Όταν η βαρηκοΐα γίνεται αναπηρία

Πώς τετραγωνίζεις τον κύκλο; Πώς συμβιβάζεις κραυγαλέες αντιφάσεις στα όσα υποστηρίζεις; Πώς μπορείς να λες την μία ημέρα «ούτε ένας Αφγανός παραπάνω»  και την επομένη φέρτε «όσους περισσότερους Ουκρανούς πρόσφυγες»; Απάντηση: χαρακτηρίζοντας τους Ουκρανούς «πραγματικούς»  πρόσφυγες, όπως μας εξήγησε ο υπουργός επί του προσφυγικού Νότης Μηταράκης. Προφανώς σε αντιδιαστολή με τους «άλλους». Και καλώντας τις ΜΚΟ να πάνε στην Ουκρανία, όπως έκανε ο επί του Τουρισμού Βασίλης Κικίλιας, προσθέτοντας «όχι δύο μέτρα και δύο σταθμά». Υπονοεί και αυτός κάτι; Ο Σάκης Μουμτζής ανέλαβε να μας διαφωτίσει. Εκεί, εξήγησε, δεν υπάρχει «ταρίφα με το κεφάλι». Καταλάβαμε, φραγκοφονιάδες οι των ΜΚΟ, όπως θα αποφανθεί ο ομοϊδεάτης τους Φαήλος Κρανιδιώτης.

Στο ίδιο κλίμα και ο Τάκης Θεοδωρόπουλος,  μιλά για «επαγγελματίες του ανθρωπισμού». Λιγότερο μπρούτος όμως σπεύδει να προσδώσει και ολίγη διανοητική πατίνα.  Δεν υπάρχει «ο άνθρωπος» υπάρχουν «άνθρωποι με ονοματεπώνυμο και ταυτότητα… και η ελευθερία δεν είναι αφηρημένη έννοια». Σε αυτό ο καθένας μπορεί να συμφωνήσει. Μόνο που υπονομεύει την ίδια του την επιχειρηματολογία. Γιατί με την λογική αυτή δεν υπάρχει «ο Ουκρανός» ούτε «ο Αφγανός», υπάρχουν συγκεκριμένα πρόσωπα με ονοματεπώνυμο και με την ιδιαίτερη ταυτότητα που κουβαλά ο καθένας εξ αυτών. Αν υπάρχει μια διαφορά, είναι ότι οι πρώτοι φεύγουν από τον πόλεμο του Πούτιν ενώ οι δεύτεροι φεύγουν από την δολοφονική καταπίεση των Ταλιμπάν. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί λοιπόν ότι οι Ουκρανοί  χρειάζονται προστασία, ελπίζουμε προσωρινά, οι Αφγανοί όμως χορήγηση ασύλου: κατά τεκμήριο στην πλειοψηφία τους είναι αντίθετοι με το θεοκρατικό καθεστώς και κινδυνεύει η ζωή τους αν υποχρεωθούν να επιστρέψουν.

Το τι υποστηρίζουν βέβαια ορισμένοι αρθρογράφοι και πολιτικοί θα είχε μικρή σημασία αν δεν αντικατόπτριζε μια γενικότερη τάση επιλεκτικής ευαισθησίας. Κατ’ αρχήν των Πολωνών. Έχουν κερδίσει τον θαυμασμό του κόσμου για την γενναιόδωρη υποδοχή των Ουκρανών. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ ωστόσο αναγκάστηκε να κάνει δηλώσεις και να καταδικάσει φαινόμενα κακομεταχείρισης και κακοποίησης προσφύγων οι οποίοι δεν ανήκαν στη λευκή φυλή! Έγιναν στόχος εθνικιστικών ομάδων ενώ κυκλοφόρησαν και φήμες -πόσο συνηθισμένο- για εγκλήματα που διέπραξαν. Διαψεύστηκαν από την ίδια την αστυνομία.  Ακολούθησαν, κάποιες μέρες αργότερα, καταγγελίες ότι οι Πολωνικές αρχές αρνήθηκαν την είσοδο σε τρανς Ουκρανές γυναίκες. Ούτε εκεί είναι όλοι οι πρόσφυγες ευπρόσδεκτοι. Πρέπει να μας μοιάζουν για να αγγίζουν τις ευαισθησίες μας.

Ανάλογα και τα σχόλια σε πολλά δυτικά μέσα ενημέρωσης. Η επιλεκτικότητα δεν είναι μονοπώλιο κανενός.  Μια ενδιαφέρουσα σταχυολόγηση δημοσιεύτηκε στον Γκάρντιαν. Δεν προέρχονται από μια περιοχή «όπως το Ιράκ ή το Αφγανιστάν», η Ουκρανία είναι μια «σχετικά πολιτισμένη, σχετικά ευρωπαϊκή» χώρα. Δείχνουν «σαν κι εμάς», είναι «ξανθοί με γαλανά μάτια»,  από το  «πώς ντύνονται» καταλαβαίνεις ότι «είναι εύποροι, ανήκουν στη μεσαία τάξη», ο πόλεμος «δεν είναι κάτι που συμβαίνει σε απομακρυσμένους και φτωχούς πληθυσμούς», είναι μερικά από τα σχόλια, σε έγκυρα κατά τα άλλα μέσα.

Αυτή ακριβώς η επιλεκτικότητα εξηγεί γιατί χώρες που ως σήμερα είχαν αρνηθεί να πάρουν έστω και έναν πρόσφυγα, όπως η Πολωνία και η Αυστρία, σήμερα θεωρούν ηθικό τους καθήκον να βοηθήσουν, ανοίγοντας τα σύνορά τους. 

Αν είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας, κάπως έτσι προσεγγίζουμε την τραγωδία των Ουκρανών και εμείς στην Ελλάδα. Δεχτήκαμε 13.000 πρόσφυγες μέσα σε λίγες ημέρες χωρίς να ακουστεί κιχ. Φανταστείτε τι θα είχε γίνει αν 100 Αφγανοί είχαν περάσει μαζικά τα σύνορα. Ενώ το δράμα των αμάχων και οι εκατοντάδες νεκροί στην Ουκρανία μας κάνουν, ευτυχώς, έτοιμους να ανοίξουμε τις πόρτες μας, η όχι λιγότερο δραματική τύχη των Αφγανών, ιδιαίτερα των γυναικών, πυροδότησε  τα πιο σκληρά αμυντικά αντανακλαστικά. Κρατήστε τα σύνορα κλειστά ήταν το κυρίαρχο μήνυμα στα μέσα ενημέρωσης και στην κοινή γνώμη.

Ένας λόγος που οι Αφγανοί, όπως και οι Σύριοι, δεν μας συγκινούν πια ίσως να είναι η κόπωση με το προσφυγικό γενικά. Οι κάτοικοι των νησιών που αντιδρούν σήμερα είναι οι ίδιοι που τους βραβεύαμε για την συμπόνια που έδειχναν στην αρχή της έκρηξης του προσφυγικού. Αν είναι έτσι όμως, τότε θα έρθει η ώρα που θα κουραστούμε και με τους Ουκρανούς. Ακόμα χειρότερα μπορεί να αρχίσουμε να μιλάμε και για ουκρανική μαφία.

Υπάρχουν ωστόσο και άλλοι παράγοντες που καθορίζουν τη στάση μας. Μπορεί στον πολιτισμό μας να πιστεύουμε ότι όλοι είναι ίσοι στα μάτια του Θεού, στην πραγματικότητα όμως ο κόσμος μας, για τους περισσότερους τουλάχιστον, αποτελείται από ομόκεντρους κύκλους με εμάς στο κέντρο. Όσο πιο κοντά μας θεωρούμε ότι βρίσκεται κάποιος, τόσο μεγαλύτερη είναι η ηθική ευθύνη συμπαράστασης που νιώθουμε. Είναι μια ανθρώπινη αδυναμία, δεν μπορούμε να σώσουμε όλο τον κόσμο. Αλλά είναι ακριβώς αυτό, μια αδυναμία. Δεν γίναμε ούτε καλύτεροι ούτε πιο ευαίσθητοι, όσο και αν διατυμπανίζουμε την βοήθεια που προσφέρουμε.

Και βέβαια υπάρχει και η πολιτική διάσταση. Το καθεστώς των Ταλιμπάν μπορεί να είναι απεχθέστερο του καθεστώτος Πούτιν. Ο τελευταίος όμως αισθανόμαστε ότι μας απειλεί, απειλεί την Ευρώπη, με πολύ πιο άμεσο τρόπο. Αυτό κάνει τους Ουκρανούς ακόμα πιο κοντινούς και την υπεράσπισή τους πολύ περισσότερο δική μας υπόθεση. Αυτό όμως κάνει ακόμα πιο σχετική την υποστήριξή μας. Το Μπρέξιτ άλλωστε, ας μην το ξεχνάμε, έγινε για τον φόβο του ξάδελφου του Ουκρανού, του περίφημου Πολωνού υδραυλικού, όχι του Αφγανού πρόσφυγα.

Μπορούμε να αποβάλουμε αυτά τα φίλτρα από τον ανθρωπισμό μας; Κάποιο σίγουρα μπορούν. Φαντάζομαι ότι για έναν από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα τέτοιες διακρίσεις ούτε καν περνούν από το μυαλό του. Για κάποιους πιστούς Χριστιανούς ή βαθιά ιδεολόγους θα ισχύει το ίδιο. Οι υπόλοιποι τσαλαβουτάμε στις αντιφάσεις μας. Ο Θεοδωρόπουλος το γράφει ωραία. Πάσχουμε από επιλεκτική βαρηκοΐα. Κατ’ αυτόν είναι προϋπόθεση της ψυχικής του υγείας.

Μπορεί και να είναι έτσι. Γίνεται όμως επικίνδυνη όταν δεν αναγνωρίζουμε ότι το πρόβλημα βρίσκεται σε εμάς όχι στους άλλους, όταν χωρίζουμε τον κόσμο σε όσους αξίζουν να τους βοηθήσουμε και σε όσους όχι. Ο Θεοδωρόπουλος αναρωτιέται πόσοι Πακιστανοί, Νιγηριανοί ή Αφγανοί έχουν ενσωματωθεί στην Ελληνική κοινωνία, υπονοώντας ότι δεν θέλουν ούτε μπορούν να ενσωματωθούν. Είναι ενδιαφέρον ερώτημα και το ότι δεν γνωρίζουμε την απάντηση,  λέει πολλά. Με εξαίρεση κάποιες λίγες φωτεινές περιπτώσεις επιτυχίας, δεν γνωρίζουμε πώς ζουν οι δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες που βρίσκονται ανάμεσά μας. Δεν γνωρίζουμε ούτε καν τον αριθμό τους. Αν δεν έπαιζε μπάσκετ, για την οικογένεια του Αντετοκούνμπο δεν θα μαθαίναμε ποτέ τίποτα. Για τα προβλήματα αλλά και τις ευκαιρίες που τους δίνονται, για τις δουλειές που υποχρεώνονται να κάνουν, για το πώς και πού μαθαίνουν ελληνικά, την γραφειοκρατία που τους κυνηγά, την στάση της αστυνομίας απέναντί τους αλλά και την στάση των γειτόνων, την αλληλεγγύη, τις φιλίες, ή την καχυποψία και το μίσος που εισπράττουν, τις παρέες των παιδιών τους, τις επιδόσεις στο σχολείο, τους έρωτες και τους γάμους. Μια ματιά στα κοινωνικά των εφημερίδων βέβαια θα βοηθούσε πολύ για να καταλάβουμε πόσο πιο πλούσια είναι η πραγματική ζωή από τα ιδεολογικά μας στερεότυπα. Μπορεί και να βοηθούσε να ξεπεράσουμε λίγο την βαρηκοΐα μας.