Ο κόσμος ως θεατρική σκηνή

Έχει ο καιρός γυρίσματα. Στο σχολείο, στις δεκαετίες του 1960 και 70, τα μαθήματα ιστορίας εστίαζαν σε σημαντικά πρόσωπα. Προφανώς, άκρως ελληνοκεντρικά: μορφές της ένδοξης αρχαιότητας, του Βυζαντίου,  της επανάστασης του 1821. Περικλής, Μέγας Αλέξανδρος, Ιουστινιανός, Κολοκοτρώνης και άλλοι πολλοί αποτελούσαν μέρος της διδακτέας και, κυρίως, εξεταστέας ύλης. Απομνημόνευση ονομάτων, μαχών, δυναστειών, ημερομηνιών.

Αργότερα, επήλθε ανατροπή: έμαθα ότι η ιστορία διαμορφώνεται από κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες, ενίοτε μακρόσυρτες και βαθιές. Έβαλε το χεράκι του σε αυτό η μελέτη (για ορισμένους δε ο ασπασμός) του μαρξισμού: διδακτική και γόνιμη προσέγγιση, ιδίως στην εκδοχή του Μπρωντέλ. Ο σπουδαίος αυτός Γάλλος ιστορικός, αναφερόμενος στην «πρωτοκαθεδρία της οικονομικής βάσης», πήγαινε ακόμα πιο βαθιά, διερευνώντας τη γεωγραφία: τα βουνά, τις πεδιάδες και τα πελάγη, ως υλική βάση της ανθρώπινης ύπαρξης στη μακρά διάρκεια - με έμφαση στη Μεσόγειο. Αν και έχω χρόνια να τα ανοίξω, τα βιβλία του κοσμούν ακόμη τη βιβλιοθήκη μου, έχοντας επιβιώσει από απανωτές μετακομίσεις και ξεσκαρταρίσματα.

Πολύ αργότερα, δηλαδή στις μέρες μας πλέον, χωρίς να αρνούμαι τη σημασία των υπόγειων οικονομικών διεργασιών, που παρομοιάζω με τεκτονικές πλάκες, ανακαλύπτω εκ νέου τη σημασία των προσώπων. Εν αντιθέσει με τις κοινωνικές αλλαγές, που έχουν μια οσμή αναγκαιότητας, τα άτομα είναι περισσότερο φορείς του τυχαίου σε μια δεδομένη συγκυρία. Τα πρόσωπα βαραίνουν ακόμα πιο πολύ για μένα ως προς το δραματικό τώρα: την επικαιρότητα ως ιστορία που με αφορά και επηρεάζει τη ζωή μου πολύ περισσότερο από ότι λ.χ. ο συνονόματός μου Βουλγαροκτόνος. Το παρόν με/μας καίει- ελπίζω μόνον μεταφορικά.

Εξηγούμαι: εμπνεόμενοι λίγο από τον Άμλετ, ας δούμε τον κόσμο ως ένα μεγάλο θέατρο, μια θεόρατη σκηνή. Περιβαλλόμαστε από πρόσωπα, περισσότερο ή λιγότερο ισχυρά, εν πολλοίς συναρτήσει της χώρας που ηγούνται. Και ευλόγως διερωτόμαστε τί έχουν κατά νου, όλοι αυτοί που μας περιτριγυρίζουν και τους βλέπουμε καθημερινά στις οθόνες των τηλεοράσεων. Τι γυρόφερνε άραγε στο μυαλό του ο Πούτιν τις προάλλες, την 9η Μαίου; Το πλήθος πολύ διαφορετικών προβλέψεων που προηγήθηκαν αυτής της επετείου διαδέχθηκαν άλλες τόσες αναλύσεις (ακριβέστερα: αποκρυπτογραφήσεις) της ομιλίας του μετά την παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία. Είναι τρελός ή ορθολογιστής; Υγιής ή ασθενής; Το πηγαίνει για κλιμάκωση, ενδεχομένως με πυρηνικά, ή αναζητά κάποια μη ταπεινωτική διαφυγή από την περιπέτεια στην οποία έβαλε όλη την Ευρώπη, την αποφράδα εκείνη 24η Φεβρουαρίου 2022; Ποιους ακούει και πόσο τους λαμβάνει υπόψη;

Αρχίζω από τον Ρώσο πρόεδρο διότι κατά κάποιον τρόπο είναι το (ανεξιχνίαστο) πρόσωπο της χρονιάς- φιγούρα KGB, σαν βγαλμένη από ταινία Τζέημς Μποντ. Υπάρχει όμως και ο Ουκρανός πρόεδρος που έχει εξελιχθεί σε έναν σύγχρονο Δαυίδ, μετρ του επικοινωνιακού παιγνίου. Ηθοποιός άλλωστε…Η σύγκριση, η αντίστιξη με τον Ρώσο ομόλογό του τον Γολιάθ, σε επίπεδο εικόνας και όχι μόνο, είναι εντυπωσιακή. Η πράξη του να παραμείνει να το παλέψει και να μην διαφύγει τις πρώτες μέρες του πολέμου έπαιξε καθοριστικό ρόλο.  Αλλά πηγαίνοντας και στις ΗΠΑ δεν μπορώ να μην διερωτηθώ (χωρίς να προσυπογράφω τις πρόσφατες δηλώσεις Τσόμσκι) πώς θα είχε εξελιχθεί η Ουκρανική κρίση εάν είχε επανεκλεγεί ο Τραμπ - με τις γνωστές διασυνδέσεις του με το Κρεμλίνο. Ανάλογες σκέψεις κάνω και για την Ευρώπη: τι θα γινόταν με την ΕΕ, εάν στη Γαλλία είχε εκλεγεί η Λεπέν; Κατά πόσον η ακτινοβολία και φιλοευρωπαϊκή φιλοδοξία του Μακρόν θα τελεσφορήσουν, οδηγώντας τη γηραιά ήπειρο σε βαθύτερη ενοποίηση;

Και ταξιδεύοντας βορειότερα, σκέφτομαι ότι ο Βρετανός Τζόνσον, που ρέπει σε θεατρινισμούς και στη μίμηση του ινδάλματός του Τσώρτσιλ, βρήκε ρόλο και σανίδα σωτηρίας στην Ουκρανική κρίση: διότι με τα κορωνο-σκάνδαλα στην πρωθυπουργική κατοικία και τη σοβούσα κρίση στη Β. Ιρλανδία, έχει μαλλιά να ξάνει – με την αξιοπιστία του στο ναδίρ. Αντιθέτως, πηγαίνοντας νότια, στην Ιταλία, διαπιστώνω (μαζί με άλλους πολλούς) πόσο έχει αναβαθμιστεί η χώρα αυτή εξαιτίας του εκτοπίσματος του πρωθυπουργού της Μάριο Ντράγκι. Εκεί που έφτασα, δεν μπορώ να μην συνεχίσω ανατολικότερα: τι γίνεται με τον Ερντογάν (που έχει μπροστά του εκλογές); Πόσο άλλαξε στα πολλά χρόνια που κυβερνά, από φορέας αποστρατικοποίησης-εκδημοκρατισμού, σε ένα είδος αυταρχικού ηγέτη!

Καταλήγοντας δε στα καθ’ ημάς, σκέφτομαι το εξής απλό: στους χαλεπούς και ύπουλους καιρούς που βιώνουμε και καραδοκούν, χρήσιμο είναι να έχουμε ως πρωθυπουργό ένα πρόσωπο που, από πλευράς μόρφωσης/συγκρότησης, να μπορεί να επικοινωνεί με αμεσότητα και πειστικότητα με ομολόγους του στη διεθνή σκηνή.