Την επόμενη φορά θα είναι αλλιώς και δεν είναι πλάκα

Δεν ξέρω τι ακριβώς μπορούν να πετύχουν οι «προοδευτικοί» πολίτες αν βγουν αλά μπρατσέτα με τους «καραβανάδες» στο Σύνταγμα, αλλά σίγουρα δεν θα είναι κάτι καλό για το ίδιο το σύνταγμα. «Δημοκρατορία» λέγεται και φοριέται πολύ τελευταία καθώς η παγκοσμιοποίηση και η δημοκρατία υποχωρούν μετά το 2008. Το ότι ακούστηκε προχτές στο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι δα και καμιά μεγάλη έκπληξη. Τα πολιτικά άκρα πάντοτε φλέρταραν με μοντέλα περιορισμένης ελευθερίας, στο όνομα του λαού βεβαίως, και με όραμα την κοινωνική δικαιοσύνη και την προκοπή. Τελευταία έξοδος αυτών των προοδευτικών ή αντιδραστικών ονειρώξεων; Τα Γκουλάγκ ή και η Μακρόνησος αν θέλετε. 

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έφερε και πάλι στην επικαιρότητα την ισχυρή πίεση που δέχεται η δημοκρατία σε συνδυασμό με την υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης. Η Κίνα, η Ρωσία, οι χώρες της κεντρικής Ασίας, η Τουρκία, ακόμα και η Ουγγαρία προμοτάρουν στην παγκόσμια πολιτική αγορά ένα αντιδημοκρατικό μοντέλο που κυμαίνεται από στυγνές δικτατορίες έως αυταρχικές «δημοκρατορίες». Μοντέλο που έχει να επιδείξει οικονομικές επιτυχίες και άνοδο του βιοτικού επιπέδου των υπηκόων και φιλοδοξεί να διαψεύσει το θεώρημα που λέει ότι η οικονομική ανάπτυξη ευδοκιμεί μόνο σε κοινωνίες ανοικτών δημοκρατικών θεσμών. Να μην εκπλαγούμε αν στο μέλλον η υποχώρηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας αποτελεί αίτημα ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων όχι μόνο στην Ανατολή αλλά και στη Δύση. Και φυσικά οι λαϊκίστικες πολιτικές δυνάμεις δεν θα μείνουν έξω από το χορό. Το μοντέλο Πούτιν ή Όρμπαν είναι ελκυστικό όπως και να το κάνουμε. Ο Μεσοπόλεμος επιστρέφει και δεν είναι φάρσα.

Το γεγονός ότι η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία βρήκε πολλούς ρητούς ή υπόρρητους υποστηρικτές στη Δύση πρέπει να ανησυχεί τους φίλους της Δημοκρατίας. Αν τους συσχετίσεις και με τους οπαδούς του αντιεμβολιαστικού κινήματος φτιάχνεις κοινωνική εικόνα. Αποτελούν ρεύμα. Το γεγονός ότι στην πρώτη Κυριακή των Γαλλικών εκλογών η άκρα δεξιά με την άκρα αριστερά αθροίζουν ένα 54,5% με αντισυστημική, λαϊκίστικη, αντιευρωπαϊκή και φιλοπουτινική ατζέντα σε διάφορες και μεταβαλλόμενες τονικότητες, δεν μπορεί να αγνοείται από κανέναν που ανησυχεί για το μέλλον της ΕΕ. Το γεγονός ότι ο Μακρόν φαίνεται να καθαρίζει δεν επιτρέπει σε κανέναν να κοιμάται ήσυχος. Είναι μια ανάσα και μια ελπίδα αλλά τα «κίτρινα γιλέκα» καραδοκούν και μπορεί να επιστρέψουν δριμύτερα.

Να μην ξεχνάμε ότι τον Ιούλιο του 2015 στην Ελλάδα ακούστηκε από επίσημα και «αριστεροδέξια» χείλη ότι «οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας διασφαλίζουν τη σταθερότητα στο εσωτερικό της χώρας» και δεν άνοιξε μύτη. Και ήταν μια δήλωση ακριβής στο μέτρο που, αν η τότε κυβέρνηση ακολουθούσε το λαϊκό αίτημα του δημοψηφίσματος και απέσυρε την Ελλάδα από την ΕΕ, κάπου θα χρειαζόταν και ο στρατός. Για να συγκρατήσει τους αγανακτισμένους από την οικονομική και κοινωνική καταστροφή της χώρας, πολίτες. Η επιστροφή στη δραχμή αποτελούσε την εποχή εκείνη κοινό αίτημα ακροδεξιάς και ακροαριστεράς. Ένα αίτημα που τότε τις ένωσε για πάντα και τις συνοδεύει έστω και συμβολικά μέχρι και σήμερα. Εμφατικές παρουσίες στο πρόσφατο συνέδριο της Αριστεράς δεν μας αφήνουν να ξεχάσουμε. Και καλά κάνουν βεβαίως.

Ποιες είναι όμως οι προϋποθέσεις αμφισβήτησης της φιλελεύθερης δημοκρατίας; Μα οι κοινωνικές ανισότητες ως συνήθως. Η μήτρα κάθε κοινωνικής αναταραχής. Ο Μακρόν κατηγορήθηκε ως ο πρόεδρος των πλουσίων. Πολλοί ήταν αυτοί που του χρέωσαν την άνοδο της Λεπέν ως απότοκο της «αδιαφορίας» του για τα λαϊκά στρώματα. Κάτι ανάλογο κυοφορείται σήμερα και στην Ελλάδα. Σε μια χώρα με ιδιαίτερα χαμηλούς τους οικείους δείκτες. Στον δείκτη Κοινωνικής Δικαιοσύνης του 2016 η Ελλάδα βρισκόταν στην 28η θέση των χωρών της Ε.Ε., με σκορ 3,66/10, ενώ το 2019 στην 35η των χωρών της Ε.Ε και του ΟΟΣΑ με σκορ 5,10/10. Η άνοδος των τιμών σε είδη πρώτης ανάγκης και η τεράστια άνοδος των τιμών της ενέργειας σήμερα εγκυμονούν κινδύνους κοινωνικής έκρηξης και ανόδου λαϊκίστικων και αντιδημοκρατικών δυνάμεων στην κορυφή. Και «την επόμενη φορά θα είναι αλλιώς». Και αυτό δεν είναι πλάκα, είναι απειλή.

Η σημερινή εικόνα της χώρας δεν είναι αυτή που θα επιθυμούσε ούτε ο πρωθυπουργός αλλά ούτε και οι πολίτες που στήριξαν τις μεταρρυθμίσεις από το 2010 και μετά, που ο όρος «μεταρρύθμιση» μπήκε στη ζωή μας. Και έδωσαν σκληρές μάχες με τις πανίσχυρες δυνάμεις της οπισθοδρόμησης. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που το 2010 καταστράφηκε και από τότε παλεύει να σηκωθεί με νύχια και με δόντια. Μέχρι πριν τρία χρόνια έζησε τη σκευωρία Novartis για την οποία όπως φαίνεται θα αργήσουμε να μάθουμε την αλήθεια, αν την μάθουμε ποτέ σε όλη της την έκταση και το βάθος. Όπως δεν μάθαμε ούτε θα μάθουμε ποτέ τι ακριβώς παίχτηκε το 2015. Γιατί τα εθνικά δράματα δεν αποκαλύπτονται ούτε από βιβλία ούτε από ρεπορτάζ. Αλλά από επιστημονικές έρευνες υπό την αιγίδα της Δημοκρατίας. Και το πολιτικό σύστημα δεν φαίνεται διατεθειμένο να ψάξει και πολλά. Θα 'χει τους λόγους του. Το για πότε σου φυτεύουν τη Δημοκρατορία ούτε το παίρνεις χαμπάρι.

Οι μεταρρυθμίσεις αλλού προχωρούν αλλού όχι, αλλά η εικόνα που έχει ο κόσμος είναι ότι βάλτωσαν. Και μεταρρυθμίσεις δεν είναι μόνο οι ψηφιακές εφαρμογές που μειώνουν τη γραφειοκρατία. Στην Παιδεία, για παράδειγμα, παρ' όλες τις προσπάθειες του Υπουργείου, τα αποτελέσματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Τα προγράμματα σπουδών στα δημόσια σχολεία εκτελούνται προσχηματικά, η τράπεζα θεμάτων σε μερικά αντικείμενα είναι τουλάχιστον προβληματική, οι πρόσφατες καινοτομίες και οι δεξιότητες σύντομα θα ακυρωθούν στην πράξη. Αφού το προσωπικό δεν τις θέλει. Θα αφομοιωθούν από το βαθύ σχολείο αφού δεν υπάρχει κανένας έλεγχος, καμιά πραγματική λογοδοσία. Θα μαραθούν και θα πέσουν. Όπως τα project και οι ερευνητικές εργασίες, τρομάρα τους. Η αλλαγή του πανεπιστημιακού χάρτη αναμένεται εδώ και χρόνια αλλά δεν έρχεται μιας και το πολιτικό κόστος εξορθολογισμού θα είναι υψηλό. Στο θέμα της βίας ούτε η αστυνομία μπορεί να προστατεύσει τα πανεπιστήμια αφού η ίδια η κοινότητα δεν θέλει να προστατευθεί. Η βία έχει φίλους, εσωτερικούς. Η πολυπόθητη στροφή στην τεχνική εκπαίδευση κάπου χάθηκε στο δρόμο, αφού τα ανάλογα σχολεία απλά δεν υπάρχουν ως κανονικά σχολεία, είναι εικόνα μαγική.

Μήπως η έλλειψη άμεσων επενδύσεων οφείλεται πρωτίστως στην αργή, πολύ αργή ελληνική δικαιοσύνη; Και γιατί η ελληνική απέχει τόσο πολύ από το ευρωπαϊκό κεκτημένο; Μήπως είναι δομικό στοιχείο της εγχώριας διαπλοκής και αβελτηρίας και συνεπώς είναι δύσκολο έως αδύνατο να αλλάξει; Γιατί ψηφιοποιούνται τόσα πράγματα αλλά όχι η δικαιοσύνη; Μήπως αυτήν την αδυναμία επικαλούνται όσοι ξένοι διστάζουν να επενδύσουν στη χώρα μας. Και ως εκ τούτου η ανεργία των νέων συνεχίζει σε υψηλά επίπεδα, όπως και η φυγή τους σε ξένες αγορές; Μήπως το αθάνατο «σοβιετικό» ελληνικό κράτος ακμάζει ακόμα, έστω και αν έχει δεχτεί χτυπήματα; Και σαν να μην έφτανε αυτό, όσοι διεκδικούν την εξουσία υπόσχονται να το κάνουν ακόμα μεγαλύτερο; Το αίτημα επιστροφής των ξενιτεμένων μας που πριν τρία χρόνια ήταν ισχυρό σήμερα δείχνει ξεχασμένο.

Το ταμείο Ανάκαμψης εμφανίζεται σήμερα ως το απόλυτο γιατρικό μας, ως το εμβόλιο στην οικονομική πανδημία που απειλεί και πάλι τον κόσμο. Αρκεί όμως για να γίνουν οι επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας που έχει ανάγκη ο τόπος; Υπάρχουν οι μηχανισμοί που δεν θα επιτρέψουν τις αστοχίες και τις σπατάλες; Διότι τώρα δεν υπάρχουν ούτε τρόικα ούτε Αμερικάνοι ελεγκτές, είμαστε μόνοι μας. Υπάρχει ένα εθνικό σχέδιο στοχευμένων επενδύσεων σε τομείς που έχει ανάγκη ο τόπος; Και ποιος είναι ο ρόλος της έρευνας και των πανεπιστημίων στο σχέδιο αυτό; Και πως γίνεται να είναι τόσο υψηλή η ανεργία των νέων και οι εταιρίες να ψάχνουν για στελέχη και τεχνικούς και να μην βρίσκουν; Μήπως γιατί η παιδεία μας γουστάρει μόνο τη θεωρία; Μήπως γιατί 40 χρόνια ιδεολογικής κυριαρχίας της αριστεράς κατέστρεψαν την τεχνική εκπαίδευση, άρα και κάθε ελπίδα ανάπτυξης με τις δικές μας δυνάμεις;

Μπορεί να γελάμε με τους λαϊκιστές που είναι και αριστεροί αλλά και δεξιοί συνάμα, εμβολιασμένοι πλην όμως αντιεμβολιαστές, ειρηνόφιλοι αλλά και θαυμαστές του Πούτιν. Αλλά κάτι η πανδημία, κάτι ο πόλεμος, κάτι η ακρίβεια, κάτι η κυβερνητική φθορά και η μεταρρυθμιστική κάμψη, κάτι οι γκάφες του επιτελικού κράτους, δημιουργείται σαφές υπόστρωμα για μελλοντικές περιπέτειες και, γιατί όχι, καταστροφές. Αν για παράδειγμα, εφέτος το καλοκαίρι καούν τα πάντα, δηλαδή μέχρι ο Εθνικός Κήπος, πράγμα που δεν είναι καθόλου απίθανο (πέρσι έγινε προσπάθεια να καεί το πεδίο του Άρεως), το φθινόπωρο θα φέρει καταιγιστικές πολιτικές εξελίξεις. Λόγω της ισχυρής πόλωσης που επικρατεί μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, τις εγγενείς αδυναμίες του πολιτικού Κέντρου και του υψηλού φορτίου λαϊκισμού, οι ραγδαίες εξελίξεις είναι πάντα επικίνδυνες για το μέλλον της πατρίδας. Η κανονικότητα δεν μας αγαπά.