Πόλεμος στην Ουκρανία: Δύσκολα πια θα αποφύγουμε να πάρουμε θέση

Πριν από μια βδομάδα στο Μέγαρο Μουσικής, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών έπαιξε Στραβίνσκι. Αν μπεις σε ένα βιβλιοπωλείο, μπορείς να αγοράσεις Ντοστογιέφσκι, Τολστόι ή οποιονδήποτε άλλον Ρώσο κλασικό. Και αν η κυρία Λυδία Κονιόρδου θέλει να ανεβάσει φέτος Τσέχοφ, κανένας δεν θα της το απαγορεύσει. Πολλοί Ρώσοι καλλιτέχνες επίσης, μουσικοί και ηθοποιοί που ζουν στην πατρίδα μας, δουλεύουν και κανείς δεν διανοήθηκε να τους σταματήσει από τη δουλειά τους. Πώς μπορεί κάποιος να ισχυρίζεται ένα τόσο εξόφθαλμο ψέμα, ότι «απαγορεύεται ο ρωσικός πολιτισμός»;

Μπορεί, γιατί αυτό που υπερασπίζεται δεν είναι ο ρωσικός πολιτισμός, αλλά η κρατική μηχανή του Πούτιν. Την ώρα δηλαδή που η διευθύντρια του Θεάτρου Μέγερχολντ παραιτείται «για να μην υπηρετεί έναν δολοφόνο», ο διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Μαγιακόφσκι παραιτείται, ο καλλιτεχνικός διευθυντής και η πρίμα μπαλαρίνα των Μπολσόι παραιτούνται, την ώρα που τα ιδιωτικά μουσεία Σύγχρονης Τέχνης στη Μόσχα κλείνουν, που οι ίδιοι οι Ρώσοι καλλιτέχνες ακυρώνουν τις συναυλίες τους, την ώρα που τα ελάχιστα ανεξάρτητα μη κρατικά Μέσα Ενημέρωσης κλείνουν γιατί δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τη λογοκρισία, οι καλοί αυτοί άνθρωποι στην Ελλάδα θέλουν να προσκαλέσουν τους κρατικούς φορείς σε περιοδεία στη χώρα μας. Δεν στρέφονται δηλαδή μόνο εναντίον των Ουκρανών, στρέφονται και εναντίον των Ρώσων που απειλούνται με 15 χρόνια φυλακή αν πουν τη λέξη «πόλεμος». Στρέφονται δηλαδή εναντίον των λαών που δήθεν υπερασπίζουν και υπέρ των καθεστώτων. Ποιων καθεστώτων; Των πιο ολοκληρωτικών.

Ίσως μετά από 50 χρόνια, όταν οι άνθρωποι θα διαβάζουν αυτές τις 2-3 πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, θα καταλαβαίνουν καλύτερα την Ιστορία. Εμείς τώρα, που ζούμε τις κοσμοϊστορικές αλλαγές ως καθημερινότητα, δεν μπορούμε ακόμα να συλλάβουμε τη μεγάλη εικόνα. Βλέπουμε από το πρώτο έτος της νέας χιλιετίας, αλλεπάλληλα γεγονότα, κρίσεις που διαδέχονται η μια την άλλη, απειλές. Δίδυμοι Πύργοι 9/11, ισλαμιστικές επιθέσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, στο Παρίσι, το Λονδίνο, τη Μαδρίτη, τη Νίκαια, Brexit και πρώτη έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Τραμπ πρόεδρος των ΗΠΑ και εισβολή στο Καπιτώλιο των οπαδών του όταν χάνει τις εκλογές, πόλεμοι και προσαρτήσεις εδαφών στη Γεωργία, την Τσετσενία, την Κριμαία, στην Ελλάδα το μοιραίο δημοψήφισμα για επιστροφή στη δραχμή χρηματοδοτημένη από ρούβλια που ευτυχώς αποτυγχάνει, κυβερνοεπιθέσεις από τα τρολ του «εργοστασίου της Πετρούπολης» στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές εκλογές, στήριξη και ενίσχυση κάθε λαϊκιστικής φωνής, ακροαριστερής ή ακροδεξιάς που υπονόμευε τη σταθερότητα, την ήρεμη δημοκρατική πορεία, κάθε φωνής που ήταν διαλυτική, σεπαρατιστική, εμφυλιοπολεμική, ηττοπαθής, ακραία, αυτοκτονική. Ώσμωση των άκρων σε ένα αντιδυτικό μέτωπο με κοινό αντιευρωπαϊκό αγώνα. Αν ποτέ γραφτεί χωρίς φόβο η ιστορία της προηγούμενης δεκαετίας στη χώρα μας, πολλοί θα «πέσουν απ’ τα σύννεφα».

Έχουμε ήδη καταλάβει πως, στην παγκοσμιοποίηση του 21ου αιώνα, το εκκρεμές της Ιστορίας μετακινείται πάλι, η δύναμη και ο πλούτος μεταφέρονται ανατολικά. Καθώς τα χρόνια περνούν, καταλαβαίνουμε σιγά σιγά ότι δεν μεταφέρεται απλώς η εξουσία, αλλά αλλάζει και το είδος της εξουσίας. Απέναντι στις παλιές φιλελεύθερες δημοκρατίες, βρίσκονται τώρα ορμητικές οι νέες αυταρχικές εξουσίες, ολιγαρχικά, ολοκληρωτικά, μετακομμουνιστικά, ισλαμιστικά, θεοκρατικά μοντέλα που απειλούν τη Δύση. Και με τη φριχτή υποψία ήδη να σχηματίζεται πως η νέα παγκοσμιοποίηση, η οικονομία των Αλγόριθμων, ευνοεί όχι μόνο τις μεγάλες συγκεντρώσεις δύναμης στις τεράστιες ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις αλλά και στις illiberal κρατικές εξουσίες.

Μπαίνουμε σε μια ταραγμένη περίοδο της οποίας δεν ξέρουμε ακόμα την έκβαση. Από εκεί που για 80 χρόνια το μόνο αίτημα των δυτικών κοινωνιών ήταν ο καταναλωτισμός, η ευημερία, η καλύτερη ζωή, τώρα αρχίζουμε πάλι να ξοδεύουμε δισ. για όπλα, καταλαβαίνουμε ότι το μεγαλύτερο αίτημά μας είναι η ασφάλεια και η προστασία της ζωής μας. Της ζωής μας αλλά και του τρόπου ζωής μας.

Καθώς περνούν τα χρόνια, αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχει κάτι που ενώνει όλες αυτές τις περίεργες συμπεριφορές που συνηθίσαμε να ονομάζουμε μάλλον κολακευτικά «αντισυστημικές». Η «κατανόηση» για την ισλαμική τρομοκρατία, ο κρυφός θαυμασμός προς κάθε αυταρχικό ηγέτη, η περιφρόνηση στους θεσμούς, ο μόνιμος στόχος της φθοράς και της διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι επιθέσεις στα Μέσα Ενημέρωσης, οι αντιεμβολιαστικοί αγώνες ενάντια στους «υγειονομικούς καταναγκασμούς», η συμπάθεια προς τον θύτη και όχι προς το θύμα στον πόλεμο της Ουκρανίας, στην πραγματικότητα είναι μορφές και διαδοχικά επεισόδια μιας σύγκρουσης που σιγά σιγά αποκτάει πιο φανερά χαρακτηριστικά. Είτε είμαστε έντεχνοι καλλιτέχνες, είτε δημοσιογράφοι, πολιτικά κόμματα ή πολίτες, δύσκολα πια θα αποφύγουμε να πάρουμε θέση. Έχουμε φτάσει στην τρίτη δεκαετία του αιώνα και ξέρουμε ήδη ποια θα είναι η σύγκρουση της εποχής μας. Δεν ξέρουμε και εύχομαι να μη μάθουμε αν θα φτάσει όπως στον 20ό αιώνα στα άκρα, αλλά στον καινούργιο Ψυχρό Πόλεμο, οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες, οι δημοκρατίες της Δύσης θα υπερασπιστούν τον τρόπο ζωής τους, τις ελευθερίες τους, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία της έκφρασης, την ελευθεροτυπία, τη δημοκρατική αυτή ευρυχωρία που κερδίσαμε πολεμώντας στον 20ό αιώνα. Οι ανοιχτές κοινωνίες θα υπερασπίσουν τον εαυτό τους απέναντι σε αυταρχικά καθεστώτα, απέναντι στους νέους ολοκληρωτισμούς.

Στις οθόνες των τηλεοράσεων, υπάρχει μια σκηνή, μια εικόνα από την Οδησσό, την πόλη που πήρε το όνομά της από τον Έλληνα Οδυσσέα. Οι κάτοικοι με σακιά και καραβόπανα έχουν καλύψει τα παράθυρα των κτιρίων και τα αγάλματα στον δρόμο. Δεν φροντίζουν μόνο τη ζωή τους αλλά και τον πολιτισμό απέναντι στη βαρβαρότητα. Οι Ουκρανοί μάχονται για κάτι περισσότερο από τη χώρα τους.