Τα ΜΜΕ στην Ελλάδα, τα ζητήματα ελευθερίας του Τύπου και η 108η θέση (μεταξύ 180 χωρών) στην οποία κατέταξαν τη χώρα μας οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF).
Οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF) κατέταξαν την Ελλάδα στην 108η θέση μεταξύ 180 χωρών, σε ζητήματα ελευθερίας του Τύπου. Η ελευθερία του Τύπου ορίζεται από την οργάνωση ως «η πραγματική δυνατότητα που έχουν οι δημοσιογράφοι, ως άτομα και ως ομάδες, να επιλέγουν, να παράγουν και να διαδίδουν πληροφορίες προς το γενικό συμφέρον, ανεξάρτητα από παρεμβάσεις πολιτικές, οικονομικές, νομικές και κοινωνικές, και χωρίς απειλή για την φυσική και ψυχική τους ασφάλεια».
Αξίζει να δούμε με ποια μεθοδολογία παράγεται η κατάταξη. Όπως αναφέρουν στην ιστοσελίδα τους οι RSF, το 2022, με την ευκαιρία της 20ης επετείου της κατάταξης, η μεθοδολογία που χρησιμοποιεί η οργάνωση διαφοροποιήθηκε σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια – κι επομένως η σύγκριση με τα προηγούμενα έτη πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά.
Η οργάνωση συνεργάστηκε με επτά ειδήμονες που προέρχονται από τον Τύπο και τον ακαδημαϊκό χώρο. Πέντε από αυτούς είναι στην Ευρώπη, ένας στην Αφρική και μία στις ΗΠΑ. Αυτοί κλήθηκαν να βαθμολογήσουν τις χώρες με βαθμό 0-100 με βάση α) το πλήθος των βιαιοπραγιών που διαπράχθηκαν κατά των επαγγελματιών του Τύπου (δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι) και των Μέσων ενημέρωσης κατά την άσκηση των καθηκόντων τους εντός του έτους αναφοράς, και, β) μια ποιοτική ανάλυση της κατάστασης σε κάθε χώρα, μετρημένη μέσω των απαντήσεων ειδικών για την ελευθερία του Τύπου (δημοσιογράφων, ερευνητών, ακαδημαϊκών, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.λπ.).
Οι ειδικοί αυτοί παίρνουν υπόψη τους πέντε δείκτες που αφορούν το περιβάλλον της κάθε χώρας ως προς το πολιτικό (33 ερωτήσεις), το θεσμικό (25 ερωτήσεις), το οικονομικό (25 ερωτήσεις), το κοινωνικοπολιτιστικό πλαίσιο (22 ερωτήσεις) και την ασφάλεια (12 ερωτήσεις + μία για τις απειλές και βιαιοπραγίες, με αυξημένη βαρύτητα εντός του δείκτη). Με βάση αυτή τη μεθοδολογία λοιπόν, η Ελλάδα φέτος κατατάσσεται στην 108η θέση μεταξύ 180 χωρών. Η ειδικότερη κατάταξη ανά δείκτη είναι: πολιτικό πλαίσιο: 72/180, οικονομικό πλαίσιο: 113/180, θεσμικό πλαίσιο: 70/180, κοινωνικό πλαίσιο: 103/180 και ασφάλεια: 128/180.
Η οργάνωση αναφέρει ως κυριότερα προβλήματα το γεγονός ότι δημοσιογράφοι εμποδίστηκαν επανειλημμένα να διερευνήσουν υποθέσεις αναφορικά με το μεταναστευτικό, και τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, η οποία ακόμα δεν έχει διαλευκανθεί. Αναλύοντας περισσότερο τον κάθε δείκτη, αναφέρει ότι οι μεγάλοι όμιλοι ΜΜΕ ανήκουν σε ιδιοκτήτες που έχουν και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες, συχνά σε τομείς που υπόκεινται σε αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο (υπονοείται ότι γι' αυτό έχουν συμφέρον να μην δυσαρεστούν την εξουσία)˙ ότι η πρόσφατη αλλαγή του ποινικού κώδικα (αρ. 191) με αφορμή τον κορονοϊό προβλέπει ποινή φυλάκισης μέχρι πέντε έτη για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων˙ ότι η δεκαετής οικονομική κρίση αποδυνάμωσε την οικονομική κατάσταση των ΜΜΕ, με αποτέλεσμα να εξαρτώνται από κρατικό χρήμα που δίνεται με αδιαφανή κριτήρια˙ ότι συχνά γίνονται επιθέσεις στα γραφεία ΜΜΕ και, τέλος, ότι η ολλανδή δημοσιογράφος που τόλμησε να ρωτήσει τον πρωθυπουργό για το ζήτημα των επαναπροωθήσεων στα ελληνικά σύνορα, λοιδορήθηκε από τα (φιλοκυβερνητικά) ΜΜΕ. (Σημ.: Δεν είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο η αναλυτική έκθεση για τη χώρα, για να δούμε το πλήρες σκεπτικό των αξιολογητών και όλα τα γεγονότα που το καθόρισαν).
Αυτά που αναφέρουν οι RSF είναι αληθή. Ωστόσο, δεν εμποδίζεται πραγματικά η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα των δεκάδων ΜΜΕ, έντυπων και ηλεκτρονικών. Η Ελλάδα είναι η χώρα του Μακελειού και της Ελεύθερης Ώρας (για την «τρέλα»), της Αυγής και του Ριζοσπάστη (για την πολιτική ελευθερία). Δεν διώκονται στη χώρα μας δημοσιογράφοι για τις απόψεις τους και δεν υπάρχει κρατική λογοκρισία. Αυτό που υπάρχει είναι αυτολογοκρισία – των ιδιοκτητών ΜΜΕ με βάση τα συμφέροντά τους, και των δημοσιογράφων με βάση τα συμφέροντα των ιδιοκτητών των ΜΜΕ. Αυτό είναι θεμιτό, και στις δημοκρατίες θεραπεύεται με την πληθώρα των διαθέσιμων ΜΜΕ.
Ταυτόχρονα όμως, υπάρχουν επιθέσεις στα γραφεία ΜΜΕ – και αυτής της εφημερίδας, τον Ιούλιο του 2019. Υπάρχουν ενεργοί δημοσιογράφοι που εργάζονται ταυτόχρονα σε γραφεία Τύπου ιδιωτικών και δημοσίων εταιρειών. Υπάρχει άφθονο κρατικό χρήμα που διανέμεται με αδιαφανή κριτήρια (λίστα Πέτσα). Υπάρχει σοβαρή έλλειψη (και έλλειψη χρηματοδότησης) ερευνητικής δημοσιογραφίας – τι έχουμε μάθει για τις επαναπροωθήσεις μεταναστών στα ελληνικά σύνορα, που πρόσφατα οδήγησαν στην παραίτηση του επικεφαλής της Frontex; Υπάρχουν δελτία Τύπου που αναδημοσιεύονται αυτούσια μέχρι και με τα ορθογραφικά λάθη τους, χωρίς καμία αξιολόγηση. Υπάρχει η υπόθεση της Athens Review of Books. Υπάρχει το Ινστιτούτο Φλωρεντίας και ο διαγωνισμός για τις τηλεοπτικές άδειες. Υπάρχει η συστηματική άρνηση, ή αδυναμία, των δημοσιογράφων να θέσουν δύσκολες ερωτήσεις στους πολιτικούς από τους οποίους παίρνουν συνεντεύξεις. Υπάρχει η διαθήκη του Γιώργου Τράγκα.
Αυτό δεν δικαιολογούν την 108η θέση της Ελλάδας στην κατάταξη, και σίγουρα είναι παράλογο το γεγονός ότι χώρες με δικτατορίες και ανελεύθερα καθεστώτα βρίσκονται υψηλότερα από εμάς - και η «Βόρεια Κύπρος» στην 65η θέση. Αλλά τα ζητήματα που αναδεικνύουν οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα για την ποιότητα του Τύπου στην Ελλάδα είναι υπαρκτά, και πρέπει να μας προβληματίσουν. Λείπει από την προσέγγισή τους η ξεκάθαρη διαπίστωση ότι η ποιότητα αυτή δεν καθορίζεται μόνο από εξωγενείς παράγοντες, αλλά και από τους ίδιους τους λειτουργούς του Τύπου.
4°
