Ο νέος ολοκληρωτισμός θέλει τον καπιταλισμό να δουλεύει απρόσκοπτα ώστε ο κόσμος να είναι χορτάτος και να μπορεί να καταναλώνει. Αλλά τον θέλει και ολιγαρχικό
Ανάλυση: Οι εκλεκτικές συγγένειες Βλαντιμίρ Πούτιν, Ντόναλντ Τραμπ, ακροδεξιών και ακροαριστερών.
Ο «τραμπισμός» δεν είναι απλά μια πολιτική άποψη, μια στάση την οποία εισήγαγε στη διεθνή σκηνή ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Μια στάση εξόχως ναρκισσιστική και εγωπαθής, με εκφάνσεις μισαλλοδοξίας, χυδαία περιφρόνηση των δημοκρατικών θεσμών, μια πολιτική συμπεριφορά χωρίς όρια. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο και σκοτεινό. Είναι η ιδεολογία ενός σύγχρονου ολοκληρωτισμού που εμφανίζεται ως ένας επιθετικός και αυθάδης υπερσυντηρητικός αντισυστημισμός.
Ο Τραμπ και ο «τραμπισμός» δεν έφυγαν ποτέ από το πολιτικό προσκήνιο των ΗΠΑ. Απλώς έχασαν τις εκλογές και μάλιστα για λόγους κακής διαχείρισης της πανδημίας. Δεν ηττήθηκαν ποτέ ιδεολογικά. Η ιδεολογική δύναμη του τραμπισμού «καθοδήγησε» μόλις προχτές το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να άρει το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση. Σειρά έχει τώρα το δικαίωμα της πρόσβασης στην αντισύλληψη και φυσικά οι γάμοι μεταξύ ανθρώπων του ίδιου φύλου. Μετά από αυτό τουλάχιστον 26 πολιτείες αναμένεται να απαγορεύσουν άμεσα τις αμβλώσεις. Δεν είναι απλά συντηρητισμός, δεν είναι απλά επιστροφή στην προπολεμική Αμερική, είναι καταπάτηση στοιχειωδών δικαιωμάτων που θα έχει άμεσες συνέπειες στη ζωή εκατομμυρίων γυναικών. Είναι ολοκληρωτισμός.
Ο «πουτινισμός» δεν είναι μια σχολή πολιτικής σκέψης, ένας στυλ δημοκρατικής διακυβέρνησης, ένα κάποιο, ίσως ιδιαίτερο πολιτικό ύφος. Είναι η επιτομή της αυταρχικά «διαχειριζόμενης δημοκρατίας». Ένα κλειστό, θεόκλειστο πολιτικό σύστημα που λανσάρεται ως ανοικτό. Κλειστό αλλά με εκλογές, στις οποίες εκλέγεται πάντοτε ο ίδιος άνθρωπος. Με επιτρεπτά μόνο τα κόμματα που ελέγχονται από το Κρεμλίνο. Με όλες τις συγκεντρώσεις και τις διαδηλώσεις που στρέφονται κατά της κυβέρνησης, παράνομες. Που διαλύονται αμέσως διά της βίας και οι συμμετέχοντες οδηγούνται στη φυλακή. Ο «πουτινισμός» είναι μια άλλη ολοκληρωτική ιδεολογία χειρότερη από τον «τραμπισμό» διότι ευδοκιμεί σε μια χώρα που δεν έχει γνωρίσει ποτέ τη δημοκρατία και αδυνατεί να τον αντιπαλέψει. Η αχανής Ρωσία υπηρετεί τον «πουτινισμό» και όχι το αντίστροφο.
Ο «πουτινισμός» είναι η εξουσία του ενός που κινεί όλους τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς προς όφελος μιας κάστας την οποία αυτός διευθύνει αλλά και ελέγχει ολοκληρωτικά. Δεν είναι καν η ολιγαρχία του κομμουνιστικού συστήματος η οποία έδινε τη δυνατότητα στο Πολιτικό Γραφείο του κόμματος να αλλάξει ή να «αλλάξει» τον ηγέτη. Δεν έχει μια συνεκτική κοσμοθεωρία όπως ο κομμουνισμός, δεν απαγορεύει την έξοδο από τη χώρα, δεν έχει ψωμί με το δελτίο. Δίνει καταναλωτικές, επαγγελματικές και εκπαιδευτικές ελευθερίες αλλά όχι ελεύθερες πολιτικές επιλογές. Κάντε ότι θέλετε αλλά μην ενοχλείτε τον δια βίου εκλεγμένο πρόεδρο. Ο πουτινισμός προβάλει ως στοιχείο της ιδεολογίας του το μίσος για τη δυτική δημοκρατία και κάθε τι το δυτικό σε συνδυασμό με το διαχρονικό φόβο του Ρώσου για την Ευρώπη. Η ιδεολογία του είναι η νεφελώδης έννοια της μεγάλης αυταρχικής Ρωσίας κόντρα στην παρηκμασμένη λόγω φιλελευθερισμού Ευρώπη. Μια Ρωσία που εγγυάται ο εκλεκτός του θεού, ο κραταιός Πούτιν.
Και επειδή κάθε ολοκληρωτική ιδεολογία δεν μπορεί παρά να είναι και στρατοκρατική, ο Πούτιν νιώθει την ανάγκη να κάνει έναν ακόμα πόλεμο να εισβάλει στην Ουκρανία, με τον βαθύ συμβολισμό της εισβολής στη Δύση. Και δεν εισβάλει απλώς, αλλά σκοτώνει αμάχους για να δείξει το χλευασμό του προς τους παγκόσμιους θεσμούς. Και αυτό κερδίζει οπαδούς τόσο στη Ρωσία όσο και στη Δύση. Αντιθέτως ο Τραμπ δεν εισβάλει πουθενά, δείχνει απόμακρος από τα διεθνώς τεκταινόμενα και αποσύρει στρατεύματα από τη Συρία και το Αφγανιστάν. Αλλά εισβάλει στο Καπιτώλιο προσπαθώντας να θίξει τη Δημοκρατία γιατί αυτή είναι το πρόβλημά του. Η Δημοκρατία, η οποία όμως δεν απασχολεί τον Πούτιν γιατί την ξέρει μόνο εξ ακοής. Ο Τραμπ προσπάθησε να διασπάσει τη Δύση με το America First, αδιαφόρησε για τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό, έδειξε την περιφρόνησή του προς τους διεθνείς θεσμούς και μέσα στο εθνικιστικό απομονωτικό κρεσέντο του δεν είδε(;) την επιθετική πορεία του Πούτιν προς τον πόλεμο. Ή μπορεί και να την είδε αλλά να του άρεσε.
Ο «τραμπισμός», σε μια υγιή και έμπειρη δημοκρατία όπως των ΗΠΑ, συνάντησε ανυπέρβλητες θεσμικές αντιστάσεις, έτσι ώστε η επίθεση στο Καπιτώλιο να φαντάζει οπερετική. Δεν μπορεί να προσβάλει τη Δημοκρατία αλλά μπορεί να της δημιουργεί προβλήματα. Τόσο θεσμικά όσο και κοινωνικά που προκαλούν αντιδημοκρατικές εξελίξεις όπως αυτή της απαγόρευσης των αμβλώσεων. Ή ενός διάχυτου αντιμεταναστευτικού πνεύματος που διακινούν κυρίως οι ρεπουμπλικάνοι πολιτικοί. Αντιθέτως ο «πουτινισμός», σε μια χώρα που η δημοκρατία είναι άγνωστη λέξη, δεν έχει προβλήματα επιβολής, τα βολεύει θαυμάσια με την αυταρχική διαχείριση. Και γι αυτό έχει περιθώρια να επιτίθεται στην γειτονική Ουκρανία, ή μάλλον αυτή η επιθετικότητα είναι το οξυγόνο του.
Ο τραμπισμός βρήκε φίλους στη Δύση μόνο στον χώρο των ακροδεξιών και εθνικιστικών απόψεων. Η περσόνα του Τραμπ ήταν πολύ μπανάλ για την ευρωπαϊκή διανόηση και ως εκ τούτου απεχθής. Αντιθέτως ο Πούτιν έχει φίλους σε όλη την Ευρώπη τόσο από τον προοδευτικό όσο και από τον συντηρητικό χώρο, τόσο από την αριστερά όσο και τη δεξιά και κυρίως από τα άκρα τους. Ο Πούτιν ενσαρκώνει το όνειρο κάθε εξουσιαστή. Κάθε έναν που ονειρεύεται μια ολοκληρωτική κοινωνία ανεξάρτητα αν λέγεται φασιστική ή κομμουνιστική. Και μάλιστα όχι με το παλιό χιτλερικό ή σταλινικό μοντέλο που ηττήθηκε ιστορικά αλλά με το σημερινό ρωσικό, τουρκικό ή κινέζικο που δείχνουν να έχουν μέλλον.
Ο νέος ολοκληρωτισμός θέλει τον καπιταλισμό να δουλεύει απρόσκοπτα ώστε ο κόσμος να είναι χορτάτος και να μπορεί να καταναλώνει. Για να μην ζορίζεται και δυστροπεί. Αλλά τον θέλει και ολιγαρχικό, ώστε να περιστρέφεται αποκλειστικά γύρω από το κεντρικό μαγαζί που είναι το κυβερνών κόμμα ώστε να ελέγχεται η ροή του χρήματος από την πολιτική εξουσία. Ο ολιγάρχης δεν επιθυμεί την απομόνωση αλλά δεν θέλει και τους δραγάτες, πχ της ΕΕ, πάνω από το κεφάλι του Και γι’ αυτό σε όλη την Ευρώπη δείχνουν την απαρέσκεια τους προς την ΕΕ. Και γι αυτό ρίσκαραν κάποτε την έξοδο της Ελλάδας, αν και στο τέλος μάσησαν.
Ο σωστός, μοντέρνος και «προοδευτικός» ολιγάρχης δεν θέλει να έχει δημοκρατικές έγνοιες και το ρωσικό μοντέλο της «αυταρχικής διαχείρισης» του λύνει τα χέρια. Και γι’ αυτό η ευρωπαϊκή ακροαριστερά και ακροδεξιά λατρεύουν τον Πούτιν. Γιατί ο Πούτιν έχει πετύχει στη Ρωσία αυτό που ονειρεύονται για την Ευρώπη αλλά δεν τολμούν να το πουν. Και το διατυπώνουν εμμέσως απαξιώνοντας την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τους δυτικούς θεσμούς, όλα όσα δηλαδή προστατεύουν το δημοκρατικό κεκτημένο. Γιατί το εμπόδιο είναι η φιλελεύθερη Δημοκρατία, αυτό που αποκαλούν απαξιωτικά «νεοφιλελευθερισμό».
Η δυτική αγάπη για τον Πούτιν και τον «πουτινισμό» είναι αγάπη για τον ολοκληρωτισμό και απέχθεια για την δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία. Και είναι αγάπη τόσο των ακροδεξιών και «συντηρητικών» όσο και των ακροαριστερών και «προοδευτικών». Όλοι αυτοί δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα σε ένα καθεστώς λιγότερης δημοκρατίας και κρατικά ελεγχόμενου καπιταλισμού αρκεί να είναι αυτοί στα πράγματα και να λυμαίνονται τα αγαθά μέσω της ελεγχόμενης αυταρχικής διαχείρισης. Και γι’ αυτό οι παλιομοδίτες σύντροφοι βγάζουν φλύκταινες με τη μείωση της γραφειοκρατίας και την επέλαση της πληροφορικής. Είπαμε, οι ανοικτοί θεσμοί είναι ο εφιάλτης τους. Και διασκεδάζουν τον καημό τους με καρδούλες προς τον Πούτιν. Ίσως κάποια άλλη φορά. Την επόμενη.
3°
