Μικρή ανατομία του ρωσικού καθεστώτος

Να ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ρωσικού καθεστώτος σήμερα: το πρώτο, που αποτελεί τη βάση ολόκληρου του ρωσικού κοινωνικού οικοδομήματος, είναι η συγκέντρωση πολιτικών και οικονομικών εξουσιών στα χέρια των μελών των υπηρεσιών ασφαλείας. Υπάρχουν 22 τέτοιες κυβερνητικές οργανώσεις που μοιράζονται κώδικα τιμής (μαζί με ομερτά) και κληρονομικά δικαιώματα: στην Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας, στο Υπουργείο Εσωτερικών της Ρωσίας, στις Ένοπλες Δυνάμεις και στην Εθνοφρουρά υπηρετούν οι «ημέτεροι»· μια κάστα που προέρχεται από τα βάθη της KGB. Η «τσεκιστική κατάληψη» του ρωσικού κράτους δεν είναι κάτι καινούργιο: η Τσεκά (η GPU) ταυτιζόταν, εν πολλοίς, με το κράτος ήδη από τη δεκαετία του 1930· σήμερα, ταυτίζεται και με τις μεγάλες περιουσίες. Με μια κλίκα στενών συνεργατών και φίλων του Πούτιν που έγιναν σιγά-σιγά η ηγετική ομάδα των ολιγαρχών οι οποίοι κατέχουν τον έλεγχο των οικονομικών και διοικητικών πόρων του ρωσικού κράτους. Πρόκειται για μια μορφή ληστρικού καπιταλισμού· ενός κλεπτοκρατικού συστήματος χωρίς κανόνες και βεβαίως χωρίς διαφάνεια. Για να διασφαλιστεί αυτή η οικονομική τάξη με τα προνόμια που επισύρει κρίνεται απαραίτητη η κατάργηση της ελευθερίας του λόγου, η πλύση εγκεφάλου, η απομόνωση από τον έξω κόσμο σε επίπεδο πληροφόρησης και γενικά η ενίσχυση του αστυνομικού κράτους με μονοκομματικό σύστημα, λογοκρισία, κοινοβούλιο-μαριονέτα και τα τοιαύτα. Αν ο Πούτιν διατηρεί στοιχεία από τη σοβιετική εποχή δεν είναι ο ουτοπικός ισχυρισμός του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αλλά η εμμονή του με την ασφάλεια· το δόγμα «σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα» μεταφέρεται στη σημερινή πρόσληψη του κόσμου ως υπαρξιακή απειλή και της Ρωσίας σαν πολιορκημένο φρούριο. Ο Πούτιν δεν συνεχίζει τον δήθεν διεθνιστικό προσανατολισμό της ΕΣΣΔ, αλλά τον μεγαλορωσικό σοβινισμό του Ιβάν του Τρομερού. 

Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η εδραίωση του έθνους σ’ ένα όσο το δυνατόν πιο εκτεταμένο έδαφος βάσει του μίσους για κάποιες εθνοτικές ομάδες, η ανάδυση δηλαδή της ρωσικής ταυτότητας σε αντιπαράθεση με άλλες ταυτότητες και με παράλληλη μαχητική διεκδίκηση της ανωτερότητάς της. Για να επιτευχθεί αυτό, βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία της προσωπολατρίας ―μια αρχαία ρωσική παράδοση από τους τσάρους μέχρι τον Λένιν και τον Στάλιν―, η ενίσχυση της προεδρικής εξουσίας και του εσώτερου κύκλου των ολιγαρχών που αναδείχτηκαν από τον χαοτικό καπιταλισμό της δεκαετίας του 2000, καθώς και ο νεποτισμός, η ευνοιοκρατία, η επιλεκτική εφαρμογή της δικαιοσύνης, η επιλεκτική εφαρμογή του νόμου («Όλα για τους φίλους! Ο νόμος είναι για τους εχθρούς») και η μυστικότητα της εξουσίας με παρασκηνιακή λήψη βασικών αποφάσεων.

Κάπως έτσι ήταν ανέκαθεν η Ρωσία. Το τρίτο χαρακτηριστικό, ή καλύτερα το τρίτο σύνολο χαρακτηριστικών, είναι η «συντηρητική αντίσταση» στη δυτική «παρακμιακότητα» της αθεΐας, του «γάμου ομοφύλων, του ριζοσπαστικού φεμινισμού, της ομοφυλοφιλίας, της μαζικής μετανάστευσης», που η Δύση προσπαθεί να επιβάλει σε όλο τον κόσμο μέσω της διάδοσης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό το σύνολο χαρακτηριστικών συνοδεύεται από εναγκαλισμό των αξιών της χριστιανικής Ορθοδοξίας έναντι των κοσμοπολιτών και των φιλελευθέρων οι οποίοι απειλούν το κύρος και την εθνική κυριαρχία της «Μεγάλης Ρωσίας» εποφθαλμιώντας τον ζωτικό της χώρο. Ο πανρωσισμός τοποθετεί τους Ρώσους στη θέση του ανώτερου έθνους όπως κάποτε ο ναζισμός τοποθετούσε τους Αρίους στην κορυφή της ανθρωπολογικής πυραμίδας. Με αυτό το αίτημα, το σημερινό καθεστώς χαρακτηρίζει η νοσταλγία για τη σοβιετική εποχή επειδή τότε η ΕΣΣΔ ήταν αναγνωρισμένη υπερδύναμη την οποία φοβόταν η Δύση ― όχι μόνο λόγω των πολέμων διά πληρεξουσίου και του ενδεχόμενου του πυρηνικού πολέμου, αλλά και διότι η σοβιετική ιδεολογία είχε τεράστια επιτυχία στις δυτικές κοινωνίες.

Η έλλειψη διάκρισης των εξουσιών, ο κυβερνητικός έλεγχος στο σύστημα της δικαιοσύνης, το μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας στα χέρια του προέδρου, η προτεραιότητα των κρατικών συμφερόντων έναντι των ατομικών, τα περιορισμένα δικαιώματα των πολιτών, η εχθρότητα έναντι οποιασδήποτε αντιπολίτευσης και η εξίσωσή της με τους «εξωτερικούς εχθρούς», καθώς βεβαίως και η συγχώνευση του κυβερνώντος κόμματος με τον γραφειοκρατικό μηχανισμό είναι επίσης παραδοσιακά χαρακτηριστικά της ρωσικής κοινωνίας. Στη Ρωσία δεν υπάρχει «διαφθορά»: διαφθορά είναι αυτό που συμβαίνει σε χώρες όπου επιχειρηματίες δωροδοκούν αξιωματούχους για χατίρια και ανταλλάγματα. Στη σημερινή Ρωσία οι επιχειρηματίες, οι πολιτικοί και οι γραφειοκράτες είναι οι ίδιοι άνθρωποι. Ιδιωτικοποίησαν τον πλούτο της χώρας και κατέχουν τον έλεγχο όλων των χρηματοοικονομικών της ροών.

Αν ο κομμουνισμός ταυτιζόταν με τον φασισμό σε ήθος, τρόπο κοινωνικής οργάνωσης και αισθητική, το καθεστώς του Πούτιν και ο ίδιος ο πρόεδρος προσεγγίζουν περισσότερο τον ναζισμό. Το παρανοϊκό ύφος άσκησης της πολιτικής, η πολιτική μίσους (σ’ αυτή την περίπτωση για τη «Δύση»), η άλωση του κρατικού μηχανισμού, η ταυτοτική μανία, η βιομηχανία της προπαγάνδας, η de facto ποινικοποίηση κάθε διαφωνίας με τη δικαιολογία της προδοσίας ―αν και όλα αυτά μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε στον κομμουνισμό, στον φασισμό και στον ναζισμό, ο ίδιος ο Πούτιν, στις ομιλίες του, στην ψυχολογία του, θυμίζει περισσότερο τον Χίτλερ. Όπως ο Ερντογάν ονειρεύεται να ηγηθεί του μουσουλμανικού κόσμου, ο Πούτιν ονειρεύεται να ηγηθεί του χριστιανορθόδοξου κόσμου και της διεθνούς ακροδεξιάς: εργαλειοποιεί όλα τα τοξικά προϊόντα του εθνικισμού και του λαϊκιστικού φθόνου, στρέφεται εναντίον γειτονικών εθνών και βασίζεται σε μια πολύ μεγάλη πλειοψηφία που τρώει κουτόχορτο.

Στη Σοβιετική Ένωση, η KGB ήταν κράτος εν κράτει. Τώρα πρώην αξιωματικοί της KGB διοικούν το κράτος. Έχουν την κηδεμονία των 6.000 πυρηνικών όπλων της χώρας, που ανατέθηκαν στην KGB τη δεκαετία του 1950, και τώρα διαχειρίζονται επίσης τη στρατηγική βιομηχανία πετρελαίου που επανεθνικοποιήθηκε επί Πούτιν. Η διάδοχος της KGB, που μετονομάστηκε FSB, εξακολουθεί να παρακολουθεί ηλεκτρονικά τον πληθυσμό, να ελέγχει πολιτικές ομάδες, να ερευνά σπίτια και επιχειρήσεις, να ρυθμίζει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, να δημιουργεί τις δικές της επιχειρήσεις, να ερευνά υποθέσεις και να λειτουργεί ένα δικό της σωφρονιστικό σύστημα. Η Σοβιετική Ένωση είχε έναν αξιωματικό της KGB για κάθε 428 πολίτες, η Ρωσία του Πούτιν έχει έναν FSB για κάθε 297 πολίτες.

Αν και διανοούμενοι όπως η Naomi Klein πιστεύουν ότι ο Πούτιν ενεργεί εν μέρει από «μια επιθυμία να ξεπεράσει την ντροπή της τιμωρητικής θεραπείας οικονομικού σοκ που επιβλήθηκε στη Ρωσία στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου», η ταραγμένη σχέση της Ρωσίας με τη Δύση, ο μιλιταρισμός, ο μεγαλοϊδεατισμός προϋπάρχουν οποιασδήποτε δυτικής παρέμβασης.