Η διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου δεν είναι ένα κείμενο που αφορά ένα κόμμα και τους οπαδούς του. Είναι η ιδρυτική πράξη μιας ολόκληρης εποχής για τη χώρα που γνώριζε για πρώτη φορά συνθήκες πραγματικής ελευθερίας. Το ΠΑΣΟΚ, το κόμμα-ψυχογράφημα του λαού μας, βρέθηκε εκεί για να μας συστήσει τον εαυτό μας, τι μπορούμε να την κάνουμε την ελευθερία αυτή τώρα που φεύγαμε από την παντοδυναμία του χωροφύλακα. Και πώς, απελευθερώνοντας όλες τις δημιουργικές δυνάμεις και τα ταπεινά μας ένστικτα, εμείς θα την οδηγούσαμε στην παντοδυναμία του συνδικαλιστή, του γιάπη, του φοροφυγά.
O δεξιά ήταν ο αναιμικός συμπαίκτης. Συντηρητική, θρησκόληπτη, οπισθοδρομική και φτωχή σε πρόσωπα και ιδέες, έδωσε στο ΠΑΣΟΚ τον πρωταγωνιστικό ρόλο του αναμορφωτή της κοινωνίας γιατί δεν έκανε ούτε τα στοιχειώδη που είχαν από χρόνια κάνει τα συντηρητικά κόμματα της Ευρώπης. Επί ΠΑΣΟΚ η κοινωνία έκανε άλματα. Συχνά στο κενό. Από τα σεντόνια που τύλιγαν τους μοιχούς μέχρι το νεύμα του αρχηγού στη Δήμητρα είχαν περάσει μόλις 20 χρόνια. Από τα πιστοποιητικά εθνικών φρονημάτων μέχρι τις αθρόες πελατειακές προσλήψεις, από την παντοδυναμία της πανεπιστημιακής έδρας μέχρι την ψήφο των φοιτητών στην ανάδειξη πρυτάνεων, από το λεωφορείο της γραμμής μέχρι το Καγιέν, από το κεραμίδι στο κεφάλι μέχρι την τριώροφη μεζονέτα, από το πατρικό στο χωριό μέχρι το εξοχικό στη Μύκονο, από το ραδιοφωνικό θέατρο της Δευτέρας μέχρι τον Προμηθέα Δεσμώτη στην πλατεία του χωριού, είχε περάσει μια ολόκληρη εποχή τροχάδην. Μοιάζει σαν να παράπεσε η αληθινή μας εποχή, «κάπου ανάμεσα Τρίτη και Τετάρτη».
Έγιναν σε λίγο χρόνο αλλαγές που σε άλλες χώρες πήραν πολλές δεκαετίες. Συμπυκνωμένη πρόοδος. Τα φρούτα που διατηρούνται στην ψύξη και βγαίνουν στο λιοπύρι μαραίνονται πριν ωριμάσουν. Η κοινωνία δεν μπόρεσε να μεταβολίσει τις αλλαγές που κατέκλυσαν τη ζωή μας για αυτό γέννησε τέρατα. Αναξιοκρατία, κομματικό κράτος, καταναλωτισμό, εξαχρείωση ηθών, οικονομικές φούσκες, διόγκωση της διαφθοράς. Αλλά και πραγματική ευημερία, κοινωνικό κράτος, επιχειρηματικότητα, κοινωνικές ελευθερίες, κοσμοπολιτισμό και εξωστρέφεια. Μια χώρα αντιφάσεων, δημιούργημα ενός αντιφατικού κόμματος που αντικατόπτρισε όσο κανένα άλλο το υπερεγώ του λαού. Αυτοκαταστροφικό αλλά με ζωώδες ένστικτο αυτοσυντήρησης, κενοτόμο αλλά μακάριο, υψηλόφρον αλλά ιδιοτελές, υψιπετές αλλά διονυσιακό, του μέγιστου στόχου αλλά της ελάσσονος προσπάθειας.
Από δίπλα ο φτωχός συγγενής, η δεξιά, μάθαινε ότι θα μπορούσε να επιβιώσει μόνο αν του μοιάσει (τελευταία φαίνεται ότι το πιστεύει και η αριστερά αυτό). Όμως η αξία του πρωτότυπου φαίνεται από τη γύμνια του αντίγραφου. Η ΝΔ του ύστερου Καραμανλή αντέγραψε μόνο τα λάθη του, δημιουργώντας ένα θλιβερό κομματικό υβρίδιο θρησκόληπτων, εθνικόφρονων σοσιαλιζόντων που επιτάχυνε την πορεία μας προς τον όλεθρο. Δεν είχε αντιληφθεί ότι το ΠΑΣΟΚ, όποτε οδηγούσε τη χώρα στα βράχια, άλλαζε πρόσωπα και πορεία – δύο περίοδοι διακυβέρνησης, δύο νέες γενιές στελεχών, δύο νέα σταθεροποιητικά προγράμματα της οικονομίας. Εξαερώθηκε όταν η μοιραία τρίτη γενιά φάνηκε ανίκανη να συντηρήσει το μύθο του.
Τηρουμένων των αναλογιών, η διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη ήταν η Συνθήκη των Σεβρών της κοινωνίας μας. ΄Εθεσε όρια πολύ πέρα από αυτό που ήμασταν μέχρι τότε αλλά και από αυτό που μπορούσαμε να πάμε, και εμείς πήγαμε ακόμα πιο πέρα χωρίς να την εφαρμόσουμε ποτέ. Η χώρα απογειώθηκε, έπαθε απώλεια στήριξης και προσγειώθηκε ανώμαλα. Η χρεοκοπία ήταν η Μικρασιατική Καταστροφή, το μνημόνιο ήταν η Λωζάνη. Με πολύ πόνο και μεγάλες αδικίες η Ελλάδα ήταν πια καταδικασμένη να περιοριστεί στα όρια των πραγματικών της δυνατοτήτων, που και πάλι ήταν αρκετά πιο μποστά από το σημείο που ξεκινήσαμε.
13°
