Εργατική Πρωτομαγιά με συνθήματα από τη ναφθαλίνη;

Ήταν πριν από σχεδόν τριάντα χρόνια όταν ο Τζέρεμι Ρίφκιν, ένα τυπικό δείγμα της ανεξάντλητης μηχανής των γκουρού που παρήγαγε τότε η Αμερική, προέβλεπε το τέλος της εργασίας με ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη. Το βιβλίο είναι σήμερα εξαντλημένο. Εκείνοι που το αγόρασαν θα το έχουν ξεχάσει πιθανότατα σε κάποιο ράφι. Και ένας εκδοτικός οίκος δύσκολα θα προχωρούσε στην επανακυκλοφορία μιας πρόβλεψης που δεν επιβεβαιώθηκε.

Η εργασία άλλαξε μορφή, κάποια επαγγέλματα έσβησαν, αλλά νέα γεννήθηκαν και θα συνεχίσουν να γεννιούνται. Το τέλος της εργασίας δεν ήρθε ούτε από τα ρομπότ που υποτίθεται πως θα μας έπαιρναν τις δουλειές. Ακόμη και αν γίνουν γκαρσόνια στη θέση μας, εμείς θα γίνουμε οι συντηρητές τους. Θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε και να πληρωνόμαστε για τη δουλειά μας παρά τους φόβους των λουδιτών που, από μία άποψη, κάνουν και αυτοί μια δουλειά.

Ακόμη και η υπόθεση πως μια μέρα δεν θα έχουμε ανάγκη να δουλεύουμε είναι μια sci fi φαντασίωση του 20ού αιώνα που φαίνεται να μην έχει καμία θέση στον 21ο. Θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε όχι επειδή η δουλειά συναρτάται με την επιβίωσή μας, αλλά επειδή είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ευτυχία μας. Οι άνθρωποι αντλούν χαρά ακόμη και από δουλειές που στους περισσότερους φαντάζουν σαν πηγές, αν όχι δυστυχίας, τουλάχιστον αστείρευτης κόπωσης. Βρίσκεις ακόμη και δημόσιους υπάλληλους που κάνουν τη δουλειά τους με κέφι, βρίσκεις δημιουργικούς χειρώνακτες, μάστορες που πορεύονται από τη μία πατέντα στην άλλη. Και φυσικά έναν ολόκληρο κόσμο που ψηφιοποιείται, διασυνδέεται, προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες και απαιτήσεις.

Όλοι τους, όλοι μας, είμαστε απολύτως ικανοί να ρυθμίσουμε τον εργασιακό μας χρόνο. Και μπορεί να χρειάστηκε μια πανδημία για να το εμπεδώσουμε, αλλά εάν υπάρχει μια επανάσταση που συντελείται στον κλάδο της απασχόλησης, είναι ακριβώς αυτή: η αυτορρύθμιση. Το 8ωρο, αυτό το ιερό τοτέμ των εργασιακών δικαιωμάτων, μοιάζει σήμερα με μια αλυσίδα περασμένη στο πόδι μας. Γιατί να κάθεται κάποιος σε ένα γραφείο οκτώ ώρες και να μετράει τα λεπτά εάν έχει ολοκληρώσει τη δουλειά του στις τέσσερις; Γιατί, από την άλλη πλευρά, να μην δουλέψει μια μέρα δέκα ή δώδεκα ώρες αν χρειαστεί; Και γιατί να μην παίρνει μέρες από το πενθήμερό του για να τις προσθέτει στην ανάπαυλά του εφόσον έχει ρυθμίσει τον όγκο της εργασίας του;

Αυτό είναι το λάθος μας. Η μονάδα μέτρησης. Εξακολουθούμε να μετράμε την εργασία σε ώρες, ενώ θα έπρεπε να αρχίσουμε να την μετράμε σε όγκο. Ο λόγος είναι πλέον προφανής. Ενώ ο χρόνος είναι ανελαστικός, ο όγκος δεν είναι σταθερός – είναι φανερό, πλέον, ισχύει στην εργασία ό,τι ισχύει και στη Φυσική. Εγκλωβισμένος σε έναν ανελαστικό χρόνο, ο εργαζόμενος άνθρωπος βρίσκει τρόπους να δραπετεύσει. «Λουφάρει» και πολλές φορές δεν διστάζει να το ομολογήσει: Πετάγαμε το σακάκι στην καρέκλα για να φαίνεται πως είμαστε κάπου εκεί και κατεβαίναμε στις παμπ της Fleet Street, έγραφε κάποτε στη στήλη του ένας αρθρογράφος των Financial Times.

Αν όμως η Θεωρία της Σχετικότητας είναι τόσο φυσική ώστε να συνυφαίνεται με κάθε δραστηριότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι ένα ερώτημα εάν οι υψωμένες γροθιές και μερικά συνθήματα βγαλμένα από τη ναφθαλίνη απαντούν στα αιτήματα των καιρών ή εάν είναι απλώς το παλιοκαιρισμένο ντεκόρ της 1ης Μαΐου. Με άλλα λόγια, γιορτάζουμε την εργατική Πρωτομαγιά που μας πρέπει ή τιμούμε ένα απολίθωμα; Μάλλον το δεύτερο. Δεν είναι ο ανελαστικός χρόνος που χρήζει προστασίας πλέον, αλλά οι ευέλικτες μορφές εργασίας. Είναι αυτά τα νέα εργασιακά δικαιώματα που δεν πρέπει να αφεθούν στην τύχη τους ή, πιο πρωτομαγιάτικα, να αφεθούν «στο έλεος των εργοδοτών». Και δεν είναι το 35ωρο που πρέπει να γίνει το νέο τοτέμ των εργασιακών δικαιωμάτων αλλά η αναγνώριση πως ένας εργαζόμενος μπορεί επιτέλους, από τον χρόνο της έως τον όγκο της, να γίνει κύριος της εργασίας του και να προστατεύεται ως τέτοιος.

Οι ευέλικτες μορφές εργασίας δεν μπορεί να συνδέονται με την εργασιακή επισφάλεια και ακόμη περισσότερο να συνδέονται από εκείνους που υποτίθεται πως κόπτονται για τα εργασιακά δικαιώματα. Να ένα αίτημα που θα άξιζε να αγκαλιάσει η εργατική Πρωτομαγιά και να το μετατρέψει σε ευφάνταστο σύνθημα. Αρκεί, στο μεταξύ, να βάλει εκείνα τα παλιά συνθήματα οριστικά στη ναφθαλίνη.