Τι είναι η θεωρία της Αντικατάστασης και πού οφείλεται η εξάπλωσή της;

Το τραγικό περιστατικό στην πόλη Buffalo της Νέας Υόρκης, όπου ένας 18χρονος λευκός άνδρας ονόματι Payton Gendron εισέβαλε οπλισμένος σε σουπερμάρκετ της περιοχής και εκτέλεσε δέκα ανθρώπους, τραυματίζοντας στην πορεία άλλους τρεις, αποτέλεσε μείζον θέμα συζήτησης το προηγούμενο διάστημα. Ο δράστης συνελήφθη από τις αρχές, οι οποίες μάλιστα επιβεβαίωσαν πως κατά τη διάρκεια των εκτελέσεων, ο ίδιος ο Gendron πραγματοποιούσε ζωντανή αναμετάδοση μέσω του λογαριασμού του στην πλατφόρμα του Twitch, ενός ιδιαίτερα δημοφιλούς κοινωνικού δικτύου με κυρίως νεαρούς χρήστες.

Το συμβάν έλαβε εκτενή δημοσιότητα, κυριότερα γιατί αποτέλεσε τη λυπηρή προσθήκη ενός ακόμη επεισοδίου σε μία γνωστή και διαρκώς ανοικτή πληγή της αμερικάνικης κοινωνίας, εκείνη της ένοπλης βίας. Πολυάριθμα τα παρόμοια περιστατικά που έχουν σημειωθεί στις ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες, με τις αιτίες να είναι πρώτα και κύρια η αδικαιολόγητα εύκολη πρόσβαση σε όπλα από το κοινό, οι ψυχιατρικές παθήσεις άνευ φροντίδας και παρακολούθησης, αλλά και ο μιμητισμός που καλλιεργείται από την υπερπροβολή των δραστών από τα αμερικάνικα ΜΜΕ, τα οποία τους εξιδανικεύουν έμμεσα στα μάτια των ομοίων τους. Το μακελειό σε δημοτικό του Τέξας λίγες μόλις ημέρες αργότερα με θύτη έναν 18χρονο επέφερε μία πρώτη πολυπόθητη διακομματική συναίνεση μεταξύ ομάδας Γερουσιαστών, ώστε να οριστεί –επιτέλους– ένα πρώτο πλαίσιο πιθανής νομοθεσίας για την αυστηροποίηση και τον έλεγχο της οπλοκατοχής.

Όμως, στην περίπτωση του Gendron, το χέρι του δεν το όπλισε μονομερώς ένας ψυχικός εκτροχιασμός, αποτέλεσμα προσωπικών τραυματικών βιωμάτων ή παθήσεων. Πριν από την επίθεση, ο 18χρόνος είχε δημοσιεύσει στο διαδίκτυο ένα κείμενο 180 σελίδων, στο οποίο έκανε εκτενείς αναφορές και ασπαζόταν τις θέσεις που εκφράζει η θεωρία της «Μεγάλης Αντικατάστασης». «Θέλω να ευαισθητοποιήσω τους λευκούς μου συμπατριώτες για τα πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Δύση», έγραφε στο κείμενό του. «Αυτή η κρίση μαζικής μετανάστευσης και υπογονιμότητας είναι μια επίθεση στον ευρωπαϊκό πληθυσμό που, αν δεν καταπολεμηθεί, θα οδηγήσει τελικά στην πλήρη φυλετική και πολιτισμική αντικατάσταση του ευρωπαϊκού ανθρώπου». Η περιοχή που επέλεξε να δράσει κατοικείται κυρίως από Αφροαμερικανούς, ενώ από τα συνολικά 13 θύματα της επίθεσης οι 11 ήταν μαύροι.

Τι υποστηρίζει η Μεγάλη Αντικατάσταση; Όπως φαίνεται και από τα λεγόμενα του Gendron, πρόκειται για μία θεωρία συνωμοσίας η οποία κερδίζει συνεχώς έδαφος μεταξύ των ακραία συντηρητικών, εξτρεμιστικών κύκλων της Αμερικής και περιγράφει την προσπάθεια εξοβελισμού των λευκών πληθυσμών από τις εδαφικές περιοχές όπου πλειοψηφούν παραδοσιακά, και την αντικατάστασή τους από μεταναστευτικά ρεύματα μη λευκών φυλών. Η υπογεννητικότητα και η μετανάστευση είναι σύμφωνα με τους αμερικανούς υποστηρικτές της θεωρίας τα κύρια όπλα, τα οποία χρησιμοποιούν οι Δημοκρατικοί αλλά και οι Εβραίοι για να μειώσουν την επιρροή των λευκών και να διαμορφώσουν ένα εκλογικό σώμα που θα συμμορφώνεται ευκολότερα στη βούλησή τους. Και μπορεί η θεωρία να έχει τις ρίζες της στον γαλλικό εθνικισμό του 20στού αιώνα, με κύριες αναφορές στο βιβλίο του Γάλλου εθνικιστή συγγραφέα Renaud Camus “Tricks”, όμως πλέον αποτελεί βασικό εργαλείο προπαγάνδας των λαϊκίστικων συντηρητικών ομάδων της Αμερικής.

Όπως αναφέρουν οι Financial Times, ο Γερουσιαστής της Νέας Υόρκης και επικεφαλής των Δημοκρατικών στη Γερουσία Chuck Summer, με επιστολή που απηύθυνε στους ιθύνοντες του συντηρητικού Δικτύου Fox News και στον ίδιο τον πρόεδρο του Ομίλου Rupert Murdoch, ζήτησε να περιοριστούν οι αναφορές σχετικά με τη Μεγάλη Αντικατάσταση από το δίκτυο. Όπως τόνισε στην επιστολή του, η επίμονη αναπαραγωγή της θεωρίας από το κανάλι, την έβγαλε από το ιδεολογικό περιθώριο και την βοήθησε να παρεισφρήσει στον κυρίαρχο δημόσιο λόγο, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην κανονικοποίησή της. Βεβαίως ακόμη και αν όντως το Fox News φέρει μεγάλο βάρος ευθύνης για την προβολή της θεωρίας, εκείνη δεν θα αποκτούσε τόση δυναμική αν δεν είχε και άλλα ερείσματα. Η πλειονότητα των δημοσκοπήσεων δείχνουν μέχρι στιγμής ότι οι ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου προβλέπονται εξαιρετικά δύσκολες για τον πρόεδρο Biden, και σε αυτό παίζει ρόλο η δυσαρέσκεια για τον πληθωρισμό αλλά και για τα μεταναστευτικά ρεύματα από το Μεξικό. Σε δημοσκόπηση του CNN τον Μάιο, το 62% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η κυβέρνηση κάνει πολύ λίγες προσπάθειες ώστε να εφαρμόσει τους νόμους γύρω από τη μετανάστευση στα νότια σύνορα της χώρας.

Η εξάπλωση της θεωρίας της Αντικατάστασης δεν είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο αλλά αποτελεί συνέχεια μίας μεγαλύτερης συνωμοσιολογικής αλυσίδας, οι κρίκοι της οποίας άρχισαν να ενώνονται στη μετα-Trump εποχή. Το περιβάλλον λαϊκισμού, ανισότητας και αλλεπάλληλων κρίσεων, σε συνδυασμό με την πόλωση στο εσωτερικό μεταξύ της ρητορικής των ακτιβιστικών δικαιωματιστικών ομάδων και των ακροδεξιών εξτρεμιστών, έχει οδηγήσει στην όλο και ευρύτερη απόρριψη των ελίτ. Οι πολιτικοί, μιντιακοί και επιχειρηματικοί παράγοντες θεωρούνται από πολλούς Αμερικανούς μεσαίων ή χαμηλότερων στρωμάτων ως οντότητες μυωπικά προσηλωμένες στην προσωπική τους ατζέντα, η οποία είναι στα μάτια τους κάτι το αόριστο, σκοτεινό και ύπουλο. Σε έρευνα που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Έρευνας και Θρησκείας στις ΗΠΑ πέρυσι, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι σχεδόν 1 στους 5 Αμερικανούς ασπάζεται στοιχεία της θεωρίας συνωμοσίας “QAnon”: σύμφωνα με αυτήν, τα μεγάλα κέντρα πολιτικής, μίντια και επιχειρήσεων ελέγχονται από μια κλειστή ομάδα σατανιστών παιδόφιλων, οι οποίοι διευθύνουν ένα παγκόσμιο κύκλωμα εμπορίας παιδιών και για αυτό πλησιάζει η τιμωρία που θα απομακρύνει τις ελίτ, αντικαθιστώντας τες με τους νόμιμους ηγέτες του κόσμου.

Στη σύντομη δήλωση που έκανε ο Biden μετά το περιστατικό στο Buffalo, όταν και επισκέφτηκε την περιοχή, αναφέρθηκε στο «δηλητήριο της λευκής ανωτερότητας», το οποίο ρέει στο πολιτικό σώμα της Αμερικής, αλλά δεν θα του επιτραπεί να έχει την τελευταία λέξη. Περιορίστηκε στην προφανή αιτιολόγηση ο Αμερικανός Πρόεδρος, αποφεύγοντας να μιλήσει για άλλα δηλητήρια, τα οποία, αν και δυσκολότερα ανιχνεύσιμα, μπορούν να αποδειχθούν εξίσου φονικά σε βάθος χρόνου. Αυτά είναι πρωτίστως το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο μόρφωσης και η αδυναμία πρόσβασης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση για μεγάλη μερίδα της κοινωνίας των ΗΠΑ, η έλλειψη ρύθμισης στα social media για τον περιορισμό της παραπληροφόρησης και των fake news από ακραία στοιχεία, και η επιλεκτική στήριξη συγκεκριμένων ομάδων μέσα από τις πολιτικές των ταυτοτήτων για βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη. Όσο δεν αντιμετωπίζεται το ευρύτερο πλαίσιο εντός του οποίου οι θεωρίες συνωμοσίας ευδοκιμούν, τόσο αυτές θα συνεχίσουν να εξαπλώνονται υπογείως, αφήνοντας στο αθόρυβο πέρασμά τους ίχνη από αίμα.