Το φαινόμενο της αποχής στις εκλογές στη Γαλλία και σε άλλες δημοκρατίες, η κουλτούρα του πολίτη και οι απόψεις για τη στάση των ψηφοφόρων.
Αναζητώντας τις αιτίες της αποχής στις εκλογές στη Γαλλία ―στην πραγματικότητα, σε όλες τις δημοκρατίες― παίρνουμε τον εαυτό μας υπερβολικά στα σοβαρά. Δεν είμαστε σύνθετα άτομα· είμαστε απλώς οκνηροί, κακομαθημένοι και επιπόλαιοι. Η αποχή, που κυμαίνεται γύρω στο 50% των εγγεγραμμένων στους καταλόγους, δηλαδή σχεδόν στο 60% όσων έχουν δικαίωμα ψήφου, δεν αντέχει σε περισπούδαστες ερμηνείες: οι άνθρωποι δεν ψηφίζουν επειδή τούς λείπει η δημοκρατική κουλτούρα, η κουλτούρα του πολίτη ―αυτό είναι όλο.
Ανάμεσα στις δικαιολογίες που ακούγονται είναι η «απώλεια της πίστης στη δημοκρατία». Δηλαδή, τα εκλογικά κέντρα αδειάζουν όπως άδειασαν οι εκκλησίες όταν οι σύγχρονοι πολίτες έπαψαν να πιστεύουν στον θεό των χριστιανών. Θα μπορούσα να απαντήσω, συνοπτικά, ότι ο θεός επέτρεψε το Άουσβιτς (ναι, ξέρω, φταίει πάντοτε «η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου») κι ότι αυτό που κάνει η δημοκρατία είναι να προσπαθεί να αποτρέπει τραγωδίες τύπου Άουσβιτς. Και το πετυχαίνει: για ποια απώλεια πίστης μιλάμε; Αντιθέτως, ο σύγχρονος πολίτης, που χασομεράει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξομπλιάζοντας τους άλλους και τον ίδιο του τον εαυτό, έχει τυφλή πίστη στη δημοκρατία: ξέρει ότι έχει παγιωθεί αρκετά ώστε να του επιτρέπεται να χασομεράει αμέριμνος. Εξάλλου, το μεγαλύτερο ποσοστό αποχής παρατηρείται στις ηλικίες 18-24 ετών: πότε πρόλαβαν οι εικοσάχρονοι να χάσουν την πίστη τους στη δημοκρατία; Εκείνοι που θα μπορούσαν να τη χάσουν εξαιτίας κάποιας πικρής πείρας ―οι άνω των 65― προσέρχονται στις κάλπες. Για να υποστούν στη συνέχεια σχόλια περί της προβατώδους νοοτροπίας των γέρων και της εξασθένισης των πνευματικών τους δυνατοτήτων.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που απέχουν από τις εκλογές δεν είναι «δυσαρεστημένοι», ούτε αδυνατούν να επιλέξουν μεταξύ των υποψηφίων επειδή τάχα οι υποψήφιοι είναι συλλήβδην ανίκανοι, ανεπαρκείς και χαμένα κορμιά. Αδυνατούν να επιλέξουν επειδή δεν ξέρουν τι τους γίνεται, επειδή δεν ασχολούνται καθόλου με τα κοινά. Όταν είμαστε ανίδεοι από την πολιτική, είναι ευκολότερο να κακογλωσσεύουμε όσους εμπλέκονται σ’ αυτή από το να παραδεχόμαστε άγνοια και αμηχανία. Για να ψηφίζει κανείς ως πολίτης, όχι σαν εκείνους τους γιαγιαδοπαππούδες που κάποτε έριχναν στην κάλπη ψηφοδέλτια σταυρωμένα από συγγενείς και κομματάρχες, προαπαιτείται κάποια στοιχειώδης ενημέρωση. Αυτή η ενημέρωση λείπει: η πλημμύρα των άχρηστων ειδήσεων και η παραπληροφόρηση δεν αφήνουν χώρο για σκέψη και επιλογή. Έτσι, ξεμπερδεύουμε αναφωνώντας «Όλοι ίδιοι είναι!»: ένα είδος μούντζας.
Πολλοί αποδίδουν την αποχή στην πεποίθηση των ανθρώπων ότι οι εκλογές δεν αλλάζουν τίποτα. Δύο παρατηρήσεις εδώ. Η πρώτη: σε ανεπτυγμένες χώρες ο στόχος, το διακύβευμα, είναι, εκτός από τις αποφάσεις που αφορούν μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα, η διατήρηση, η προστασία, μιας ήδη καλής κατάστασης· δεν είναι η «αλλαγή». Στις ανεπτυγμένες δημοκρατίες οι ανατροπές είναι ανεπιθύμητες: επιθυμητές είναι οι ρυθμίσεις και οι μεταρρυθμίσεις που βελτιώνουν περαιτέρω την ποιότητα της ζωής. Η δεύτερη παρατήρηση: τα μεγάλα ποσοστά αποχής είναι που επιφέρουν αλλαγές· αλλαγές προς το χειρότερο, όπως κυβερνητική αστάθεια, κοινωνικό κατακερματισμό, ενίσχυση του αυταρχισμού και του εξτρεμισμού. Παρ’ όλ’ αυτά, μερικοί από τους απέχοντες παραπονούνται ότι οποιαδήποτε διοίκηση κι αν αναδειχθεί δεν πρόκειται να βελτιώσει τη ζωή τους. Εξαρτάται τι περιμένουμε από τις διοικήσεις· αν περιμένουμε να μας εξασφαλίσουν π.χ. τέλειο σεξ και δυνατές συγκινήσεις, ακόμα και οι καλύτερες δεν θα ανταποκριθούν στις προσδοκίες μας. Αλλά, αν περιμένουμε, π.χ. να βρουν λύσεις στην ενεργειακή κρίση, να αναδιοργανώσουν την παιδεία, να εκσυγχρονίσουν τον κρατικό μηχανισμό ή να μας προστατεύουν σε μια περίσταση πανδημίας, το πράγμα αλλάζει. Η σκέψη ότι η επίσημη πολιτική είναι περιττή ή σταθερά ανόητη και κακόβουλη προκύπτει από μια μορφή εγωκεντρισμού που με τη σειρά του ενισχύεται από την ψευδαίσθηση ότι τα ξέρουμε όλα κι ότι τα ξέρουμε καλύτερα από όλους.
Ως μια ακόμα αιτία της αποχής καταγράφεται η μεγάλη ποικιλία των κομμάτων και των σχηματισμών που κατεβαίνουν στις εκλογές μπερδεύοντας τους ψηφοφόρους. Το φαινόμενο είναι παθολογικό: πολιτικοί που ελάχιστα διαφέρουν από άλλους πολιτικούς στήνουν το δικό τους μαγαζάκι τρέφοντας φιλοδοξίες εξουσίας. Αλλά, ως πολίτες, ας κάνουμε λίγο κόπο παραπάνω: ας διαβάσουμε, έστω εν τάχει, δυο-τρία πολιτικά προγράμματα, να δούμε τι στην ευχή μας προτείνουν αυτοί οι άνθρωποι. Και στη συνέχεια, ας αποφασίσουμε: οι επιλογές, οι αποφάσεις είναι το χαρακτηριστικό του δημοκρατικού ανθρώπου.
Ένα πρόβλημα που αυξάνει την αποχή είναι η παραμονή πολλών ψηφοφόρων σε καταλόγους περιοχών στις οποίες δεν κατοικούν πια. Όμως, σπεύδω να προσθέσω ότι οι ετεροδημότες μετακινούνται όλο και δυσκολότερα για να ψηφίσουν ―πράγμα που με επαναφέρει στο επιχείρημα τού πόσο κακομαθημένοι έχουμε γίνει. Ας διευκολυνθεί λοιπόν η αλλαγή εκλογικής έδρας για να διαπιστώσουμε αν υπάρχει όντως εμπόδιο ή αν πρόκειται για μια ακόμα κούφια δικαιολογία. Φοβάμαι ότι, οι κυριότεροι παράγοντες της αποχής είναι, όπως είπα, πολύ απλοί: η καλοκαιρία («καλύτερα να πάω για μπάνιο»), η κακοκαιρία («πού να τρέχω μέσα στο κρύο και στη βροχή»), η αγελαία συμπεριφορά («αν δεν πάτε να ψηφίσετε εσείς, δεν πάω ούτε εγώ») και η χρονική σύμπτωση των εκλογών με προσωπικές έγνοιες που υπερβαίνουν τη συμμετοχή στις εκλογές σε αντικειμενική ή αντιληπτή σπουδαιότητα.
Τέλος, ακούγεται η άποψη ότι η πολιτική εκτυλίσσεται στον δρόμο, ότι οι εκλογές είναι αναχρονιστικές. Παρότι, για πολλά ζητήματα ―π.χ. βία εναντίον των γυναικών, κλιματική αλλαγή― η πλειοψηφία των πολιτών ευαισθητοποιείται μέσω κινημάτων, οι αποφάσεις δεν μπορούν να ληφθούν εκτός των νομοθετικών σωμάτων και χωρίς την εκτελεστική εξουσία. Για να καταλάβουμε πόσο επικίνδυνη για τη ζωή μας είναι η απαξίωση των δημοκρατικών θεσμών, ας σκεφτούμε λιγάκι τους ανθρώπους που ζουν σε χώρες δίχως εκλεγμένα όργανα και εκπροσώπους, κι ας συνειδητοποιήσουμε, όπως οφείλουμε, την αχαριστία του σύγχρονου enfant gâté.
18°
