Μιλένα Αποστολάκη: Όταν η Δικαιοσύνη καθυστερεί

Όταν συνάντησα τη Μιλένα Αποστολάκη, συνειρμικά το μυαλό μου ήταν στραμμένο στην εκρηκτική διεθνή επικαιρότητα και στα εγχώρια διακυβεύματα μιας οιονεί προεκλογικής περιόδου, που όλα δείχνουν πως έχει ξεκινήσει. Πολιτικός με συγκροτημένη άποψη, βουλευτής και υφυπουργός στις κυβερνήσεις Κ. Σημίτη και Γ. Παπανδρέου, παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια δεν πολιτεύεται, παραμένει ενεργή μέσα από την αρθρογραφία της, διατηρώντας το πολιτικό της στίγμα και την παρεμβατική της ικανότητα.

Για πρώτη φορά όμως η συνέντευξή μας δεν αφορά την πολιτική, τουλάχιστον με το τυπικό και συμβατικό της περιεχόμενο, καθώς, όπως η ίδια πιστεύει, «οτιδήποτε στοχεύει στο να βελτιώσει τις ζωές των ανθρώπων συνιστά πολιτική παρέμβαση, κάτι για το οποίο αξίζει τον κόπο κάποιος να αφιερώνει τις δυνάμεις του».

Με την ιδιότητα της διευθύντριας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας (ΕΟΔΙΔ), η Μιλένα Αποστολάκη μας μιλά για το μέγα πρόβλημα στην καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης, τις επιπτώσεις του στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας και την προσέλκυση επενδύσεων, την ταλαιπωρία των πολιτών και την ανάγκη να περάσουμε σε μια αλλαγή υποδείγματος μεταβαίνοντας από την κουλτούρα της σύγκρουσης και της φιλοδικίας σε μια αντίληψη συνεννόησης αναβαθμίζοντας αισθητά τον πολιτισμό της καθημερινότητάς μας.

Κυρία Αποστολάκη, μιλήστε μας για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας και τους στόχους του.

Ο ΕΟΔΙΔ είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου που έχει ως αντικείμενο την παροχή στην Ελλάδα και το εξωτερικό υπηρεσιών διαιτησίας και διαμεσολάβησης, καθώς επίσης και τη διάδοση, προβολή και προώθηση των θεσμών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, με σκοπό την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη επίλυσή τους.

Στόχος μας είναι η διάδοση και διάχυση των θεσμών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, κάτι το οποίο θα έχει άμεσο αντίκρισμα στη σημερινή επιβάρυνση των δικαστηρίων με πλήθος υποθέσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να επιλυθούν εξωδικαστικώς. Ασφαλώς η εξωδικαστική επίλυση δεν αφορά όλες τις διαφορές. Για κάποιες η αντιδικία στα δικαστήρια είναι μονόδρομος. Πάρα πολλές όμως θα μπορούσαν κάλλιστα να επιλυθούν εξωδικαστικώς.

Είναι γνωστό το πρόβλημα στην ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης στη χώρα μας. Πόσο πιο σύντομα μπορεί να επιλυθεί εξωδικαστικά μια διαφορά;

Στην έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας (δείκτης Doing Business) η Ελλάδα για το έτος 2020 κατατάχθηκε μεταξύ 190 χωρών στην 146η θέση όσον αφορά τον χρόνο και το χρήμα που απαιτείται για να επιλυθεί μια διαφορά σε πρώτο βαθμό. Όπως ξέρουμε, ποτέ μια υπόθεση δεν επιλύεται σε πρώτο βαθμό, ακολουθεί δεύτερος βαθμός στο εφετείο και συχνά και το στάδιο της αναίρεσης στον Άρειο Πάγο. 

Η χώρα μας είναι τελευταία ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες στον χρόνο επίλυσης μιας διαφοράς, απαιτείται δε τρεις φορές περισσότερος χρόνος από τον μέσο όρο των αντίστοιχων ημερών που χρειάζεται στις υπόλοιπες χώρες που χαρακτηρίζονται ως υψηλού εισοδήματος και μετέχουν στον ΟΟΣΑ.

Θα σας έλεγα ότι μια δεκαετία συχνά δεν επαρκεί προκειμένου μια υπόθεση να κλείσει και ο πολίτης να έχει στα χέρια του μια εκτελεστή δικαστική απόφαση με την οποία η διαφορά του επιλύεται. Είναι γνωστό ότι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι που σκόπευαν να επενδύσουν στην Ελλάδα άλλαξαν επενδυτικό προορισμό, με αφορμή τον δείκτη ταχύτητας στην επίλυση διαφορών από τα δικαστήρια, καθώς αυτού του είδους η καθυστέρηση αποτιμάται συχνά σε εκατομμύρια ευρώ.

Στον αντίποδα αυτής της ζοφερής πραγματικότητας, η επίλυση μιας διαφοράς με διαιτησία στον ΕΟΔΙΔ ολοκληρώνεται σε διάστημα 4-6 μηνών, η δε επίλυση μιας διαφοράς με διαμεσολάβηση στον ΕΟΔΙΔ ολοκληρώνεται εντός ολίγων ημερών.

Στόχος μας είναι η διάδοση και διάχυση των θεσμών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, κάτι που θα έχει άμεσο αντίκρισμα στην επιβάρυνση των δικαστηρίων με πλήθος υποθέσεων

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ διαιτησίας και διαμεσολάβησης και με τι κριτήριο επιλέγει κάποιος την προσφυγή σε μια μορφή εξωδικαστικής επίλυσης;

Στη διαιτησία τα μέρη ορίζουν διαιτητικό δικαστήριο (μονομελές ή τριμελές) από τον κατάλογο διαιτητών του ΕΟΔΙΔ, στον οποίο περιλαμβάνονται επίτιμοι δικαστές των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας, καθηγητές των νομικών σχολών της χώρας και επιφανείς νομικοί. Το διαιτητικό δικαστήριο θα αποφασίσει για την οριστική επίλυση της διαφοράς εντός 4 με 6 μηνών, αφού εξετάσει το αποδεικτικό υλικό και τους ισχυρισμούς των δύο μερών, ενώ η απόφαση θα είναι δεσμευτική για τα μέρη και δεν θα υπόκειται σε ένδικα μέσα. Στη διαιτησία υπάγονται κυρίως εμπορικές διαφορές. Σε αντίθεση όμως με την αντίληψη ότι αφορά μόνο διαφορές μεγάλου ύψους και απευθύνεται μόνο σε μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, καθώς το κόστος είναι πολύ υψηλό, ο ΕΟΔΙΔ με τον κανονισμό του και τη φιλοσοφία του ήρθε να άρει αυτό το εμπόδιο και να καταστήσει τη διαιτησία προσιτή και για τη μικρομεσαία ελληνική επιχείρηση και τους ιδιώτες. Το κόστος της διαιτησίας του ΕΟΔΙΔ είναι κάτω από το 50% του κόστους των διαιτησιών των αντίστοιχων διεθνών οργανισμών ( ICC, LCIA, AAA ), ενώ οι διαιτητές είναι οι ίδιοι, υψηλότατου κύρους, εξειδίκευσης και εμπειρίας νομικοί.

Η διαμεσολάβηση είναι διαρθρωμένη διαδικασία στην οποία ένα τρίτο, ειδικά εκπαιδευμένο, πρόσωπο, ο διαμεσολαβητής, αναλαμβάνει να βοηθήσει τα μέρη να καταλήξουν σε μια αμοιβαία αποδεκτή λύση της διαφοράς τους. 

Στη διαμεσολάβηση τα μέρη επικουρούνται από τους δικηγόρους τους και, αν δεν καταστεί δυνατή η επίτευξη αμοιβαίας αποδεκτής συμφωνίας, τα μέρη μπορούν να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη.

Ο μέσος όρος για την ολοκλήρωση μιας διαμεσολάβησης είναι λίγες μόνο μέρες.

Ποια είναι η εμπειρία από άλλες χώρες;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση Δικηγόρων Εταιρειών (ECLA European Company Lawyers Association), που εκπροσωπεί 22 ενώσεις σε όλη την Ευρώπη, σε συνεργασία με την UEAPME (European Association of Craft Small and Medium Sized Enterprises) εκπόνησαν μια μελέτη ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. σε σχέση με το κόστος που συνεπάγεται για τον πολίτη και τον επιχειρηματία η μη προσφυγή σε μορφές εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών.

Τα στοιχεία είναι διαφωτιστικά και θα προσέθετα συντριπτικά. Στο Βέλγιο, για παράδειγμα, το ποσοστό επιτυχούς ολοκλήρωσης των διαμεσολαβήσεων αγγίζει το 75%, το δε κέρδος σε χρόνο, σε σχέση με τη δικαστική αντιδικία, είναι 330 ημέρες και σε χρήμα 5.000 ευρώ. Στην Ιταλία αντίστοιχα το κέρδος σε χρόνο είναι 860 ημέρες, ενώ σε χρήμα είναι 7.000 ευρώ. Φανταστείτε πώς θα εκτοξεύονταν αυτοί οι αριθμοί στη χώρα μας, η οποία κατέχει την τελευταία θέση ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε. στην ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης.

Πόσο ενημερωμένοι είναι οι Έλληνες σε σχέση με τη δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών τους;

Στον ΕΟΔΙΔ θεωρούμε πολύ σημαντικό το κομμάτι της ενημέρωσης, γι’ αυτό και έχουμε ξεκινήσει μια μεγάλη καμπάνια ενημέρωσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Με τη συμμετοχή του Θοδωρή Αθερίδη φτιάξαμε ένα πολύ επιδραστικό μονόλεπτο video όπου παρουσιάζονται με τρόπο κατανοητό και ευσύνοπτο τα πλεονεκτήματα του θεσμού. Το site μας www.eodid.org επίσης έχει σχεδιασθεί με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορεί να υποδέχεται τις ερωτήσεις των πολιτών και να ενημερώνει άμεσα και διαδραστικά για τον ΕΟΔΙΔ, τη λειτουργία του και εν γένει την εξωδικαστική επίλυση διαφορών. Πέραν αυτών οργανώνουμε ενημερωτικές ημερίδες με φορείς, όπως, για παράδειγμα, τα επιμελητήρια της χώρας, προκειμένου να διαχυθεί η ενημέρωση στην παραγωγική βάση της χώρας

Πώς στέκεται η πολιτεία απέναντι στο ζήτημα αυτό;

Το πρόβλημα στην καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης είναι παλιό, θα έλεγα σχεδόν διαχρονικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία χρόνια έχουν ψηφιστεί πάνω από 13 νόμοι με στόχο την επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης με ασήμαντο αποτέλεσμα. Την ίδια στιγμή, έχουμε περισσότερους δικαστές και δικαστήρια ανά κάτοικο σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και μια από τις μεγαλύτερες πληθυσμιακές αναλογίες δικηγόρων στην Ε.Ε. Το πρόβλημα συνεπώς είναι μεγάλο, την περίοδο δε της πανδημίας οξύνθηκε ακόμη περισσότερο, αν αναλογιστούμε ότι από τις 7/11/20 που ξεκίνησε η δεύτερη φάση του lockdown μέχρι και τις 31/1/21 ματαιώθηκαν στο Εφετείο Αθηνών 2.763 υποθέσεις, ενώ σήμερα πολλές υποθέσεις παίρνουν δικάσιμο το 2027!

Ελπίζουμε σύντομα να ψηφιστεί το νομοσχέδιο για τη Διεθνή Εμπορική Διαιτησία που κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Σε ό,τι αφορά τη διαμεσολάβηση, η εισαγωγή μιας υποχρεωτικής αρχικής συνεδρίας διαμεσολάβησης για ορισμένες υποθέσεις (π.χ. οικογενειακές διαφορές) που εισήχθη με τον νόμο 4640/19 ήταν στη σωστή κατεύθυνση, αν θέλουμε όμως να στηρίξουμε τον θεσμό, θα πρέπει αυτή η υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης να επεκταθεί σε όλες τις υποθέσεις. Θα πρέπει επίσης να ακολουθήσουμε το παράδειγμα άλλων χωρών, όπως η Ιταλία, η οποία έχει πετύχει τεράστια βελτίωση στους χρόνους απονομής της δικαιοσύνης, εισάγοντας φορολογικά κίνητρα και επιστροφές εξόδων για τους πολίτες, εντάσσοντας δηλαδή τη στήριξη των εξωδικαστικών μορφών επίλυσης διαφορών στις πολιτικές προώθησης δημοσίου συμφέροντος. Γιατί τι άλλο από το δημόσιο συμφέρον υπηρετεί μια πολιτική που απαλλάσσει τη Δικαιοσύνη από περιττό φόρτο, που διευκολύνει την επιτάχυνση των ρυθμών ανάπτυξης της οικονομίας, που προσελκύει αντί να διώχνει επενδυτές, που λυτρώνει τους πολίτες από χρόνο, χρήμα και την ψυχική φθορά την οποία κάθε αντιδικία συνεπάγεται.

Καθώς μου αναλύετε στοιχεία, επιχειρήματα και στόχους, διακρίνω το ίδιο «πάθος» με το οποίο υποστηρίζετε συχνά τις πολιτικές σας απόψεις. Ποιο είναι το νήμα που συνδέει αυτές τις δύο ιδιότητές σας;

Οτιδήποτε στοχεύει στο να αλλάξει και να βελτιώσει τις ζωές των ανθρώπων συνιστά πολιτική παρέμβαση, και για μένα αξίζει τον κόπο κάποιος να αφιερώνει τις δυνάμεις του προκειμένου αυτές οι αλλαγές να συμβούν. Ο Βέμπερ έλεγε ότι τρεις πρέπει να είναι οι ιδιότητες για έναν πολιτικό: το πάθος, η ευθύνη και το μέτρο. Το πάθος όταν τίθεται στην υπηρεσία ενός σκοπού, με την ευθύνη να λειτουργεί ως πυξίδα που προσανατολίζει τη δράση, τότε έχουμε να κάνουμε με κάτι γόνιμο, αποτελεσματικό και ελπιδοφόρο. Αυτή είναι η αφετηρία μου, το κοινό νήμα που συνδέει κάθε μου προσπάθεια.