Explainer: Πώς μια 5η Ιουλίου ζήσαμε τον τελευταίο μεγάλο διχασμό

Ήταν μόλις πριν από είκοσι ημέρες όταν η Ελλάδα βγήκε από το καθεστώς της αυξημένης εποπτείας για να «επιστρέψει στην κανονικότητα για πρώτη φορά από το 2010», όπως ήθελε μια ανακοίνωση του υπουργείου Οικονομικών. Και μπορεί στην κανονικότητα μπορεί να μην επιστρέψαμε ακριβώς, αλλά εάν αυτή που ζήσαμε ήταν μια Οδύσσεια, η κορωνίδα αυτής της Οδύσσειας ήταν η 5η Ιουλίου του 2015. Όχι μόνο επειδή συνέβησαν πολλά το πρώτο εξάμηνο εκείνου του έτους. Αλλά και επειδή στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου αποτυπώθηκε και στην κάλπη ο βαθύς διχασμός που είχε ζήσει αυτή η χώρα. Κι όπως κάθε διχασμός, έτσι κι αυτός άφησε βαθιά τα σημάδια του…

Γιατί αποφάσισε να κάνει δημοψήφισμα ο Αλέξης Τσίπρας;

Κατ’ αρχάς ήταν μια ιδέα που είχε περάσει από το μυαλό και του Γιώργου Παπανδρέου. Εκείνος δεν την έφτασε ως το τέλος επειδή, όταν την κατέθεσε στους ευρωπαίους εταίρους στις Κάννες, (λέγεται πως) ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί έφτασε να χοροπηδήσει πάνω σε μία καρέκλα για να εκφράσει την αντίθεσή του. Ο Αλέξης Τσίπρας δεν ήρθε αντιμέτωπος με τόσο ακραίες αντιδράσεις, όταν διεμήνυσε την πρόθεσή του. Όπως ο Παπανδρέου, πάντως, έτσι και ο Τσίπρας πίστευε πως το δημοψήφισμα θα λειτουργούσε ως μοχλός πίεσης στο εξωτερικό, αλλά και ως νομιμοποιητική βάση στο εσωτερικό στη λογική τού δεν αποφασίζω εγώ αλλά ο λαός.

Τι είχε προηγηθεί;

Ένα εξάμηνο «περήφανης διαπραγμάτευσης», όπως είχε ονομαστεί τότε η (ομολογημένη από τον ίδιο τον Αλέξη Τσίπρα) ψευδαίσθηση πως εμείς θα χτυπάμε τα νταούλια και οι αγορές θα χορεύουν. Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κερδίσει τις εκλογές του Ιανουαρίου εκείνης της χρονιάς, είχε σχηματίσει κυβέρνηση με τους Ανεξάρτητους Ελληνες και ζούσε με την πλάνη πως εάν απειλούσαμε να πηδήξουμε από το μπαλκόνι, οι άλλοι θα μας κρατούσαν για να μην πέσουν μαζί μας. Στην πραγματικότητα ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε όχι μόνο ήθελε να πηδήξουμε, αλλά μας έδινε και 50 δισεκατομμύρια ευρώ για να το κάνουμε.

Αυτή η «περήφανη διαπραγμάτευση» δεν είχε οδηγήσει πουθενά;

Στις 20 Φεβρουαρίου, μετά από έντονες παρασκηνιακές πιέσεις και απειλές, υπήρξε συμφωνία με την ΕΕ βάσει της οποίας η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ αναγνώριζε το Μνημόνιο και την ανάγκη ολοκλήρωσης της αξιολόγησής του από τους Θεσμούς (όπως μετονομάστηκε η Τρόικα). Η συμφωνία δεν έβρισκε σύμφωνους τους «Ταλιμπάν της ρήξης», δηλαδή την πλευρά Λαφαζάνη και άλλες φωνές στον ΣΥΡΙΖΑ που αντιτίθεντο στον συμβιβασμό επιμένοντας στην αναζήτηση άλλων πηγών χρηματοδότησης και, μετά την «πόρτα» από τη Ρωσία και την Κίνα, στην κατάρτιση κάποιου εναλλακτικού σχεδίου, εμπνευστής του οποίου ήταν ο Γιάνης Βαρουφάκης.

Στο μεταξύ, οι υποχρεώσεις έτρεχαν;

Ναι, και κρίσιμη ως προς αυτό είναι η 5η Ιουνίου, οπότε και η Ελλάδα θα πρέπει να καταβάλει μια ακόμη δόση στο ΔΝΤ. Ελλείψει ωστόσο συμφωνίας (άρα και χρημάτων), αυτό δεν είναι εφικτό. Ο Τσίπρας ενημερώνει τη Βουλή για το αδιέξοδο και η Ελλάδα δεν πληρώνει την πρώτη από τις τέσσερις δόσεις του Ιουνίου. Το Σαββατοκύριακο 13-14 Ιουνίου τρεις υπουργοί της κυβέρνησης (Γιάννης Δραγασάκης, Νίκος Παππάς και Ευκλείδης Τσακαλώτος) μεταβαίνουν εσπευσμένα στις Βρυξέλες σε μια ύστατη προσπάθεια εξεύρεσης συμβιβασμού προσπάθεια που επίσης δεν είχε αποτέλεσμα.

Ποια ήταν η στάση της Ανγκελα Μέρκελ;

 Το απόγευμα της Παρασκευής 26 Ιουνίου η καγκελάριος της Γερμανίας παρότρυνε τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να αποδεχθεί τη «εξαιρετικά γενναιόδωρη», όπως τη χαρακτήρισε, προσφορά των πιστωτών της χώρας, προειδοποιώντας ταυτόχρονα για τις συνέπειες στην αντίθετη περίπτωση. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο πρόεδρος της Γαλλίας αλλά και άλλοι ευρωπαίοι ηγέτες.

Η πρόταση δεν έγινε δεκτή;

Ξημερώνει η 27η Ιουνίου. Συνεδριάζει το Eurogroup σε μια από τις πιο θυελλώδεις συνεδριάσεις, με τον Γιάνη Βαρουφάκη να αποχωρεί πριν από το τέλος. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ζητά επιβολή capital control ενώ το Eurogroup αποφασίζει να μην παρατείνει το πρόγραμμα στήριξης της Ελλάδας μετά το βράδυ της 30ης Ιουνίου, οπότε και έληγε. Το ανακοινωθέν του Eurogroup δεν ήταν κοινό (η Ελλάδα εξέφρασε τη διαφωνία της) και τα υπόλοιπα μέλη συνεδρίασαν για δεύτερη φορά, χωρίς τον Βαρουφάκη. Το απόγευμα της Κυριακής 28 Ιουνίου, η ΕΚΤ καλείται να αποφασίσει εάν θα συνεχίσει να χορηγεί ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες, καθώς το πρόγραμμα στήριξης τυπικά λήγει την Τρίτη.

Λεφτά υπήρχαν;

Oύτε κατά διάνοια. Ξημερώματα Δευτέρας εκδίδεται Πράξη Νομοθετικού Περιοχομένου με την οποία η περίοδος από τις 28 Ιουνίου έως τις 6 Ιουλίου κηρύσσεται τραπεζική αργία και τίθεται ημερήσιο όριο αναλήψεων από τα ΑΤΜ τα 60 ευρώ. Λίγες ώρες πριν την εκπνοή του προγράμματος, η Ελλάδα αιτείται με επιστολή ένα τρίτο πρόγραμμα στήριξης, ύψους 29,1 εκατ. ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτούνταν από τον ESM και θα κάλυπτε τα χρέη της Ελλάδας που έληγαν ως το 2017, μαζί με την αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας προς τον EFSF και την παράταση του ισχύοντος προγράμματος για να μη κηρυχθεί η Ελλάδα σε κατάσταση χρεοκοπίας.

Και τότε έρχεται το δημοψήφισμα…

Είναι η τελευταία ζαριά. Μετά από συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στο Μέγαρο Μαξίμου, ο Αλέξης Τσίπρας ανακοινώνει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, καθώς η επίτευξη συμφωνίας με τους εταίρους είχε λάβει χαρακτηριστικά τελεσιγράφου, δεδομένης και της εκπνοής του τρέχοντος προγράμματος. Στο διάγγελμα ορίζει ως ημερομηνία την 5^η Ιουλίου και ως ερώτημα την αποδοχή ή όχι της πρότασης των δανειστών. Παράλληλα ζητάει «ολιγοήμερη παράταση του προγράμματος, προκειμένου ο ελληνικός λαός να αποφασίσει, ελεύθερος από πιέσεις και εκβιασμούς», αίτημα που απορρίφθηκε από το Eurogroup. Η χώρα βρέθηκε εκτός προγράμματος η ΕΚΤ διεμήνυσαν ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί η χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών και την Κυριακή 28 Ιουλίου η κυβέρνηση ανακοίνωσε την πρωτοφανή επιβολή κεφαλαιακών περιορισμών στις τράπεζες.

Το διάγγελμα δεν συγκίνησε κανέναν;

Μόνο κάποιους στο εσωτερικό ακροατήριο. Εκεί ο Αλέξης Τσίπρας μιλούσε για προτάσεις των Θεσμών που «δεν συνιστούν μια βιώσιμη και επωφελής συμφωνία για όλα τα μέρη, αλλά η ταπείνωση ολόκληρου του ελληνικού λαού». Είπε επίσης «Στο εκβιαστικό τελεσίγραφο για την αποδοχή από τη μεριά μας μιας αυστηρής και ταπεινωτικής λιτότητας δίχως τέλος και χωρίς προοπτική να ορθοποδήσουμε ποτέ κοινωνικά και οικονομικά, σας καλώ να αποφασίσετε κυρίαρχα και περήφανα, όπως η ιστορία των Ελλήνων προστάζει». Αυτά άκουγαν οι άλλοι μισοί, που ειρωνικά χαρακτηρίζονταν «μένουμευρώπηδες», και ανησυχούσαν πως όλα αυτά ισοδυναμούσαν με ένα άλμα στο κενό.

Τι ανέφερε το κείμενο του δημοψηφίσματος;

Κι όποιος κατάλαβε, κατάλαβε:

«Πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25.06.2015 και αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία συγκροτούν την ενιαία πρότασή τους;

Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» («Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού») και το δεύτερο «Preliminary Debt sustainability analysis» («Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους»). Όσοι από τους πολίτες της χώρας απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ. Όσοι από τους πολίτες της χώρας συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ».

Ποιοι υποστήριξαν το Ναι και ποιοι το Όχι;

Τα πολιτικά κόμματα, ανεξαιρέτως, παίρνουν θέση μάχης. Από τη μία το «όχι», με επικεφαλής τον ΣΥΡΙΖΑ και προσωπικά τον πρωθυπουργό. Συνοδοιπόροι, οι συγκυβερνήτες ΑΝΕΛ και η Χρυσή Αυγή. Το ΚΚΕ παίρνει αποστάσεις και δηλώνει πως θα επιδίωκε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος με επιλογή και την έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Από τη άλλη σχηματίζεται το λεγόμενο «ευρωπαϊκό τόξο». Με επικεφαλής τη Νέα Δημοκρατία, που προκρίνει πως το δίλημμα είναι ουσιαστικά το «Ναι» ή «Όχι» στη ζώνη του Ευρώ και την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Ιδια στάση τηρεί το Ποτάμι. Το ΠΑΣΟΚ συμφωνεί πως το πραγματικά δίλημμα είναι «ναι ή όχι στο ευρώ, ναι ή όχι στην Ευρώπη», αλλά θέτει και ζήτημα αντισυνταγματικότητας της πρότασης, καθώς «δεν υπάρχει κείμενο συμφωνίας στα χέρια των κομμάτων και εκτιμάται πως δεν είναι επαρκής ο χρόνος για να ενημερωθούν οι πολίτες για το ζήτημα», ζητώντας παράλληλα και την παραίτηση του κ. Τσίπρα και τη διεξαγωγή εκλογών. Υπέρ του «ναι» τάχθηκαν με δηλώσεις τους όλοι οι πρώην πρωθυπουργοί Κώστας Καραμανλής, Κώστας Σημίτης, Γιώργος Παπανδρέου, ενώ και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης έδωσε το παρών σε συγκέντρωση υπέρ του «Ναι».

Και πώς μας βρίσκει το βράδυ του δημοψηφίσματος;

Η επίσημη ανακοίνωση του αποτελέσματος το βράδυ της Κυριακής ήταν θριαμβική για τους οπαδούς του «Όχι». Με το συντριπτικό ποσοστό του 61,31% οι Έλληνες είπαν όχι, έναντι 38,69% για τους υπέρμαχους της διατήρησης της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας πάση θυσία. Εκατοντάδες κόσμου συγκεντρώθηκαν ήδη από νωρίς για να πανηγυρίσουν για τη μεγάλη επικράτηση του «Οχι» στο δημοψήφισμα. Φωνάζοντας μεταξύ άλλων συνθημάτων «Τα μεγάλα όχι τα λέει ο λαός», κρατώντας ελληνικές σημαίες, και χορεύοντας.

Τι έγινε την επόμενη μέρα;

Οι εξελίξεις από εκεί και πέρα ήταν καταιγιστικές. Η Καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό καθώς ο ελληνικός λαός δεν δέχτηκε να συμπορευτεί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δήλωσε ότι είναι επιλογή των Ελλήνων να μην θέλουν να συνεχίσουν εντός Ευρωζώνης. Τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας, ο υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης υπέβαλε την παραίτηση του μετά από συνάντηση με τον πρωθυπουργό, κίνηση η οποία θεωρήθηκε πως απέβλεπε στη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων με τους ευρωπαίους πιστωτές. Ο Τσίπρας σε συνάντηση του με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, ζήτησε την σύγκληση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών των κομμάτων την επόμενη ημέρα, για την συνεννόηση ως προς την εθνική στρατηγική.

Η Ευρώπη ήταν πραγματικά έτοιμη να μας αποχαιρετήσει;

Ναι. Την Τρίτη 7 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε νέα Σύνοδος Κορυφής όπου παρουσιάστηκε στον Αλέξη Τσίπρα το σχέδιο Β της Κομισιόν 1.000 σελίδων για την αντιμετώπιση της εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη και την παροχή βοήθειας για την αντιμετώπιση της συνακόλουθης ανθρωπιστικής κρίσης στη χώρα μας. Χωρίς περιστροφές οι εταίροι έδειχναν στην Ελλάδα την πόρτα της εξόδου. Μετά τη Σύνοδο ακολούθησε μπαράζ δραματικών δηλώσεων ευρωπαίων ηγετών και αξιωματούχων που μιλούσαν για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ και για το σχέδιο αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης. Βλέπαμε πια τον γκρεμό.

Και τότε ήρθε η «kolotumba»…

Και το Όχι, Ναι. Στις 10 Ιουλίου η Βουλή εξουσιοδότησε τον πρωθυπουργό και τον νέο υπουργό Οικονομικών τον Ευκλείδη Τσακαλώτου να διαπραγματευθούν τους τελικούς όρους της συμφωνίας με τους ομολόγους τους, ενώ ακολούθησε η πολύωρη συνεδρίαση του Eurogroup στις 12 Ιουλίου για να προετοιμαστεί το έδαφος για την τελική μαραθώνια Σύνοδο Κορυφής, η οποία κατέληξε στο νέο πρόγραμμα στήριξης της ελληνικής οικονομίας, στις 13 Ιουλίου. Μετά την υπερψήφιση του νέου Μνημονίου, και συγκεκριμένα στις 20 Αυγούστου, ο Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε την παραίτηση της κυβέρνησης του η οποία έγινε δεκτή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Στις 21 Αυγούστου 2015, 25 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ανεξαρτητοποιήθηκαν και σχημάτισαν το κόμμα Λαϊκή Ενότητα.

Τελικά καταργήθηκε το Μνημόνιο με ένα άρθρο ή ψηφίστηκε;

Την Παρασκευή 14 Αυγούστου, η κυβέρνηση με διαδικασίες εξπρές και σε ένα μόνο άρθρο έφερε προς ψήφιση την νέα δανειακή σύμβαση, το 3ο μνημόνιο. Αργά τα μεσάνυχτα το σχέδιο νόμου: «Κύρωση του Σχεδίου Σύμβασης Οικονομικής Ενίσχυσης από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και ρυθμίσεις για την υλοποίηση της Συμφωνίας Χρηματοδότησης» εγκρίθηκε ως νέος νόμος του κράτους. Υπέρ της συμφωνίας ψήφισαν συνολικά 222 βουλευτές.

Αποτίμηση του δημοψηφίσματος έγινε ποτέ από τον Τσίπρα;

Τρία χρόνια μετά, σε συνέντευξή του στην γερμανική Die Welt παραδέχθηκε ότι θα ενεργούσε διαφορετικά για το δημοψήφισμα του 2015 αν είχε όλα τα δεδομένα του σήμερα μπροστά του, τότε. «Εκ των υστέρων και με τη γνώση που έχουμε τώρα, μπορούμε φυσικά να αξιολογήσουμε διαφορετικά τα πράγματα. Αλλά πρέπει να αποφασίζουμε, όταν τα έχουμε μπροστά μας. Και αντίθετα με όσα λέτε, δεν επρόκειτο για δημοψήφισμα σχετικά με την παραμονή στο ευρώ. Ήταν ψηφοφορία για το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα για τη χώρα μου».

Τι λένε σήμερα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ;

«Χάρη στο δημοψήφισμα και τις εξελίξεις που αυτό δρομολόγησε, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αποκατέστησε το αξιόχρεο της χώρας και τη θωράκισε έναντι εξωγενών κινδύνων, που ήδη προβάλλουν απειλητικοί»: Η ιστορία αλλιώς ή έτσι όπως την διηγήθηκε προ ημερών στην Εφημερίδα των Συντακτών ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης.