Ρεπορτάζ: Πώς την πάτησαν διαχρονικά όσοι πίστεψαν στις «σεισάχθειες»

Την άνοιξη του 2017 περισσότερα από 5.500 εξώδικα είχαν αποσταλεί στις ΔΟΥ όλης της χώρας. Αποστολείς ήταν αντίστοιχοι −εύπιστοι− συμπολίτες μας, οι οποίοι πίστεψαν τον Αρτέμη Σώρρα, ο οποίος τους είχε υποσχεθεί ότι με τον τρόπο αυτό δεν θα πληρώσουν τα χρέη τους στην εφορία, καθώς −όπως υποστήριζε− είχαν ήδη πληρωθεί από τα 600 δισ. ευρώ που είχε στην κατοχή του ο αρχηγός της οργάνωσης (ή 3 τρισ. ανάλογα με τη βερσιόν). Το υπόμνημα του εισαγγελέα στη δίκη του Σώρρα ήταν καταπέλτης για την Ελλήνων Συνέλευσις, η οποία «δρούσε ως εγκληματική οργάνωση πείθοντας τους πολίτες να μην καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές και οφειλές στο Δημόσιο, σε Τράπεζες και σε ασφαλιστικά ταμεία, με αποτέλεσμα να υποστούν ανυπολόγιστη βλάβη».

Πόσο διαφορετική είναι αυτή η περίπτωση από τη χθεσινή παραίνεση του Αλέξη Τσίπρα προς τους πολίτες να αναζητήσουν δικαστική δικαίωση για τη μη πληρωμή της ρήτρας αναπροσαρμογής των τιμολογίων ενέργειας; Ελάχιστα, καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που ο ΣΥΡΙΖΑ παρακινεί τους πολίτες να μην πληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Όλες τις προηγούμενες φορές όμως τα δικαστήρια δεν δικαίωσαν όσους πωλούν ελπίδες για «σεισάχθειες» και απαλλαγή από υποχρεώσεις.

Τον Φεβρουάριο του 2011 ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ είχε βρεθεί στα διόδια του Ισθμού της Κορίνθου, συμμετέχοντας στην ημέρα δράσης του κινήματος «Δεν Πληρώνω». Μάλιστα είχε κάνει και σχετική δήλωση: «Η ανυπακοή απέναντι σε ένα κράτος, σε μία πολιτεία που δεν είναι σε θέση να τηρήσει τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις της, είναι πλέον ένας δρόμος που θα γίνει μαζικός είτε το θέλουν είτε όχι αυτοί που μας κανοναρχούν το βράδυ από τα δελτία ειδήσεων και ανεξαρτήτως από το τι θα πράξουν τα κόμματα».

Πεντέμιση χρόνια αργότερα και ενώ ο Αλέξης Τσίπρας ήταν Πρωθυπουργός συγκυβερνώντας με τους ΑΝΕΛ, δικαστήριο της Λαμίας επέβαλε πέντε μήνες φυλάκιση, με τριετή αναστολή, σε μέλη του κινήματος «Δεν Πληρώνω» για κινητοποίηση που είχαν κάνει πριν από λίγα χρόνια στα διόδια της Αγίας Τριάδας. Η απόφαση είχε προκαλέσει την οργή του προέδρου του κινήματος «Δεν Πληρώνω», Βασίλη Παπαδόπουλου, ο οποίος καταφέρθηκε τότε εναντίον του Τσίπρα: «Ο Τσίπρας είχε έρθει στα διόδια, ήθελε να αντλήσει από το κίνημά μας, που δεν είχε πολιτικό χαρακτήρα. Το ξέχασε αυτό και τώρα συνεχίζει ένα κράτος διαπλοκής».

Μέλη του κινήματος, ακόμη και σήμερα πληρώνουν τα σπασμένα της «ανυπακοής» και δη με πανωτόκια. Μιας ανυπακοής που βασίστηκε σε νομικίστικα επιχειρήματα και επικλήσεις του συντάγματος και της δήθεν ερμηνείας του.

Το όνειρο των «δωρεάν γευμάτων» έθελγε φυσικά πάντοτε τους ψηφοφόρους. Παλαιότερα είχε κάνει την εμφάνισή του το κόμμα  του «τσιφλικά» Μιλτιάδη Τσαλαζίδη στο όνομα του οποίου εμπεριέχοντο οι φράσεις «Χαρίζω Οικόπεδα, Χαρίζω Χρέη, Σώζω Ζωές». Η προσπάθειά του δεν εστέφθη με επιτυχία καθώς ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του την εποχή που γεννούσαν και τα κοκόρια. Όταν όμως η οικονομική κρίση χτύπησε την πόρτα των νοικοκυριών, πολιτικοί με καλύτερο timing έσπευσαν να υποσχεθούν τα πάντα σε όλους.

Τα κόμματα φυσικά δεν αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο σε τέτοιες περιπτώσεις. Μπροστάρηδες είναι −συνήθως− διάφορες «καταναλωτικές» οργανώσεις ή δικηγόροι. Όπως ακριβώς συνέβη και χθες με τον Τσίπρα ο οποίος συναντήθηκε με το προεδρείο της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων και συντάχθηκε με την πρωτοβουλία τους για προσφυγή κατά της νομιμότητας της ρήτρας αναπροσαρμογής. Στην πραγματικότητα «είδε φως και μπήκε», αλλά βγαίνοντας δεν παρέλειψε να αναφέρει και την πρωτοβουλία του ΣΥΡΙΖΑ για κατάθεση τροπολογίας στη Βουλή η οποία θα δίνει τη δυνατότητα στους καταναλωτές να μην πληρώσουν τη ρήτρα αναπροσαρμογής μέχρις ότου κριθεί η νομιμότητα της στα ελληνικά δικαστήρια.

Οι λογαριασμοί του ρεύματος ήταν επίσης ανέκαθεν ένας προσφιλής στόχος για τους «ανυπάκουους» ερμηνευτές των συνταγματικών δικαιωμάτων. Ήδη από το 2009 διάφορες ενώσεις καταναλωτών (Ιωαννίνων, Μακεδονίας κ.λπ.) είχαν προσφύγει κατά της ΔΕΗ ΑΕ. ζητώντας την ακύρωση των αυξήσεων στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος.

Για τις συλλογικές αυτές αγωγές, οι ενώσεις ζητούν συνήθως την οικονομική συνδρομή των μελών τους. Στις ιστοσελίδες αυτών των ενώσεων δεν διευκρινίζεται επακριβώς το πόσα χρήματα θα χρειαστεί να καταβάλει ένας καταναλωτής συνολικά μέχρι το πέρας της διαδικασίας. Ενδεικτικά αναφέρεται στη σελίδα μίας εκ των ενώσεων ότι όποιος ενδιαφέρεται να συμμετάσχει στη συλλογική αγωγή, θα χρειαστεί να καταβάλει 20 ευρώ για την εγγραφή και 50 ευρώ για την άσκηση της συλλογικής αγωγής. Πλην όμως, το ποσό αυτό άφορα στον πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας και το πιθανότερο είναι ότι η διαδικασία αυτή δε θα σταματήσει στον πρώτο βαθμό.

Η αγωγή του 2009 για τις αυξήσεις στις τιμές του ρεύματος απερρίφθη ως απαράδεκτη, καθώς κρίθηκε ότι τα πολιτικά δικαστήρια δεν έχουν σχετική δικαιοδοσία για να κρίνουν τα τιμολόγια ρεύματος. Εφόσον οι αυξήσεις των τιμολογίων ΔΕΗ εγκρίνονταν από τον Υπουργό Ανάπτυξης (με κανονιστική διοικητική πράξη), έπειτα από γνωμοδότηση της ΡΑΕ, επρόκειτο για διοικητικής φύσεως διαφορά.

Οι πολίτες όμως είχαν πληρώσει για τις συγκεκριμένες προσφυγές. Μάλιστα ορισμένοι εξ αυτών είχαν επιλέξει να μην πληρώνουν τους λογαριασμούς τους, με αποτέλεσμα να πληρώσουν αργότερα το σύνολο του ποσού και μάλιστα με τόκο.

Η γνωστότερη ωστόσο «συλλογική αγωγή» που σχετίζεται με τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού, έγινε με αφορμή το διαβόητο «Ε.Ε.Τ.Η.Δ.Ε.», τον έκτακτο φόρο που ανακοίνωσε την 11η Σεπτεμβρίου του 2011 ο τότε Υπουργός Οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος και τον οποίο ακόμη πληρώνουμε. Το 2012 οι ελπίδες όσων προσδοκούσαν σε απαλλαγή, αναπτερώθηκαν από την απόφαση ενός πρωτοδικείου, το οποίο έκρινε ότι είναι παράνομη και αντισυνταγματική η ρύθμιση για την επιβολή του επίμαχου τέλους και υποχρέωσε τότε τη ΔΕΗ να μην διακόπτει την ηλεκτροδότηση, να δέχεται την καταβολή μόνο του αντιτίμου του ηλεκτρικού ρεύματος και να μην ενσωματώνει το τέλος στους λογαριασμούς της.

Αυτό ήταν πιθανόν και το εφαλτήριο ώστε λίγες ημέρες πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, ο Αλέξης Τσίπρας να δηλώσει ότι «ο ΕΝΦΙΑ (όπως είχε μετονομάσει ο Γιάννης Στουρνάρας το Ε.Ε.Τ.Η.Δ.Ε.) είναι ένας φόρος παράλογος, δεν διορθώνεται, καταργείται». Δεν τον κατάργησε φυσικά ποτέ.

Ενάμιση χρόνο αργότερα όμως, ο Άρειος Πάγος απεφάνθη για το Ε.Ε.Τ.Η.Δ.Ε. ότι «επιβλήθηκε εκτάκτως προς αντιμετώπιση ιδιαιτέρως σοβαρού, δημοσιονομικού προβλήματος και γι’ αυτόν τον λόγο δε μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογα επαχθής επέμβαση στην περιουσία των φορολογούμενων. Η ανάθεση στη ΔΕΗ και στους λοιπούς προμηθευτές ηλεκτρικού ρεύματος της σχετικής με τη διαδικασία βεβαιώσεως και εισπράξεως του τέλους αυτού υπηρεσίας, δεν αντίκειτο προς την αρχή της διάκρισης των εξουσιών ή άλλη συνταγματική αρχή, διότι ο νόμος έθετε επακριβώς το πλαίσιο μέσα στο οποίο η ΔΕΗ και οι λοιποί προμηθευτές θα ασκούν τις σχετικές αρμοδιότητες”. Φυσικά όσοι είχαν πιστέψει τους προσφεύγοντες, βρέθηκαν τελικά να χρωστούν υπέρογκα ποσά στην εφορία και εννοείται με τόκους.

Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα πλήγματα στη ρητορική των «ανυπάκουων». Αρκετές οργανώσεις όμως είχαν «κάνει φάμπρικα» τη συγκεκριμένη διαδικασία των συλλογικών αγωγών και δεν πτοήθηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συλλογική αγωγή ενώσεων καταναλωτών (ΓΟΚΕ, ΙΝΚΑ Κρήτης κ.λπ.)  το 2020 κατά εταιρειών ενέργειας που ζητούσαν δικαστική βεβαίωση αντικαταναλωτικής συμπεριφοράς εκ μέρους των προμηθευτών λόγω του ύψους του οφειλομένου ανταλλάγματος για την παροχή Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας (ΥΚΩ) ή ρύθμιση κατάστασης με τέτοιο τρόπο που να μην προσβάλλει το συμφέρον των καταναλωτών. Το πρωτοδικείο Αθηνών απέρριψε την αγωγή ως νόμω αβάσιμης.

Τελευταίο χτύπημα, που σχετίζεται με την πρωτοβουλία των δικηγορικών συλλόγων και τις χθεσινές εξαγγελίες Τσίπρα είναι η συλλογική αγωγή της Ένωσης Καταναλωτών «Η Ποιότητα της Ζωής - Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ». Η αγωγή έχει ως αντικείμενο τη φερόμενη καταχρηστικότητα ορισμένων όρων σε σύμβαση προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας. Ο σημαντικότερος εξ αυτών των όρων, είναι φυσικά η διαβόητη ρήτρα αναπροσαρμογής. Η αγωγή πρόκειται να συζητηθεί στις 18 Μαΐου 2022.

Μέχρι τότε (αλλά ενδεχομένως και μετά καθώς δεν αναμένεται να περιοριστεί σε πρώτο βαθμό), υπάρχει εύφορο έδαφος για λαϊκισμό. Οι πολιτικοί αρέσκονται στο να δείχνουν πως κατανοούν τα προβλήματα του κόσμου και έτσι τους φουσκώνουν τα μυαλά ότι κάθε επιβάρυνση είναι  «παράνομη», «καταχρηστική» ή και «αντισυνταγματική». Οι καταναλωτικές οργανώσεις και λοιποί φορείς συλλογικών αγωγών εμφανίζουν μια «κοινωφελή» δραστηριότητα, προσελκύοντας μέλη αλλά τελικά, όπως αποδεικνύεται από τις μέχρι τώρα αποφάσεις της δικαιοσύνης, είναι οι πολίτες αυτοί που πληρώνουν και τα σπασμένα και τα δικαστικά έξοδα και τις συνδρομές.

Η Ελλάδα καταναλώνει ετησίως περίπου 55 τεραβάτ ηλεκτρικής ενέργειας. Αν υποθέσουμε ότι το κόστος παραγωγής κάθε μεγαβατώρας έχει αυξηθεί κατά 200 ευρώ ( μετριοπαθής υπολογισμός), τότε το επιπλέον κόστος που καλείται να πληρώσει η Ελλάδα για να συνεχίσει να καταναλώνει την ίδια ποσότητα ρεύματος είναι περίπου 12 δισ. ευρώ ετησίως. Το ποσό αυτό πρέπει να το πληρώσουν είτε όσοι καταναλώνουν ενέργεια είτε όλοι μας μέσω των φόρων. Μαγική λύση δεν υπάρχει και όσοι την υπόσχονται απλώς ονειρεύονται νέες (πάνω και κάτω) πλατείες και αγανακτισμένους. Όμως το 2022 δεν μοιάζει με το 2011-2014 και τα «μαγκάλια» αποδείχθηκε ότι αποτελούσαν μια πρώιμη εκδοχή των fake news, η οποία δεν μπορεί πλέον να εκλαμβάνεται ως αντικείμενο άσκησης πολιτικής.