Αρκεί να μη φυσάει προς τα εδώ

Πίσω στα πολυτραγουδισμένα 80s είχε κυκλοφορήσει μια βρετανική ταινία κινουμένων σχεδίων με τίτλο «Όταν φυσάει ο άνεμος». Σίγουρα θα τη θυμάστε αν είστε μιας κάποιας ηλικίας. Είχε συζητηθεί  πολύ, ίσως και χάρη στο σάουντρακ της -David Bowie, Roger Waters, Genesis, Squeeze κ.α. Η υπόθεση εξαιρετικά απλή: Ένα τυπικό βρετανικό ζευγάρι προετοιμάζεται για τον πυρηνικό πόλεμο για τον οποίο τόση κουβέντα έχει γίνει τις τελευταίες δεκαετίες. Έτσι, όταν το κακό τελικά γίνεται, κρύβονται στο πυρηνικό τους καταφύγιο και συνεχίζουν να κρατούν μια  ψευδαίσθηση κανονικότητας ενώ σιγά σιγά καταρρέουν και διαλύονται.    

Η ταινία αυτή ήρθε πρόσφατα, για ευνόητους λόγους, στο μυαλό μου. Και μαζί της ήρθε και η ατμόσφαιρα του ψυχρού πολέμου μέσα στην οποία μεγαλώσαμε. Θυμήθηκα τις ευθείες απειλές που εκτόξευαν σε κάθε ευκαιρία οι ηγέτες των δύο υπερδυνάμεων. Τις φράσεις κλισέ (ο πυρηνικός όλεθρος, η κούρσα των εξοπλισμών, η ισορροπία του τρόμου) που αναμασούσαν οι εφημερίδες και η τηλεόραση και χρησιμοποιούσαμε μετά στις σχολικές μας εκθέσεις. (Τίτλος: «Δεν γνωρίζω με τι όπλα θα γίνει επόμενος παγκόσμιος πόλεμος, αλλά ο μεθεπόμενος θα γίνει με πέτρες και ξύλα». Αναπτύξτε τις σκέψεις σας για την παραπάνω ρήση του Αλβέρτου Αϊνστάιν). Τις παιδικές ζωγραφιές με το σήμα της ειρήνης και με τα ουράνια τόξα να φτιάχνουν μια ασπίδα απέναντι στις βόμβες πού πέφτουν από ψηλά. Τις περίφημες αποπυρηνικοποιημένες ζώνες σε δήμους και χωριά -μία επινόηση που αποτυπώνει όσο λίγες το πνεύμα των ελληνικών 80s.  

Μεταξύ μας, βέβαια, το θεωρούσαμε μάλλον απίθανο να γίνει στ’ αλήθεια ένας πυρηνικός πόλεμος. Διαισθανόμασταν, για παράδειγμα, πως ο Ρήγκαν δεν υπήρχε περίπτωση να πατήσει πρώτος το κουμπί. Ποιος θα αγόραζε κόκα κόλα αν καταστρεφόταν ο κόσμος; Ποιος θα έβλεπε τα διάφορα Indiana Jones και Top Gun; Το ίδιο και στην άλλη πλευρά του σιδηρού παραπετάσματος (να ακόμα μία φράση κλισέ). Μπορεί ο Μπρέζνιεφ και οι διάδοχοί του να κοιτούσαν βλοσυροί, ασάλευτοι και παρασημοφορεμένοι τους πυραύλους να περνούν κάτω από το μπαλκόνι στις παρελάσεις, ένιωθες όμως πως όλο αυτό ήταν ένα θέατρο, ένα παιχνίδι ρόλων που έπρεπε να παίξουν γιατί απλά έτσι ήταν φτιαγμένος ο κόσμος. Οι δύο υπερδυνάμεις ήταν όπως και το γιν και το γιανγκ. Αλληλοσυμπληρώνονταν και αλληλοεξαρτιούνταν φτιάχνοντας ένα σύνολο η σταθερότητα του οποίου έμοιαζε αδιαπραγμάτευτη.

Τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τώρα στο πρόσωπο του σημερινού ηγέτη της Ρωσίας, βλέπεις έναν άνθρωπο απρόβλεπτο ο οποίος δε δείχνει να χολοσκάει για ιδεολογίες ή να έχει ηθικούς φραγμούς. Το δε σύστημα εξουσίας που έχει οργανώσει μέσα στις δεκαετίες της παντοδυναμίας του, δεν κρατάει καν τα προσχήματα. Δεν έχει καν ανάγκη τα όμορφα λόγια και τις –ματαιωμένες -ελπίδες πάνω στις οποίες χτίστηκε το μεγάλο, δυσκίνητο, σοβιετικό οικοδόμημα. Είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφήσεις τις προθέσεις του και αυτό αυξάνει την ανησυχία για το μέχρι πού μπορεί να φτάσει.

Επιπλέον, την εποχή του ψυχρού πολέμου είχαμε πρόσβαση στην επίσημη και ανεπίσημη φρασεολογία και των δύο πλευρών. Μπορούσαμε, λοιπόν, διαβάζοντας ανάμεσα στις λέξεις, να καταλάβουμε πολλά. Ήμασταν, μικροί μεγάλοι, εκπαιδευμένοι σε τέτοια πράγματα. Σήμερα, την ώρα που στα περιθωριακά μέσα το fake news πάει σύννεφο, στα πιο mainstream οι ψηφιακοί κηδεμόνες μας δεν μας αφήνουν να εκτεθούμε στη φρασεολογία της άλλης πλευράς. Σβήνουν καλού κακού μέχρι και τα κείμενα που είναι εναντίον του Πούτιν, αν προέρχονται από ρωσική πηγή. Πριν λίγο καιρό, για παράδειγμα, το Facebook δεν μου είχε επιτρέψει να αναρτήσω μία κοινή δήλωση Ρώσων συγγραφέων και καλλιτεχνών εναντίον της ρωσικής εισβολής. (Δήλωση, παρεμπιπτόντως, απείρως πιο αιχμηρή και ξεκάθαρη από εκείνες πολλών Ελλήνων συναδέρφων τους).   

Και κάτι τελευταίο. Στα 80s, το αντιπολεμικό κίνημα έκανε ακόμη αισθητή την παρουσία του. Αν μη τι άλλο δεν ήταν συκοφαντημένο. Τώρα, τουλάχιστον οι μισοί από όσους δηλώνουν εναντίον του πολέμου, διατυπώνουν τις θέσεις τους με έναν τρόπο που ουσιαστικά ξεπλένει τη ρωσική εισβολή. Και από την άλλη, ίσως και σαν αντίδραση, υπάρχει μια σημαντική μερίδα –αυτοαποκαλούμενων- φιλελεύθερων οι οποίοι στο άκουσμα της λέξης ειρήνη βγάζουν φλύκταινες. Όχι, σου λένε. Δε δικαιούσαι να είσαι υπέρ της ειρήνης στη συγκεκριμένη –και μόνο- περίπτωση. Πρέπει να είσαι υπέρ του πολέμου, να αναρτάς στο Facebook σημαίες και όμορφους άντρες και γυναίκες με όπλα, να πανηγυρίζεις με τον θάνατο των εχθρών, να υμνείς αμφιλεγόμενες  προσωπικότητες επειδή είναι με εμάς, να είσαι έτοιμος να υποστείς τις συνέπειες ενός παγκοσμίου πολέμου. Εξάλλου, ακόμα και αν τα πράγματα στραβώσουν και το κακό γίνει και πάλι θα τα καταφέρουμε. Αρκεί ο άνεμος να μη φυσάει προς τα εδώ.