Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας: Σύντομες ερωτήσεις και απαντήσεις για τα στερεότυπα, τον φεμινισμό και το hashtag #BreakTheBias.
Τι σημαίνει φεμινισμός σήμερα; Φεμινισμός είναι και σήμερα αυτό που ήταν πάντα: η αντίληψη ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ίσα δικαιώματα. Δεν είναι −ποτέ δεν ήταν− να νομίζεις ότι οι γυναίκες είναι καλύτερες από τους άνδρες, ή να μισείς τους άνδρες. Δεν σημαίνει να μην αναδεικνύεις τη θηλυκότητά σου. Σημαίνει απλώς ότι η αξία του κάθε ανθρώπου δεν εξαρτάται από το φύλο του.
Ορισμένοι διευρύνουν τον ορισμό, εντάσσοντας μέσα στις διεκδικήσεις και την ισότητα βάσει άλλων χαρακτηριστικών, όπως το χρώμα του δέρματος, η θρησκεία (ή η απουσία της), η ηλικία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός κ.ά. Ισχύουν και όλα αυτά. Στον πυρήνα του όμως, ο φεμινισμός αφορά την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων ανεξαρτήτως του φύλου τους. Και είναι ακόμα επίκαιρος, παρά την τεράστια πρόοδο των τελευταίων 50 χρόνων, στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Πολλές από τις κατακτήσεις που απολαμβάνουμε και θεωρούμε δεδομένες στις κοινωνίες σήμερα προήλθαν από τις μάχες που έδωσε το φεμινιστικό κίνημα στο παρελθόν.
Υπάρχουν ακόμη σήμερα έμφυλα στερεότυπα;
Βεβαίως υπάρχουν ακόμα έμφυλα στερεότυπα, γι' αυτό και η Ημέρα της Γυναίκας είναι φέτος αφιερωμένη στην προσπάθεια απεξάρτησης από αυτά, με το hashtag #BreakTheBias.
Ας πάρουμε τη λέξη «γραμματέας». Όταν την ακούμε έτσι, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο προσδιορισμό, αυθόρμητα έρχεται στο μυαλό των περισσοτέρων μία γυναίκα γραμματέας, συνήθως ενός άνδρα προϊσταμένου. Αν όμως πούμε «γενικός γραμματέας», ξαφνικά, επειδή η θέση έχει εξουσία, χρησιμοποιούμε το αρσενικό γένος και οι περισσότεροι φανταζόμαστε έναν άνδρα στη θέση.
Αυτό είναι ένα σχεδόν ανώδυνο παράδειγμα, αλλά τα στερεότυπα μπορούν να έχουν τραγικά αποτελέσματα. Ας σκεφτούμε ότι πέρυσι είχαμε στην Ελλάδα 17 γυναικοκτονίες, ακριβώς επειδή οι δολοφόνοι έκριναν ότι οι γυναίκες αυτές δεν ανταποκρίνονταν στα στερεότυπα που είχαν οι ίδιοι στα μυαλά τους για τον ρόλο της γυναίκας.
Τα στερεότυπα μας κατακλύζουν από τη στιγμή της γέννησής μας και σε μεγάλο βαθμό μας διαμορφώνουν: οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, τα παιχνίδια που επιλέγουμε για τα παιδιά, η καθοδήγηση που τους δίνουμε για τη συμπεριφορά τους, τα κομπλιμέντα και τις κρίσεις που τους κάνουμε, τα κριτήρια με τα οποία αξιολογούμε τους ανθρώπους επαγγελματικά, επηρεάζονται από έμφυλα στερεότυπα. Είναι χρήσιμο λοιπόν να τα εντοπίζουμε, να τα αναδεικνύουμε και να προσπαθούμε να τα αποφεύγουμε.
Οι άνδρες μπορούν να είναι φεμινιστές;
Όπως και οι γυναίκες, έτσι και οι άνδρες μπορούν να είναι ό,τι θέλουν! Εννοείται, λοιπόν, και φεμινιστές. Η Μαλάλα Γιουσαφζάι αναφέρει συχνά ότι ο πρώτος και ο συστηματικότερος υποστηρικτής της ήταν ο πατέρας της. Χωρίς τη δική του στήριξη, κόντρα σε όσα η κοινωνία στην οποία μεγάλωνε πρέσβευε για τις γυναίκες, η Μαλάλα δεν θα είχε γίνει αυτή που είναι σήμερα. Και ταυτόχρονα, με τη στήριξη των δικών τους πατεράδων, κάποια άλλα κορίτσια στο Πακιστάν ή αλλού θα μπορούσαν να είναι στη θέση της.
Μάλιστα, επειδή ακόμα και σήμερα οι άνδρες κατέχουν στις περισσότερες κοινωνίες τις περισσότερες θέσεις εξουσίας (στην πολιτική, στις επιχειρήσεις κ.λπ.), είναι σημαντικό να επιλέγουν να είναι φεμινιστές και να δρουν ως σύμμαχοι των γυναικών, όποτε έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τα πράγματα με λιγότερο προσωπικό κόστος. Κυρίως, να επιλέγουμε όλοι να μην επηρεαζόμαστε στις επιλογές μας από στερεότυπα του παρελθόντος.
Αξίζει να το σημειώσουμε και αυτό: ενώ είναι σημαντικό να μιλάμε και να αναδεικνύουμε τις αδικίες που παρατηρούμε, αυτό έχει συχνά μεγάλο προσωπικό κόστος (το ίδιο, αλλά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, ισχύει για το «me too»). Επομένως, προσωπικά δείχνω κατανόηση για όποιες και όποιους διστάζουν, και παράλληλα βγάζω το καπέλο σε όσες και όσους έδωσαν και συνεχίζουν να δίνουν μάχες για την ισότητα. Και πάντως, όποτε μπορούμε, όπου διακρίνουμε καταστάσεις που υποτιμούν τις γυναίκες (ή οποιονδήποτε), καλό είναι να τις καταγγέλλουμε.
Πρέπει να απορρίψουμε την ιδέα του φύλου και να ασπαστούμε την ιδέα ότι κάθε άτομο έχει τη δική του αλήθεια και αξίες;
Η άποψή μου είναι ότι δεν πρέπει να απορρίψουμε το βίωμα του γενετικού φύλου. Ταυτόχρονα το κοινωνικό φύλο, πράγματι, είναι μία προσωπική επιλογή που πρέπει να γίνεται πλήρως σεβαστή, κοινωνικά και θεσμικά. Όμως η απόρριψη της έννοιας του γενετικού φύλου θέτει σε κίνδυνο, τελικά, τις διεκδικήσεις ισότητας των γυναικών και είναι εις βάρος τους, όπως έχουμε δει να γίνεται ιδιαίτερα στο πεδίο του αθλητισμού.
Είμαστε σε καλό δρόμο στην προσπάθεια να γίνονται σεβαστές οι προσωπικές επιλογές, παρόλο που ακόμα μένει πολλή δουλειά. Όμως είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε την πρόοδο που έχει γίνει, γιατί πάνω σε αυτή θα πατήσουμε για να χτίσουμε τη συνέχεια.
Κι ένα fun fact (όχι και τόσο fun)
Η Σαουδική Αραβία είναι μία χώρα στην οποία οι γυναίκες υφίστανται τεράστιες θεσμοθετημένες διακρίσεις. Τα τελευταία χρόνια όμως, δειλά έχει αρχίσει μία σταδιακή άρση των απαγορεύσεων (η χώρα παραμένει ακόμα χειρίστη όσον αφορά την κατάσταση των γυναικών και ευρύτερα το σεβασμό των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων). Σύμφωνα λοιπόν με το Brookings Institution, η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας αυξήθηκε θεαματικά από 20% το 2018 σε 33% το 2020, ακριβώς επειδή τους δόθηκε η δυνατότητα να δουλέψουν αν θέλουν. Ειδικά οι γυναίκες της ηλικιακής κλίμακας 40-54 ετών (όταν δηλαδή έχουν λιγότερες υποχρεώσεις φροντίδας σε μικρά παιδιά και ηλικιωμένους γονείς) εισέρχονται μαζικά στην αγορά εργασίας.
Και αυτή η αύξηση είναι μία ένδειξη ότι οι γυναίκες, όταν μπορούν, επιθυμούν να εργάζονται και πολλές φορές καθηλώνονται λόγω των συνθηκών που τις δεσμεύουν.
Τα αντίστοιχα ποσοστά το 2020 για την Ελλάδα είναι 59,3% και για την ΕΕ 67,5%.
13°
