Η φιλελεύθερη ευρωπαϊκή δημοκρατία σε κίνδυνο

Όλο λέω ότι δεν θα γράψω πάλι για τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά όλο σ’ αυτόν γυρίζω. Αδύνατον να αποστασιοποιηθείς, αδύνατον να το βουλώσεις. Είναι τόσο κοντά μας το δράμα των Ουκρανών που είναι αδύνατο να κάνεις ότι δεν το βλέπεις. Τόσο σκληρό που δεν σε αφήνει να το ξεχάσεις. Τόσο άδικο που σε κρατάει εδώ και 45 μέρες θυμωμένο. Θυμωμένο με τη Ρωσία που βάλθηκε να εξαφανίσει από τον χάρτη μια γειτονική χώρα 40 εκατομμυρίων ψυχών. Αλλά είναι συνάμα και τόσο επικίνδυνο στο μέτρο που κινδυνεύει η φιλελεύθερη δημοκρατία σε όλη την Ευρώπη.

Μερικοί όμως τα καταφέρνουν και μένουν χαλαροί μέσα στη φρίκη ενός άδικου πολέμου. Διαβάζουν αλλιώς την Ιστορία και στέκονται στην άλλη της πλευρά. Μπορούν να αιωρούνται στην ουδετερότητα ή να μετράνε με τον χωροβάτη τις ίσες αποστάσεις τους. Μπορούν να αποφεύγουν τη λέξη Ουκρανία ακόμα και όταν πηγαίνουν να πουν ένα «τραγούδι για την Ουκρανία». Ακόμα και όταν συμμετέχουν σε «συναυλία Ειρήνης» με αφορμή την Ουκρανία αλλά χωρίς μια ουκρανική σημαία. Για την επιτιθέμενη πουτινική Ρωσία ούτε λόγος. Λες και οι Ουκρανοί δέχτηκαν επίθεση από τους εαυτούς τους. Σαν να μιλούσαμε για το Ολοκαύτωμα χωρίς καμιά αναφορά σαυτόν που άναψε τον φούρνο, δηλαδή τη ναζιστική Γερμανία. Σαν να μιλούσαμε για τη σφαγή του Μι Λάι χωρίς καμιά αναφορά στον στρατό των ΗΠΑ.

Η Μπούτσα, με άγνωστο ακόμα μεγάλο αριθμό νεκρών, είναι ένα εμβληματικό έγκλημα πολέμου, ασύμβατο με τη σιωπή. Ο βομβαρδισμός του σιδηροδρομικού σταθμού του Κραματόρσκ με 39 άμαχους νεκρούς και 300 τραυματίες, παρομοίως. Εγκλήματα χωρίς κανένα λόγο στρατηγικής παρά μόνο την κάμψη του ηθικού των αμυνομένων και βέβαια την προσωπική ευχαρίστηση των δολοφόνων. Γι’ αυτό εξάλλου μιλάμε για ισοπέδωση μιας χώρας και εξολόθρευση του πληθυσμού της. Και όμως την ίδια στιγμή κάποιοι μπορούν να στέκουν ψυχροί και να εκστομίζουν σοφιστείες. Την ώρα που αγκαλιάζουν τα παιδιά ή τα εγγόνια τους. Και μας λένε ότι πρέπει να βοηθήσουμε την άμυνα του ουκρανικού λαού αλλά όχι τον Ζελένσκι και την κυβέρνησή του. Λες και η Ουκρανία δεν έχει νόμιμη και δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση που ηγείται και οργανώνει την άμυνα της χώρας. Είναι φυσικά οι ίδιοι που χτες μας έλεγαν ότι οι Ουκρανοί δεν έχουν ανάγκη όπλων αλλά σταφίδας κορινθιακής.

Κάθε μέρα που περνάει, η οργή για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μεγαλώνει σε όλον τον κόσμο, μιας και δεν φαίνεται από πουθενά μια βάσιμη ελπίδα ότι το δράμα αυτό θα έχει τέλος. Μόνο που ο πόλεμος μέσα στην καρδιά της Ευρώπης δεν προκαλεί μόνο οργή, αλλά και φόβο. Ο πόλεμος γεμίζει τις μπαταρίες των απανταχού φιλορωσικών και ολοκληρωτικών πολιτικών δυνάμεων της Ευρώπης οι οποίες ετοιμάζονται για ένα εντυπωσιακό come back. Mε εφαλτήριο την αβεβαιότητα, την ενεργειακή αλλά και επισιτιστική κρίση που αναδύεται, οι λαϊκιστές της ακροδεξιάς και της αριστεράς ελπίζουν σε μια ρεβάνς. Και η πρώτη αλλά και μητέρα των μαχών είναι η εκλογική αναμέτρηση στη Γαλλία. Αν πέσει ο Μακρόν και έρθει η Λεπέν, η ΕΕ μπαίνει σε μεγάλες περιπέτειες. Πολλοί ομιλούν ακόμα και για διάλυση, για καταστροφή του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Η ρωσική διείσδυση στην ΕΕ και ειδικά σε εμβληματικές χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία και η Γερμανία ετοιμάζεται να δρέψει τους καρπούς της. Μένει να δούμε τη βλαπτική τους ικανότητα.

Αλλά και στη χώρα μας τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Προς το παρόν ο υφέρπων φιλορωσισμός και η συμπάθεια προς τον Ρώσο ηγέτη Β. Πούτιν εκφράζεται με το φερετζέ των ίσων αποστάσεων. Ένα μεγάλο ποσοστό των συμπατριωτών μας (περίπου 40%) θεωρεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται η Δύση και η Ουκρανία. Ένα 47% διάκειται δυσμενώς στην απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να στηρίξει λόγω και έργω την Ουκρανία συμπλέοντας με τον Δυτικό κόσμο. Θα αναρωτηθώ και εγώ μαζί με τον Β. Βενιζέλο αν η υψηλή ανοχή στην επιτιθέμενη Ρωσία συμπεριλαμβάνει και τη χρήση πυρηνικών όπλων. Αν μετά την Σερβία και την Ουγγαρία δούμε και στη Γαλλία φιλορωσική κυβέρνηση τότε δεν αποκλείεται να προσαρμοστεί και το εγχώριο πολιτικό κλίμα στη «νέα μόδα».

Το μίσος για την ΕΕ και τις ΗΠΑ έχει μεν υποχωρήσει μετά την κυβερνητική αλλαγή του 2019 αλλά δεν έχει ούτε μηδενιστεί ούτε ηττηθεί πολιτικά ολοσχερώς. Ο συνδυασμός του πολέμου, της ενεργειακής κρίσης και της ακρίβειας με τον εγγενή αντιδυτικισμό και τον φιλοαυταρχισμό μπορούν να γεννήσουν «τέρατα» πολύ χειρότερα από αυτά που είδαμε στην πρόσφατη οικονομική κρίση. Και αυτό γιατί και πάλι, το κοινωνικό υπόστρωμα και η φύση των επίδικων ευνοούν την πολιτική και ιδεολογική σύμπλευση αριστεράς και ακροδεξιάς οι οποίες ήδη μετρούν μια μεγάλη αλλά και επώδυνη για τη χώρα νίκη, αυτή του 2015.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα δύο πολιτικά μας άκρα, άμεσα ή έμμεσα, στέκονται στη χειρότερη στο πλευρό της Ρωσίας και στην καλύτερη σε ίσες αποστάσεις. Η εμφάνιση του μαχητή του συντάγματος Αζόφ στην ειδική συνεδρίαση της Βουλής με τη συμμετοχή του πρόεδρου Ζελένσκι έδωσε την καλύτερη αφορμή στην αντιπολίτευση να κάνει τη γνωστή μικροπολιτική της. Θα ήταν ασήμαντο γεγονός αν δεν έκρυβε έναν βαθύ πυθμένα φιλορωσισμού σε μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης. Είτε για λόγους ιδεολογικούς, που έχω αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο, είτε για λόγους αντιπολιτευτικής τακτικής. 

Αν η φιλελεύθερη δημοκρατία υποστεί σημαντικές ήττες στην Ευρώπη, η εγχώρια δημοκρατία δεν θα μείνει ανεπηρέαστη. Τα πολιτικά κύματα σήμερα ταξιδεύουν με μεγάλες ταχύτητες. Και η απέχθεια προς την ΕΕ είναι μια βουβή προς το παρόν πηγή κυμάτων που δεν το έχει σε τίποτα να ενεργοποιηθεί. «Για την ακρίβεια και τον πληθωρισμό φταίει η κυβέρνηση που συμμάχησε με τη Δύση, που περικύκλωσε τη Ρωσία και την ανάγκασε να κάνει πόλεμο». Όσο πιο γελοίες και απλοϊκές είναι οι εξηγήσεις τόσο πιο εύκολα διαδίδονται και εγκαθίστανται στα μυαλά των ανθρώπων. Η ομιλία του Ζελένσκι μπορεί να ήταν συγκλονιστική, αλλά είναι αμφίβολο κατά πόσο έπεισε ένα σημαντικό κοινωνικό υποσύνολο που χειραγωγείται από τον πολιτικό λόγο των αντιδυτικιστών και των λαϊκιστών.

Ο πόλεμος στην καρδιά της Ευρώπης, με τη Ρωσία στην αιχμή του δόρατος, ξαναβάζει την ιδεολογία του ολοκληρωτισμού στον δημόσιο διάλογο. Η μεγάλη αντίφαση είναι ότι αυτή εμφανίζεται ως αντιναζιστική ενώ καθοδηγείται από την πιο ολοκληρωτική χώρα της Ευρώπης, τη Ρωσία. Γι’ αυτό και το «τάγμα Αζόφ» λειτουργεί ως προπέτασμα καπνού μπροστά από την πραγματική απειλή που πλανιέται πάνω από τη φιλελεύθερη ευρωπαϊκή δημοκρατία. Ας μην ξεχνάμε ότι τα «Κίτρινα Γιλέκα» εμφανίστηκαν ως επαναστατική δύναμη ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση και έτυχαν της υποστήριξης τόσο της ακροδεξιάς όσο και της αριστεράς στη Γαλλία και γενικότερα στην ΕΕ. Η πρόσφατη οικονομική κρίση είναι ακόμα νωπή στα σπλάχνα της Ευρώπης και αν συνδυαστεί με τον πόλεμο μπορεί να φέρει νέες αντιδημοκρατικές δυνάμεις στο προσκήνιο. Στο όνομα πάντοτε μιας «άλλης δημοκρατίας», μιας άλλης Ευρώπης που θα αιτείται την απομόνωση των εθνικών κρατών υπό αυταρχικές κυβερνήσεις που δήθεν θα νοιάζονται για τους αδύναμους ενώ στην ουσία θα παράγουν ολιγαρχικές νομενκλατούρες.

Ο πόλεμος εισάγει τον ρωσικό ολοκληρωτισμό ως υπόδειγμα μιας «νέας δημοκρατίας» και με αιχμή την ενεργειακή κρίση καλεί τη δυτική Ευρώπη να εγκαταλείψει τη συμμαχία με τις ΗΠΑ και να προσδεθεί στο άρμα της Ρωσίας. Είναι ένας ωμός πολιτικός εκβιασμός που πιάνει την ΕΕ στον ύπνο. Μια ΕΕ, χωρίς την Αγγλία, με αδύναμες πολιτικές ηγεσίες, με τις ΗΠΑ σχεδόν απόμακρες και με την παραγωγή εγκατεστημένη στη μακρινή Κίνα. Και γι’ αυτό η πιθανή πτώση του Μακρόν, του σημερινού φυσικού ηγέτη της ΕΕ, μπορεί να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου που θα συμπαρασύρει το σημερινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Διότι αυτός είναι και ο απώτερος στόχος του Πούτιν. Το μοντέλο της ΕΕ και της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Και γι’ αυτό βλέπουμε τα πολιτικά άκρα να στέκονται με τον έναν ή άλλο τρόπο στην πλευρά του, προσδοκώντας πολιτικά οφέλη. Τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά και αιματηρά από τη σφαγή των αμάχων. Το δράμα της Ουκρανίας παράγει πολιτικές εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ας ελπίσουμε ότι η ΕΕ έχει πολιτική απάντηση.