Παιδεία: Ολημερίς την χτίζανε το βράδυ γκρεμιζόταν

Δεν ξέρω να υπάρχει άλλη χώρα σαν την Ελλάδα με τόσες πολλές απόπειρες εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων τα τελευταία 25 χρόνια. Οι περισσότερες των οποίων όμως έμειναν στα χαρτιά. Μεταρρυθμίσεις οι οποίες αν και σχεδιάστηκαν από σοφούς και έμπειρους επιστήμονες και προωθήθηκαν από οραματιστές πολιτικούς συνάντησαν ένα ισχυρότατο κίνημα αντιδράσεων, τόσο από την εκπαιδευτική κοινότητα όσο και από το πολιτικό σύστημα με επικεφαλής την Αριστερά. Φαλκιδεύτηκαν, αναθεωρήθηκαν και στο τέλος ναυάγησαν. Το αποτέλεσμα; Η ελληνική παιδεία σήμερα όχι απλά καρκινοβατεί αλλά απέχει έτη φωτός από το σύγχρονο παγκόσμιο κεκτημένο. Είναι ένα διεθνές παράδειγμα προς αποφυγήν.

Το σημερινό σχολείο είναι χειρότερο από το σχολείο της δεκαετίας του ’80 και παράγει χειρότερα αποτελέσματα. Αν η παλιά φτωχική σχολική αίθουσα του δημόσιου σχολείου ήταν καθαρή και είχε δυο εικόνες αγωνιστών του ’21 κι έναν χάρτη της Ελλάδας στον τοίχο, σήμερα είναι συνήθως λερωμένη, φθαρμένη και γυμνή. Αν οι μαθητές προσέρχονταν εγκαίρως στο μάθημα με το χτύπημα του «κώδωνα» σήμερα προσέρχονται όποτε γουστάρουν. Αν οι βαθμοί του σχολείου ήταν ακριβοδίκαιοι και ένα απολυτήριο του «16» «έμπαινε» στο ΕΜΠ, σήμερα υπάρχει πληθωρισμός μεγάλων βαθμών, κανείς δεν μένει στάσιμος, ούτε καν μετεξεταστέος. Μέχρι πριν δύο χρόνια επιτύγχανες σε πανεπιστημιακή σχολή με ΜΟ γραπτών πολύ κάτω από 10. Ευτυχώς αυτό διορθώθηκε προσφάτως. Αν κάποτε για να τελειώσεις το λύκειο έπρεπε να προσπαθείς σε όλα τα μαθήματα, σήμερα δεν χρειάζεται να διαβάζεις παρά μόνο σε όσα θα εξεταστείς στις πανελλήνιες. Η ουσία; Ο σημερινός απόφοιτος του λυκείου έχει λιγότερες εγκύκλιες γνώσεις από τον απόφοιτο του ’80. Και κυρίως ξέρει ελάχιστα πράγματα από την πραγματική ζωή. Η ελληνική PΙSA που ετοιμάζεται θα το αποδείξει περίτρανα. Η διεθνής, το αποδεικνύει πολλά χρόνια τώρα. Πώς το καταφέραμε όλο αυτό;

Η υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων έχει βελτιωθεί κατά πολύ,χάρις και στα πακέτα της ΕΕ. Τα σχολικά βιβλία είναι περισσότερα και καλύτερα. Ενημερωτικά προγράμματα περί παντός του επιστητού τρέχουν καθημερινά σε όλη την σχολική επικράτεια. Τα ψηφιακά υλικά είναι απεριόριστα και ελεύθερα.Χιλιάδες εκπαιδευτικοί έχουν παρακολουθήσει πολυδάπανες επιμορφώσεις. Νέοι εκπαιδευτικοί έχουν επιλεγεί μέσω αξιόπιστων και σκληρών εξετάσεων του ΑΣΕΠ τις οποίες τεχνηέντως εγκαταλείψαμε. Αλλά η ποιότητα της διδασκαλίας είναι χειρότερη από αυτή της δεκαετίας του ’80. Προσπάθειες γίνονται, το αποτέλεσμα είναι πάντα φτωχό.

Τα παιδιά και οι οικογένειές τους σήμερα περισσότερο από ποτέ εμπιστεύονται τα φροντιστήρια για την απόκτηση πραγματικής γνώσης στα βασικά μαθήματα και την επιτυχία τους σε κάθε είδους διαγωνισμό. Ακόμα και για την εισαγωγή από το δημοτικό στην Α' τάξη ενός Πρότυπου Γυμνασίου. Αυτό ισχύει και για τους μαθητές των ακριβών ιδιωτικών, αλλά και των διάσημων Πρότυπων δημόσιων σχολείων. Με τα υπόλοιπα «δευτερεύοντα» μαθήματα δεν ασχολείται κανείς σε σημείο που να είναι απορίας άξιο γιατί υπάρχουν. Για την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας δεν χρειάζεται να πούμε τίποτα, είναι γνωστό τι συμβαίνει. Την ίδια στιγμή που σε ολόκληρη την Ευρώπη αποκτάς επάρκεια ξένης γλώσσας μέσω του δημόσιου σχολείου. Αλήθεια γιατί κανείς δεν μαθαίνει έστω μια στοιχειώδη γεωγραφία;

Η τεχνική εκπαίδευση βρίσκεται σε δεινή θέση παρά τις πολλές χιλιάδες ευρώ που έχουν δαπανηθεί για την κατασκευή και λειτουργία σύγχρονων Εργαστηριακών Κέντρων. Οι περισσότεροι από το 30% των αποφοίτων του Γυμνασίου που την επιλέγουν, το κάνουν για  να αποκτήσουν σχεδόν «ανέξοδα» ένα απολυτήριο Λυκείου και λιγότεροιένα πτυχίο ειδικότητας. Αμφότερα όμως δεν ανταποκρίνονται ούτε σε ουσιαστικές γνώσεις, αλλά ούτε και στις απαιτήσεις της αγοράς. Τα ΕΠΑΛ σήμερα δεν είναι ούτε γενικά, ούτε επαγγελματικά Λύκεια και μαραζώνουν γιατί δεν έχουν ούτε αξιόπιστο «υλικό» αλλά ούτε και στόχο. Δεν προσφέρουν ούτε γενικές γνώσεις αλλά ούτε και κάποια πραγματική κατάρτιση. Δίνουν όμως εικονικά την πρόσβαση ακόμα και στο Πολυτεχνείο ή την Ιατρική. Αλλά χωρίς τις απαιτούμενες γνώσεις, αφού δεν υπάρχουν στο πρόγραμμα σπουδών τους. Τραγέλαφος.

Στα πανεπιστήμια τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Ας μην πάμε μακριά. Μόλις το 2005-2007 η τότε υπουργός, η αείμνηστη Μαριέττα Γιαννάκου φέρνει προς ψήφιση στη Βουλή την πρώτη μεγάλη αλλαγή του νόμου-πλαίσιο για τα πανεπιστήμια. 25 χρόνια μετά το 1982, οπότε έγινε και η μεγάλη μεταρρύθμιση επί ΠΑΣΟΚ. Ο νόμος της συναντάει την καθολική αντίδραση της πανεπιστημιακής κοινότητα και της αντιπολίτευσης και στην ουσία δεν εφαρμόστηκε ποτέ εκτός από εκείνες τις διοικητικές διατάξεις που το πανεπιστήμιο ήταν υποχρεωμένο να εφαρμόσει (εκλεκτορικά, αξιολόγηση κλπ). Το «κίνημα» έχτιζε πόρτες πρυτάνεων και έκλεβε κάλπες ψηφοφορίας. Στους δρόμους, χαμός.

Τότε χάθηκε και η ευκαιρία αναθεώρησης του άρθρου 16 περί ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων μετά από την υπαναχώρηση της αξιωματικής αντιπολίτευσης εν μέσω διαδηλώσεων, επεισοδίων και καταστροφών. Το καλοκαίρι του 2011 η τότε υπουργός Άννα Διαμαντοπούλου εισηγείται το περίφημο νόμο 4009 ο οποίος συναντά την καθολική αντίθεση της ακαδημαϊκής κοινότητας και βέβαια του περίφημου εκπαιδευτικού κινήματος. Ο νόμος ψηφίζεται από 250 βουλευτές αλλά  αντέχει 7 μήνες. Οι αρμόδιοι υπουργοί των επόμενων κυβερνήσεων εκείνης της ταραγμένης εποχής «διορθώνουν» κάποιες δήθεν δυσλειτουργίες του, δηλαδή του αλλάζουν τα φώτα μέχρι να έρθει το 2015 η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να τον καταργήσει ολοσχερώς. Το μεγαλύτερο θύμα; Μα τα περίφημα Συμβούλια Διοίκησης με τη συμμετοχή και σπουδαίων εκπαιδευτικών του εξωτερικού οι οποίοι εκδιώχτηκαν κακήν κακώς. Αν κάτι κρατάω από εκείνες τις ημέρες είναι η αναιμική υποστήριξη που είχε ο σπουδαίος αυτός νόμος από την αρθρογραφία της εποχής. Τελικά ελάχιστοι εκ των ταγών ήταν με την Άννα.

Ανάμεσα στους μεγάλους σταθμούς των ματαιωμένων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων υπήρξε σωρεία ιδεών, μελετών, ρυθμίσεων, διορθώσεων που έγιναν νόμοι του κράτους αλλά δεν μακροημέρευσαν. Χωνεύτηκαν από το βαθύ σχολείο και το ακόμα πιο βαθύ πανεπιστήμιο και ακυρώθηκαν στην πράξη. Ένας τέτοιος νόμος είναι και η κατάργηση του ασύλου που ψήφισε το 2019 η τελευταία κυβέρνηση και που φιλοδοξούσε να βάλει τέλος στη βία και την ανομία στα ΑΕΙ. Τα γεγονότα βανδαλισμών και βιαιοτήτων στα μεγάλα πανεπιστήμια της Αθήνας (Οικονομικό, ΕΜΠ, ΕΚΠΑ) και τα πρόσφατα, με την καταστροφή της υπό ανέγερση βιβλιοθήκης στο ΑΠΘ, απέδειξαν ότι η κατάργηση του ασύλου δεν ήταν αρκετή. Η νομοθέτηση των ΟΠΠΙ, των άοπλων αστυνομικών ομάδων προστασίας, που κρίθηκε αναγκαία ως το ύστατο μέσο είναι αμφίβολο αν θα καταφέρει περισσότερα. Το ελληνικό πανεπιστήμιο  δεν δείχνει να θέλει αλλά ούτε και να μπορεί να τιμήσει το αυτοδιοίκητο και να απαλλαγεί από τη βία. Κανείς δεν είναι πλέον αισιόδοξος και είναι 2022.

Οι αιτίες της αβελτηρίας της ελληνικής παιδείας είναι πολλές. Η αναιμική παραγωγή δεν απαιτεί επιστημονική έρευνα υψηλού επιπέδου. Η μαζική παιδεία δεν αποτελεί πλέον μοχλό κοινωνικής κινητικότητας. Ο πληθωρισμός τμημάτων έχει μειώσει την ποιότητά των σπουδών τους. Ο λόγος αριθμού φοιτητώνπρος αυτόν τωνκαθηγητώνείναι ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη. Ο ρυθμός απόκτησης πτυχίων είναι ο μικρότερος στην ΕΕ. Η Ελλάδα δεν διαθέτει μη κρατικά πανεπιστήμια και αυτός ο ανταγωνισμός της λείπει. Δεν προσελκύει φοιτητές και εκπαιδευτικούς από όλον τον κόσμο, δεν υπάρχει εξωστρέφεια. Οι συντεχνίες και ο νεποτισμός είναι ένα άλυτο πρόβλημα. Και φυσικά το brain drain έχει επιτείνει την πνευματική και επιστημονική της φτωχοποίηση. Τέλος, η παιδεία αποτελεί μόνιμο στόχο των ισχυρών πολιτικών κομμάτων την Αριστεράς. Η οποία έχει σχεδόν ψύχωση με κάθε βελτιωτική προσπάθεια της Παιδείας. Η πολιτική βία είναι στοιχείο της πανεπιστημιακής ζωής.

Υπάρχει όμως και μια αιτία που διαπερνάει όλες τις βαθμίδες, κυριαρχεί σε κάθε αίθουσα και αμφιθέατρο, αποτελεί τη μήτρα όλων των δεινών της. Και αυτή είναι η πειθαρχία. Μετά τη μεταπολίτευση το σχολείο μεταπήδησε από τον αυταρχισμό του διδάσκοντα, την ποδιά, τον χάρακα και την καταπίεση του διδασκόμενου, στην πλήρη ασυδοσία. Στην πλήρη άρνηση της υποταγής σε κάθε καταναγκασμό. Οι διδάσκοντες, τουλάχιστον στη σχολική εκπαίδευση, απώλεσαν τον καθοδηγητικό τους ρόλο, τον σεβασμό, την εμπιστοσύνη. Η αυθεντία του καθηγητή έχει τρωθεί, ο ρόλος του έχει απαξιωθεί πρωτίστως με δική του ευθύνη αλλά και προσπάθεια της πολιτείας. Η όποια ιεραρχία έχει ουσιαστικά καταργηθεί. Κάτι που όμως δεν συνέβη με τους φροντιστές. Αν στο φροντιστήριο τα πάντα δουλεύουν ρολόι και άκρως εντατικά, στο σχολείο υπάρχει απίστευτη χαλαρότητα, λες και ο ρόλος του είναι όχι απλά δεύτερος αλλά ασήμαντος.

Το αυταρχικό παρελθόν έδωσε τη θέση του στη λεγόμενη «αντιαυταρχική εκπαίδευση η οποία βόλευε τους πάντες. Τους κατά καιρούς κυβερνώντες διότι έτσι απέφευγαν το πολιτικό κόστος των όποιων αντιδράσεων της εκπαιδευτικής κοινότητας. Τα λεγόμενα προοδευτικά πολιτικά κόμματα διότι έτσι μπορούσαν να στρατολογούν νέες και νέους που αντιστέκονταν στην όποια καταπίεση του συστήματος και να συγκροτούν κινήματα άρνησης κάθε μεταρρύθμισης. Τους αδαείς γονείς που έβλεπαν τα παιδιά τους να περνούν άκοπα τις τάξεις με άριστα και να παίρνουν πτυχία και ένιωθαν υπερήφανοι. Τους διανοούμενους, που στην Ελλάδα είναι μόνο προοδευτικοί, και νόμιζαν ότι βρισκόμαστε σε προεπαναστατική περίοδο για τον άλλο κόσμο που είναι εφικτός. Βόλευε ικανό μέρος των διδασκόντων που έτσι έκαναν την εργασία τους πιο άνετη και το λεγόμενο λειτούργημά τους ένα πουκάμισο αδειανό. Τους μαθητές που τέλειωναν χαλαρά το σχολείο τους επικεντρώνοντας σε εκείνα τα μαθήματα που συνδέονταν με το μελλοντικό τους επάγγελμα ή και σε τίποτα. Και τέλος τους φοιτητές που απαλλαγμένοι από τους κανόνες, τις προθεσμίες, τα προαπαιτούμενα και γενικώς τις εντατικές σπουδές μπορούσαν να ρυθμίζουν κατά το δοκούν τους ρυθμούς της εργασίας τους, την ποιότητα και το εύρος των γνώσεων και φυσικά τη διάρκεια των σπουδών τους. Λίγοι εντατικά και ουσιαστικά αναζητώντας την αριστεία, οι περισσότεροι χαλαρά αναζητώντας το «δημοκρατικό 5».

Σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα παγιδευμένο σε μια χρόνια ανεκτικότητα των πάντων παρουσιάζει διάφορες και ετερόκλητες μορφές, δεν είναι καν ένα ενιαίο σύστημα. Μπορεί σε κάποιες νησίδες του να μεγαλουργεί, να παράγει επιστημονικά διαμάντια, να κοιτάζει τους μεγάλους του κόσμου στα μάτια, να διεκδικεί την αριστεία. Σε άλλες όμως μαστίζεται από την αβελτηρία και τον ωχαδερφισμό, υπολειτουργεί και συνεχώς υποχωρεί, διαφεντεύεται από συντεχνίες, ελέγχεται από το νεποτισμό, τραυματίζεται από εξάρσεις βίας,  ταλαιπωρείται από επιθετικές μειοψηφίες και απαγορεύει ενσυνείδητα την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Στο πανεπιστήμιο σήμερα επικρατεί «προοδευτικός ολοκληρωτισμός». Κανείς εμπλεκόμενος με την εκπαίδευση δεν είναι αισιόδοξος. Προσπάθειες μεταρρυθμίσεων και μάλιστα σε πολλούς τομείς γίνονται και από τη σημερινή κυβέρνηση. Αλλά η προϊστορία εδώ δεν είναι με το μέρος του καλού.