Δεν είναι ώρα για ουδετερότητες

Γράφει ο Επαμεινώνδας Κορώνης*

Είναι ανησυχητικό είναι ότι μια μερίδα της ελληνικής κοινωνίας έμμεσα θαυμάζει την ενεργητικότητα και αποφασιστικότητα του Βλαδίμηρου Πούτιν. «Είναι μάγκας», «μακάρι να είχαμε έναν Πούτιν στην Ελλάδα», «δεν μασάει τα λόγια του και δεν φοβάται τις πράξεις του», είναι τα βασικά επιχειρήματα. Μια άλλη αριστερόστροφη λογική αρνείται να ταχθεί εναντίον του Πούτιν επειδή και οι άλλοι είναι χειρότεροι ή έστω ίδιοι.

Πρέπει λοιπόν να εξηγήσουμε προσεκτικά γιατί το να είσαι χαλαρός θαυμαστής ή ουδέτερος στα χρόνια του Πούτιν είναι μια επικίνδυνη πολυτέλεια.

Η απλουστευτική λογική δεν λαμβάνει υπ’ όψιν ότι ο Ρώσος Πρόεδρος πέρα από επιθετική φιλοσοφία, παράγει ένα απολυταρχικό πρότυπο εσωτερικής διοίκησης και ένα στυγνό μοντέλο στην διαμόρφωση διεθνούς πολιτικής. Αν γεμίσουμε με τέτοιους ηγέτες τότε η καταστροφή μας είναι βέβαιη. O Frederick Taylor, στο συγκλονιστικό του βιβλίο «1939» διηγείται πως οι πολίτες της Ευρώπης είχαν αποξενωθεί από το ρίσκο του Πολέμου, φτάνοντας στο σημείο να θεωρούν τον Χίτλερ έναν «ικανό και άξιο ηγέτη που όμως δεν θα φτάσει στα άκρα». Όμως είναι ακριβώς αυτό το είδος ηγεσίας που τελικά δημιουργεί αναφλέξεις γιατί αυτές εξυπηρετούν τον εσωτερικό έλεγχο.

Η προσκόλληση στην ισόβια Προεδρία (έστω και με εναλλαγές με τον Μεντβέντεφ όταν χρειάστηκε) και η δυσανεξία στην δημόσια κριτική και αντιπολίτευση δείχνουν τον δρόμο προς την απόλυτη μοναρχία. Αυτό που αποκαλείται ευρέως ως ημι-δημοκρατία είναι τελικά μια θλιβερή σταδιακή επιστροφή στον Σοβιετικό ολοκληρωτισμό. Το οικονομικό μοντέλο του Πούτιν είναι ένας κεντρικά κατευθυνόμενος υβριδικός καπιταλισμός με ένα σύστημα νοθευμένου ανταγωνισμού στους βασικούς κλάδους και μιμείται την μεταστροφή της Κίνας. Καμία Αριστερή θεωρία δεν επιδοκιμάζει μια τέτοια ολιγαρχική πλουτοκρατία.

Ένας λόγος για να μην δεχτούμε τον Πούτιν με ελαφριά καρδιά είναι η εγκατάλειψη του ουμανισμού που επηρέασε την διεθνή πολιτική μετά τις απαράδεκτες τραγωδίες σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Προσέξτε εδώ κάτι σημαντικό. Από τα δημοσιεύματα στο Politico μέχρι τις ανακοινώσεις πολλών διπλωματών, είναι εμφανές ότι η Δύση είχε αποφασίσει από νωρίς να «πουλήσει» την Ουκρανία στην Ρωσία. Η ενταξιακή διαδικασία στο ΝΑΤΟ θα πάγωνε και ο Πούτιν θα έπαιρνε δια της απειλής και της διπλωματικής οδού πολλά από αυτά που ζητούσε. Μπορεί και δύο από τα τέσσερα σημεία που σήμερα θέτει ως όρους. Η εισβολή λοιπόν ήταν ακατανόητη στα μάτια των αναλυτών και σωστά ανέφερε ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος ότι ακόμα είναι δύσκολο να την καταλάβει κανείς και που θα σταματήσει. Δεν κατάλαβε ο Μπάιντεν γιατί ξεκίνησε ο πόλεμος επειδή βλέπουμε τον κόσμο διαφορετικά. Ο Πούτιν στην Ουκρανία παράγει ένα νέο σύστημα αξιών όπου η άσκηση βίας (όχι μόνο η απειλή) είναι δομικό κομμάτι της πολιτικής, όχι μόνο μέσο ανάκτησης επιρροής.

Εδώ έρχεται ένας πιο πρακτικός λόγος που πρέπει να μας προβληματίζει.

Ας μη μας ξεγελάνε οι σε καλό κλίμα χθεσινές συναντήσεις των πρωθυπουργών Ελλάδας και Τουρκίας. Υπάρχει και κάτι πιο υπαρξιακό, αξιακό και προσωπικό που ενώνει τον Πούτιν με τον Ερντογάν. Σκεφτείτε πόσες ομοιότητες έχουν. Και οι δύο ανέλαβαν τα ηνία των χωρών τους στις αρχές της δεκαετίας του 2000, παραλαμβάνοντας πολλά συστημικά και οικονομικά προβλήματα. Λαοπρόβλητος ο Ερντογάν αλλά και με ένα εντυπωσιακό εκλογικό αποτέλεσμα ο Πούτιν το 2000, και οι δύο κρατάνε το τιμόνι των χωρών τους για παραπάνω από είκοσι χρόνια.

Πλησιάζουν και οι δύο τα εβδομήντα τους χρόνια και δείχνουν να αναζητούν απεγνωσμένα να βάλουν την σφραγίδα τους στην Ιστορία, τόσο ευκρινή όσο και αυτή του Κεμάλ και του Στάλιν. Ερντογάν και Πούτιν διολισθαίνουν παράλληλα προς υπερ-συντηρητικές απόψεις, έστω και διαφορετικής προέλευσης, είτε αφορούν τον Covid, την ομοφυλοφιλία ή τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Μετά τον Βλαδίμηρο έρχεται ο Ταγίπ.

Από τα Αριστερά πηγάζει μια έντονη κριτική που έχει βάση. Δεν μπορούμε να είμαστε με αυτούς που στο παρελθόν άσκησαν παρόμοια στρατηγική βίας, ξεκίνησαν πολέμους στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στην γειτονιά μας στην Γιουγκοσλαβία και ελέγχουν ιμπεριαλιστικά την διεθνή οικονομία και ενέργεια. Και μήπως το πολιτικό σύστημα στις ΗΠΑ δεν είναι ελεγχόμενο και προβληματικό;

Δεν θα διαφωνήσει κανείς. Όμως σε αυτές τις χώρες οι ηγέτες «έπεσαν», επικρίθηκαν, οι πολιτικές τους έπρεπε να αντέξουν την δημοκρατική διαδικασία και κριτική και τελικά αυτή η προβληματική δημοκρατία λειτούργησε θεραπευτικά. Οι πόλεμοι έγιναν σημεία ιστορικής αναφοράς, αντιδράσεων και κριτικής. Η ηθική αποκαθήλωση του Τόνυ Μπλερ έχει γίνει μάθημα σε κάθε Βρετανό ύστερο πρωθυπουργό. Και παρότι όντως στην έναρξη πολλών πολεμικών επιχειρήσεων αγνοήθηκε ο ΟΗΕ, ουδέποτε μπόρεσε ηγέτης Δυτικής χώρας να υπερκεράσει τις εσωτερικές διαδικασίες. Και ακόμα και ως πρόσχημα, η Δύση εδώ και 70 χρόνια μάχεται αποκλειστικά ενάντια σε σκληρές δικτατορίες και εθνοκαθάρσεις.

Τελικά το δίλημμα λοιπόν δεν είναι Ρωσία ή Ουκρανία. Αμερική ή Ρωσία. Καπιταλισμός ή Σοσιαλισμός. Μαγκιά ή Χαλαρότητα. Το διακύβευμα είναι Δημοκρατία ή Απολυταρχία. Ελευθερία ή Δικτατορία. Διπλωματία ή στυγνός προσωποπαγής επεκτατισμός. Ουμανισμός ή επιστροφή στα χρόνια των μεγάλων πολέμων. Και η συντριπτική μας απόρριψη του μοντέλου ηγεσίας που κουβαλάει ο Πρόεδρος της Ρωσίας είναι απόλυτα σημαντικά για ηθικούς και πρακτικούς λόγους. Δεν είναι ώρα για ουδετερότητες, για να μπορούμε τελικά να συζητάμε και να διαφωνούμε ελεύθερα.

* Ο Επαμεινώνδας Κορώνης είναι Καθηγητής Ηγεσίας στο Hult International Business School και στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου