Η σωληνοειδής όραση ως κοινωνικό φαινόμενο

Ο όρος «σωληνοειδής όραση» (tunnel vision) χρησιμοποιείται συχνά από τους ψυχολόγους προκειμένου να δηλώσει την ανικανότητα του ατόμου να αντιληφθεί οτιδήποτε πέρα από ένα και μόνο ζήτημα που το απασχολεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε η εμμονή με αυτό να έχει εκτοπίσει από τη σκέψη του οτιδήποτε άλλο.

Αν και η σωληνοειδής όραση είναι ένα ιατρικό φαινόμενο κατά τη διάρκεια του οποίουπαρατηρείται η απώλεια της περιφερειακής όρασης του ατόμου, για διάφορους λόγους (υπερβολική χρήση αλκοόλ ή παραισθησιογόνων ουσιών, καταρράκτης, γλαύκωμα, μεγάλη απώλεια αίματος, κάποιος όγκος στον εγκέφαλο, ή απλώς ένα τραύμα ή σοκ), έχει καθιερωθεί επίσης η χρήση του όρου προκειμένου να χαρακτηρίσει την αδυναμία του ατόμου να αντιληφθεί -και εντέλει να αντιμετωπίσει- την πραγματικότητα.

Όταν δεν μπορούμε να δούμε ότι μπορεί να υπάρχουν λύσεις στα προβλήματά μας, με αποτέλεσμα να μην αλλάζει τίποτα στην καθημερινότητά μας, να πέφτουμε σε βαθιά κατάθλιψη και σταδιακά να οδηγούμαστε στην απραξία ή τη σύγχυση, εμφανίζουμε συμπτώματα που θυμίζουν έντονα την κατάσταση της tunnel vision.

Είναι άραγε δυνατόν το φαινόμενο της σωληνοειδούς όρασης να επηρεάζει μεγάλο τμήμα των πολιτών μιας χώρας; Μπορεί μια κοινωνία που βρίσκεται σε σύγχυση να αποκλείει από το οπτικό πεδίο της εναλλακτικές επιλογές και να εστιάζει μόνο σε ένα, δυο ζητήματα που την απασχολούν τόσο έντονα, ώστε να μην μπορεί να αντιληφθεί τίποτε άλλο; Και σε τι θα μπορούσε να οφείλεται αυτό;

Μία εξήγηση είναι το ισχυρό σοκ μπροστά σε φαινόμενα τα οποία η κοινωνία δεν ήταν εκπαιδευμένη και έτοιμη να αντιμετωπίσει: οικονομική κρίση, προσφυγικό, κοινωνική αστάθεια, πανδημία, ραγδαία αύξηση της έμφυλης βίας, μίσος κατευθυνόμενο προς συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων.

Μία άλλη εξήγηση είναι η μόνιμη χειραγώγηση των πολιτών από πολιτικά κόμματα και μερίδα των ΜΜΕ που καταλήγει στη συστηματική εστίαση σε συγκεκριμένα μόνο γεγονότα ή θέματα, αυτά που θεωρείται κάθε στιγμή ότι πρέπει να απασχολούν την κοινή γνώμη.

Η συστηματική ενασχόληση με ένα θέμα από μόνη της δεν είναι κάτι κακό. Οι κίνδυνοι όμως που περιλαμβάνει είναι δύο: Ο πρώτος είναι ότι μιλώντας υπερβολικά για ένα θέμα, είναι πιθανόν να εξαντληθούμε στα λόγια, αναβάλλοντας τα έργα. Ο δεύτερος κίνδυνος είναι να αγνοήσουμε σημαντικά γεγονότα που συμβαίνουν παράλληλα με ό,τι επιβάλουν τα πρωτοσέλιδα του κίτρινου τύπου ή η τελευταία τάση στο twitter,και έτσι να περιορίζεται η αντίληψή μας,μα και η ικανότητά μας να ζυγίσουμε και να κρίνουμε τα πράγματα αμερόληπτα.

Η υπερκατανάλωση κάποιου θέματος από τα ΜΜΕ και τα social media – για παράδειγμα, κάποιες αψιμαχίες πολιτευτών που ορισμένες φορές κινούνται ανάμεσα στοφαιδρό και το χυδαίο ή οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες του αστυνομικού δελτίου που αφορούν πρόσφατες εγκληματικές ενέργειες - με τρόπο που συχνά τοποθετεί στη σκιά φλέγοντα ζητήματα, όπως η πιθανότητα Ρωσο-Ουκρανικής σύρραξης, μπορεί να δημιουργήσει μια κόπωση στο ευρύ κοινό που σύντομα θ’αναζητήσει «αντίδοτο» σε κάποιο άλλο, παρόμοιο συμβάν, για ν’ αναλώσει την ενέργειά του, χωρίς να υπάρχει πάντα ούτε ευκαιρία εμβάθυνσης στις αιτίες τους ούτε αληθινή κατανόηση τέτοιων φαινομένων.

Ένας τρόπος για να βγούμε από το τούνελ και να αντικρύσουμε κατάματα την πραγματικότητα είναι η αναζήτηση των έγκυρων ειδησεογραφικών ιστότοπων, των εφημερίδων και των δημοσιογράφων που πάντα έκαναν και θα συνεχίσουν να κάνουν σοβαρή έρευνα πάνω σε ζητήματα της επικαιρότητας που αφορούν κάθε σκεπτόμενο ευρωπαίο πολίτη.

Γιατί η αλήθεια είναι πως η τακτική της καλλιέργειας ή απλώς της ενίσχυσης του φαινομένου της σωληνοειδούς όρασης από λαϊκιστές πολιτικούς και τα δημοσιεύματα του κίτρινου Τύπου δημιουργεί την αίσθηση ότι δεν είμαστε πολίτες του κόσμου που επηρεάζουν κι επηρεάζονται από τις εθνικές και διεθνείς εξελίξεις στις επιστήμες, την τέχνη, την πολιτική, αλλά άπραγοι κι ανήμποροι θεατές μιας μικρής, κλειστής επαρχίας.