Ένα στρατηγικό όραμα για τη Δύση

Ο πόλεμος στην Ουκρανία εξελίσσεται και μπαίνει σε μία κρίσιμη φάση. Οι επόμενες ημέρες θα θέσουν σε μεγάλο βαθμό τις βάσεις για αυτά που θα ακολουθήσουν. Σε πρώτη φάση το ερώτημα είναι αν –και υπο ποιες συνθήκες– ο Πούτιν θα κλιμακώσει ή θα σταματήσει την ανθρωπιστική καταστροφή. Θα προσπαθήσει να εμπλέξει ευθέως τη Δύση μέσα από ένα σκηνοθετημένο «ατύχημα» ή προβοκάτσια; Θα κλιμακώσει τη φρίκη με ολική καταστροφή του Κιέβου, χρήση χημικών ή τακτικών πυρηνικών όπλων; Θα καταρρεύσει ή θα υπονομευθεί εκ των έσω; Θα φοβηθεί την αντίδραση της Δύσης; Θα εξαναγκαστεί από τον Σι Τζινπίνγκ να σταματήσει;

Η απάντηση σε αυτό το πρώτο σετ ερωτημάτων θα κρίνει και την απάντηση στο επόμενο: πώς θα αλλάξει το διεθνές σύστημα μετά από τον πόλεμο αυτό; Για το ότι θα αλλάξει δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Υπάρχουν όμως πολλά και διαφορετικά ενδεχόμενα:

1. Η Δύση και η Ρωσία να αλληλοεξοντωθούν και η Κίνα να αναδειχθεί ως η μεγάλη νικήτρια του πολέμου αυτού∙ αυτή θα ήταν ίσως η «φυσική», γραμμική ροή των πραγμάτων, η ροπή του 21ου αιώνα με βάση τα γεγονότα των τελευταίων 21 ετών, από την ακμή και παρακμή των ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την στρατηγική και ανθρωπιστική καταστροφή στη Μέση Ανατολή, μέχρι την πολιτική και ταυτοτική οκνηρία των φιλελεύθερων δημοκρατιών που άφησε ελεύθερο το πεδίο στα αυταρχικά καθεστώτα. Η Κίνα του Σι Τζινπίνγκ είναι ήδη καλά προετοιμασμένη για την ώρα της παγκόσμιας κυριαρχίας της: έχει εξαπλωθεί στρατηγικά, εμπορικά και τεχνολογικά σε όλες τις ηπείρους, από τη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη μέχρι την Αφρική και τη Μέση Ανατολή∙ έχει ήδη διεισδύσει στις δομές και τους θεσμούς της Δύσης, από τις κυβερνήσεις ανατολικοευρωπαϊκών χωρών μέχρι τα πανεπιστήμια∙ έχει ήδη χτίσει ένα πλέγμα στρατηγικής επιρροής σε κρίσιμα σημεία του πλανήτη και αναδυόμενες πυρηνικές δυνάμεις, από το Ιράν μέχρι τη Βόρεια Κορέα. Εάν ο Σι ήθελε να σταματήσει τον πόλεμο αυτό, θα το είχε ήδη κάνει, γιατί μπορεί. Η μέχρι στιγμής «φιλική ουδετερότητα» προς τη Ρωσία λέει πολλά.

2. Ένα εναλλακτικό σενάριο είναι η λεγόμενη αποσύνδεση (decoupling): ο πόλεμος στην Ουκρανία «παγώνει» και παγιώνεται∙ ο Πούτιν επιβιώνει∙ η Κίνα παίρνει υπό την προστασία της τη Ρωσία και μαζί σχηματίζουν μια στρατηγική συμμαχία, αναπτύσσοντας τους δικούς τους χρηματοπιστωτικούς μηχανισμούς, και το δικό τους επικοινωνιακό, τεχνολογικό και ιδεολογικό οικοσύστημα (ούτως ή άλλως έχουν ήδη απομονώσει τους πληθυσμούς τους από τα δυτικά ΜΜΕ και ΜΚΔ). Ο κόσμος οδηγείται στον 2ο Ψυχρό Πόλεμο – έναν παγκόσμιο διαχωρισμό ανάμεσα στις φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης (μαζί με Ιαπωνία, Αυστραλία και Νότια Κορέα) και τα αυταρχικά καθεστώτα της Ανατολής, με την Ουκρανία να αποτελεί ίσως το νέο Βερολίνο, τον Καύκασο να είναι το νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα, και όλες τις χώρες που βρίσκονται στα γεωγραφικά και πολιτικά σύνορα αυτού του διχασμού (όπως η Τουρκία, η Ινδία και το Πακιστάν) να αποτελούν μήλα της Έριδος. Οι χώρες της Μέσης Ανατολής και του Παγκόσμιου Νότου (Global South, πρώην αναπτυσσόμενες) καλούνται (ή, πιο πιθανό, αναγκάζονται) να επιλέξουν στρατόπεδο.

3. Υπάρχει όμως και ένα τρίτο σενάριο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ εκμεταλλεύονται την υποστήριξη/πίεση της δυτικής κοινής γνώμης και θωρακίζουν με γοργό ρυθμό τις αμυντικές, πολιτικές, κοινωνικές και επικοινωνιακές υποδομές της Δύσης. Οι ηγέτες της Δύσης μιλάνε με ειλικρίνεια στους πολίτες για το τι συμβαίνει∙ για τα λάθη που κάναμε και για το κόστος που πρέπει τώρα να επωμιστούμε ώστε να υπερασπιστούμε τις αξίες και τον τρόπο ζωής μας: την ελευθερία, τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το αντιπαράδειγμα, η εναλλακτική, είναι μπροστά μας∙ στις οθόνες μας. Οι δυτικές κυβερνήσεις ξηλώνουν από μέσα τους τα καρκινώματα του μαύρου χρήματος των ολιγαρχών, και τους μηχανισμούς κινεζικής και ρωσικής διείσδυσης σε δυτικούς θεσμούς, ξεθαρίζοντας ταυτόχρονα ότι δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε με τον ρωσικό ή τον κινεζικό πολιτισμό∙ θέλουμε απλώς να ζήσουμε ελεύθεροι και ασφαλείς. Οι ηγέτες δημιουργούν μηχανισμούς υποστήριξης όσων θα υποφέρουν λόγω των συνεπειών σε ενέργεια, τρόφιμα και εμπόριο. Τραβούν ξεκάθαρες και αξιόπιστες κόκκινες γραμμές αποτροπής. Ο Πούτιν καταρρέει υπό την πίεση της ουκρανικής αντίστασης, της οικονομικής ασφυξίας και της αντίδρασης της ρωσικής ελίτ. Αποφεύγοντας και μαθαίνοντας από τα λάθη μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ψυχρού Πολέμου (αλλά και την επιτυχία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου), η Δύση δεν ταπεινώνει τη μεταπουτινική Ρωσία∙ αντιθέτως, μέσα από ένα νέο μεγάλο Σχέδιο Μάρσαλ, υποστηρίζει την ανοικοδόμηση και της Ουκρανίας, και της Ρωσίας, η οποία μέχρι τότε θα έχει εξαθλιωθεί οικονομικά. Η ανοικοδόμηση γίνεται με ταυτόχρονη ένταξη της Ρωσίας στις αμυντικές και πολιτικές δυτικές δομές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ ενισχύονται πολιτικά και οι θεσμοί τους εξελίσσονται, παρακάμπτοντας τον βάλτο της ομοφωνίας και του βέτο. Η Δύση κάνει τακτικούς συμβιβασμούς και κλείνει περιφερειακές πληγές και μέτωπα με το Ιράν, τη Συρία και αλλού. Χάνοντας τα στρατηγικά του δεκανίκια και μέσα εκβιασμού, ο Ερντογάν εξαναγκάζεται να επανεντάξει την Τουρκία στις αξιακές δομές της Δύσης. Όλα αυτά οδηγούν στο τρίτο και τελικό βήμα: την ανάσχεση της Κίνας, η οποία καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην ειρηνική και ισότιμη συνύπαρξη με τον υπόλοιπο κόσμο ή την απομόνωση.

Ναι, εντάξει, όλο αυτό ακούγεται ως σενάριο πολιτικής φαντασίας. Είναι σίγουρα πιο δύσκολο –πιο επίπονο και απαιτητικό– από το να αφεθούμε στην παρακμή ή την επικυριαρχία άλλων. Ποιο είναι όμως το πραγματικό εμπόδιο; Γιατί μας φαίνεται ουτοπικό; Το μόνο πραγματικό εμπόδιο στο σενάριο αυτό είναι η πολιτική βούληση και η στρατηγική χρήση της ισχύος εκ μέρους των ηγετών της Δύσης∙ και αυτό, όπως είδαμε τις τελευταίες εβδομάδες, εξαρτάται από εμάς.

Το να αντιμετωπίσει επιτυχώς η Δύση το ένα μετά το άλλο τα αυταρχικά καθεστώτα που απειλούν την μεταπολεμική τάξη πραγμάτων ακούγεται πολεμοχαρές. Κι όμως, αν κάποιος ξαναδιαβάσει το σενάριο αυτό, θα δει ότι δεν απαιτείται κανένας πόλεμος. Απαιτούνται όμως ξεκάθαρα διλήμματα: προς τον Πούτιν, προς τον Ερντογάν, προς τον Σι Τζινπίγνκ∙ διλήμματα αποτροπής, συνεργασίας και επιβίωσης. Ίσως ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε τον πόλεμο είναι να συμπεριφερθούμε σαν να είμαστε ήδη σε έναν. Να ευχόμαστε το καλύτερο και να προετοιμαζόμαστε για το χειρότερο.

Το βασικότερο δίλημμα που πρέπει τώρα να θέσουν οι ηγεσίες μας είναι προς το εσωτερικό, προς εμάς τους ίδιους: πόσο σημαντική θεωρούμε την ελευθερία και τη δημοκρατία, και τι είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε;