο. Μόλις τα εχθρικά ΜΜΕ τον άκουσαν να παραπέμπει στον αιμοσταγή επαναστάτη και εμπνευστή της Τρομοκρατίας, αντέδρασαν όπως περίμενε: ώστε αυτό είναι το όνειρο της Ανυπότακτης Γαλλίας και της Nupes! Nα κόψει κεφάλια! Όμως, το ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι αντιδρούν υστερικά δεν τον δικαιώνει. Aπό τον Μελανσόν λείπει η αρετή του μέτρου: δεν θεωρεί αρετή το μέτρο.

Ακόμα και στον χώρο της αριστεράς υπάρχουν δύο είδη πολιτικών: μερικοί προέρχονται από τα κινήματα, από τον δρόμο· άλλοι προέρχονται από τον χώρο των ιδεών, από την διανοητική πρωτοπορία. Ο Μελανσόν αυτοπροσδιορίζεται ως «κινηματικός» κι αυτό συντελεί στον σημερινό λαϊκισμό του: για να μη μείνει πίσω, για να μην έχει την τύχη του Μανουέλ Βαλς και των σοσιαλιστών που προσπάθησαν να προωθήσουν μια νηφάλια σοσιαλδημοκρατία, ο Μελανσόν ασπάστηκε όλα τα σύγχρονα κινήματα τύπου woke culture ―στα οποία δεν φαίνεται να πολυπιστεύει. Το πιο απογοητευτικό είναι ότι έγινε αντισυστημικός: για παράδειγμα, κατηγορεί τη γαλλική αστυνομία για «θηριωδία», πράγμα που κάνουν μόνο οι κουκουλοφόροι· ακόμα και ο Φαμπιέν Ρουσέλ από το Κομμουνιστικό Κόμμσ διαφώνησε. Ο Μελανσόν έχει την τάση να τραβάει τα πάντα στα άκρα· έτσι, έγινε, μεταξύ άλλων και με τον τρόπο του, εθνικιστής: λέω «έγινε» διότι δεν «ήταν»· το Σοσιαλιστικό κόμμα, από όπου προέρχεται, δεν είχε εσωστρεφείς τάσεις· ήταν φιλοευρωπαϊκό και οικουμενιστικό.

Όλοι και όλα αλλάζουν: δεν σχολιάζω τις αλλαγές που υπέστη στο πέρασμα των δεκαετιών· έχει δικαίωμα και υποχρέωση στην αλλαγή. Tον υποπτεύομαι όμως για υποκρισία, για δημοκοπία. Τον υποπτεύομαι για μια αριστερή εκδοχή μισογυνισμού ―καλές γυναίκες είναι «οι δικές μας» γυναίκες, οι αδελφές, οι συντρόφισσες― και, όπως έχω ξαναγράψει, θεωρώ την ισλαμοφιλία του, εκτός από καιροσκοπική, εξαιρετικά επικίνδυνη για την εξέλιξη της αριστεράς. Η αλήθεια είναι ότι προβάλλει κάποια νόμιμα επιχειρήματα γύρω από το περιεχόμενο και το νόημα του κοσμικού κράτους· θα επιμείνω ωστόσο ότι, πριν από δεκαπέντε χρόνια, έδινε στην εκκοσμίκευση το περιεχόμενο και το νόημα που έχει πραγματικά: σήμερα, καθώς η αριστερά έχει συμμαχήσει με το Ισλάμ, ολόκληρη η θεμελιώδης ορολογία, ολόκληρο το λεξιλόγιο της δημοκρατίας έχει ενταχθεί στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικότητας. Το να ξεστομίζει ο Μελανσόν ότι το μπουρκίνι είναι προσωπική επιλογή όπως το τόπλες ακούγεται κάλπικο: δεν το πιστεύει· αν το πιστεύει είναι λιγότερο έξυπνος από όσο νόμιζα. Γενικά, αποφεύγει να συζητάει προβλήματα πολιτισμού και φαινόμενα κοινοτισμού: ίσως δεν κατανοεί ότι η άρνηση της ένταξης στον γαλλικό πολιτισμό, τον οποίον ο ίδιος αποθεώνει, βαθαίνει τον ήδη πικρό κατακερματισμό της γαλλικής κοινωνίας· ίσως δεν παίρνει στα σοβαρά τον ισλαμικό κοινοτισμό επειδή πιστεύει πως ένα σοσιαλιστικό οικονομικό περιβάλλον θα αλλάξει τα πάντα, από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος μέχρι την επιρροή του ριζοσπαστικού Ισλάμ στη γαλλική κοινωνία. Ως προς αυτό, κάνει λάθος και στο ότι εξισώνει τον σκοταδισμό του Ισλάμ με τον Καθολικό συντηρητισμό: δεν θα μπω στον κόπο να αναλύσω την εν λόγω διαφορά, είναι προφανής στους περισσοτέρους· το θέμα είναι ότι ο Μελανσόν ταυτίζει μια θρησκεία που, είτε μας αρέσει είτε όχι, αποτελεί πυλώνα της γαλλικής ιστορίας και παράδοσης, με ένα άκρως αυταρχικό δόγμα που χρησιμοποιείται ως πολιορκητικός κριός και αψηφά το νομικό σύστημα της χώρας.

Έχει δίκιο σε πολλά σημεία της οικονομικής του πολιτικής ―για παράδειγμα στο ότι πρέπει να επιστρέψουν στη Γαλλία βιομηχανίες και επιχειρήσεις που έχουν μεταφέρει την έδρα τους αλλού― αλλά βρίσκω μεγάλες αντιφάσεις στο πρόγραμμά του. Πώς θα επιστρέψουν οι επιχειρήσεις αφού προτίθεται να αυξήσει τους φόρους για τους επιχειρηματίες μαζί με τον κατώτατο μισθό των εργαζομένων (σε 1.500 καθαρά, δηλαδή τουλάχιστον 2.000 μεικτά); Έχει δίκιο στο ότι οι επιχειρήσεις της λιανικής παραμορφώνουν τις τιμές των αγροτικών προϊόντων, όμως αν μπλοκάρει τις τιμές λιανικής υπάρχει κίνδυνος μαζικών απολύσεων από αυτές τις επιχειρήσεις. Πώς θα αντιμετωπίσει την ανεργία; Για τη μείωσή της έχουν χρησιμοποιηθεί κυριολεκτικά τα πάντα: σοσιαλιστικές λύσεις, σοσιαλδημοκρατικά μέτρα, φιλελεύθερες ιδέες ―τίποτα δεν λειτούργησε. Επίσης, με το να επιμένει στη διατήρηση της ηλικίας συνταξιοδότησης στα 60 σημαίνει ότι το γαλλικό κράτος θα πληρώνει 15 εκατομμύρια ανθρώπους επί 20 χρόνια κατά μέσον όρο: από πού θα εξοικονομηθούν αυτά τα χρήματα; Και γιατί οι σημερινοί εξηντάρηδες, με σημερινό προσδόκιμο 85,4 έτη, να αποσυρθούν από τον χώρο της εργασίας; Ποιος θα ωφεληθεί από αυτό; Είναι λάθος από κάθε άποψη, ακόμα κι αν ο Μελανσόν πιστεύει ότι οι εξηντάρηδες θα κάνουν τόπο στους άνεργους νέους. Γενικά, προτείνει υπέρογκες κρατικές δαπάνες με την ελπίδα ότι θα φορολογήσει επαρκώς τα υψηλά εισοδήματα ώστε να τις χρηματοδοτήσει: αλλά, αν και η πρόθεσή του θα μπορούσε να είναι σωστή, δεν είναι ―δεν βγαίνει η εξίσωση. Για να καλύψει όσα υπόσχεται χρειάζεται το σχήμα που προτείνει ο Τομά Πικετί, δηλαδή μια παγκοσμιοποίηση της φορολόγησης η οποία ωστόσο μπορεί να επιβληθεί είτε με συναίνεση των πλουσίων (πράγμα αμφίβολο), είτε με επανάσταση σε πλανητικό επίπεδο. Πάντως, ο Μελανσόν μάς διαβεβαιώνει ότι μπορεί να εξασφαλίσει από φόρους 267 δισεκατομμύρια ευρώ μέσα στην πενταετία ―μερικές φορές έχω την εντύπωση ότι πετάει δεξιά-αριστερά διάφορα εντυπωσιακά νούμερα. Ο εντυπωσιασμός είναι το φόρτε του.

Για την Ευρώπη, η εκτίμησή του αγγίζει τα όρια της φαντασίωσης: περιγράφει την ευρωπαϊκή πολιτική ως θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού τη στιγμή που, παρά κάποιες «φιλελεύθερες» δημοσιονομικές τάσεις, το ευρωπαϊκό καθεστώς είναι η σοσιαλδημοκρατία την οποία λίγοι αμφισβητούν κι ακόμα λιγότεροι επιθυμούν να ανατρέψουν. Η αντιευρωπαϊκή του στάση τον οδηγεί σε μια μορφή εθνικισμού που θυμίζει την Εθνική Συσπείρωση της Μαρίν Λεπέν: επιστροφή στο έθνος κράτος, αλλά με φυλετική και πολιτισμική πολυμορφία (κι εδώ μπαίνει μια φαντασίωση θαυματουργίας). Και γι’ αυτό, πράγμα παράδοξο για την αριστερά που εκπροσωπεί, ο Μελανσόν ανησυχεί για τη στρατιωτική άμυνα της Γαλλίας και προσβλέπει σε αύξηση των δαπανών τις οποίες ονομάζει «αποτρεπτική ισχύ».

Ο Μελανσόν έχει σημειώσει σημαντική επιτυχία δημιουργώντας τη Nupes. Μόνο αυτός μπορούσε να στήσει μια, έστω ευκαιριακή, αριστερή συμμαχία. Όμως, ως Ιακωβίνος ―άνθρωπος των αντιπαραθέσεων, όχι των συμβιβασμών― είναι δύσκολο να υλοποιήσει τα όνειρά του: στην περίπτωση που αποκτήσει θέση εξουσίας, θα αποδειχθεί ανίκανος να πραγματοποιήσει το θαύμα του πολλαπλασιασμού των πέντε άρτων. Κι όσο για τους μουσουλμάνους που τον ψηφίζουν θα αποδειχθεί ότι είναι κάθε άλλο παρά αριστεροί επαναστάτες.