Metaverse: Η influencer σου είναι η νέα σου μαμά

Ο Mark Zuckerberg ανακοίνωσε στα τέλη Οκτωβρίου την πρόθεσή του να επενδύσει στη δημιουργία του metaverse, ενός ολοκληρωμένου ψηφιακού κόσμου εντός του οποίου οι άνθρωποι θα κοινωνικοποιούνται, θα εργάζονται και θα ψυχαγωγούνται, με τη βοήθεια εξοπλισμού και λογισμικών εικονικής πραγματικότητας. Πολλά έχουν γραφτεί γύρω από το metaverse για τον αντίκτυπο που θα έχει στις καθημερινές ζωές των ανθρώπων παγκοσμίως, για το αν είμαστε πράγματι στα πρόθυρα της μεγαλύτερης τεχνολογικής επανάστασης που θα έχει ποτέ συντελεστεί, και βέβαια για το τι θα πρέπει να προσέξουμε κατά την προσγείωσή μας από αυτό το –ομολογουμένως άνευ προηγουμένου– τεχνολογικό άλμα, εάν και εφόσον επιτευχθεί. Το ερώτημα όμως που κάποιος μπορεί ήδη να θέσει, ώστε να είναι καλύτερα προετοιμασμένος για αυτό το εν πολλοίς φουτουριστικό σοκ, είναι σε τι βαθμό απέχουμε πραγματικά από την επικυριαρχία του metaverse στον πραγματικό κόσμο. Το αν θα έπρεπε δηλαδή, σε πρώτη φάση, να διαγνώσουμε ποιες είναι οι πλευρές εκείνες της πραγματικότητας, η υπόσταση των οποίων υπαγορεύεται ήδη από τη μετα-πραγματικότητα, με τη μορφή της εικονικής μας παρουσίας στον βαθμό που είναι ήδη εφικτή.

Το 2016, το Λεξικό της Οξφόρδης ανακοίνωσε πως η λέξη της χρονιάς για εκείνο το έτος ήταν η «μετα-αλήθεια» (post-truth): χαρακτηρισμός ο οποίος σχετίζεται ή υποδηλώνει περιστάσεις στις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από εκείνη που έχουν η επίκληση στο συναίσθημα και οι προσωπικές πεποιθήσεις, για πολιτικά ή κοινωνικά ζητήματα. Μπορεί το 2016 ο όρος να ξένισε πολλούς, δημιουργώντας σύγχυση γύρω από το νόημά του, και να γινόταν αντιληπτός ως ένα αμιγώς θεωρητικό σχήμα με ακαδημαϊκές καταβολές, που λίγα είχε να προσφέρει στην ερμηνεία της επικαιρότητας. Έκτοτε πολλά άλλαξαν, επαναπροσδιορίζοντας τη σημασία του και τοποθετώντας τις επιδράσεις της μετα-αλήθειας στο επίκεντρο των αναλύσεων της δημόσιας ατζέντας. Τα μεγάλα σκάνδαλα με χειραγώγηση προσωπικών δεδομένων από τους τεχνολογικούς κολοσσούς για τον επηρεασμό πολιτικών διαδικασιών, η εξ ολοκλήρου ψηφιακά ενορχηστρωμένη εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ και πιο πρόσφατα το αντιεμβολιαστικό κίνημα είναι μερικά παραδείγματα τα οποία καταδεικνύουν πως οι μετα-αλήθειες ναι μεν ζυμώνονται ψηφιακά, αποκτούν όμως σώμα και βάρος στον πραγματικό κόσμο, εντός του οποίου τελικά παρεισφρέουν.

H μερικώς ήδη υπαρκτή παρουσία του metaverse διαφαίνεται και από το γεγονός πως οι νέοι opinion leaders δεν προέρχονται από την οικογένεια, την εργασία ή τον κοινωνικό περίγυρο, είναι πλέον οι influencers, που παίρνουν επιθετικά θέση για ζητήματα της επικαιρότητας, κερδίζοντας τις εντυπώσεις των νεαρών κατά τη συντριπτική πλειονότητα οπαδών τους. Οι ακόλουθοί τους σπεύδουν όχι μόνο να τους επευφημήσουν, αλλά και να διαδώσουν μια έτοιμη δανεική άποψη, δημιούργημα μιας μονόπλευρης στην πραγματικότητα οπτικής των πραγμάτων ή και απόρροια συγκεκριμένων σκοπιμοτήτων. Ταυτοχρόνως, πλατφόρμες όπως το Twitter έχουν μετουσιωθεί στο κοινωνικό βαρόμετρο που θα κρίνει τελεσίδικα εάν κάποιος έχει δίκιο ή άδικο, εάν οι απόψεις που εκφράζει είναι (πολιτικά) ορθές ή μη, καταλήγοντας στο πόρισμα για το εάν οφείλει να περάσει από μια ψηφιακή «δίκη», η απόφαση της οποίας ενδέχεται να τον «ακυρώσει» στα μάτια του κοινού, το οποίο θα δεχτεί παθητικά την ετυμηγορία, χωρίς ίχνος κριτικής αντίληψης.

Οι παραπάνω λειτουργίες έρχονται να συνεισφέρουν σωρευτικά στη διαμόρφωση μιας άτυπης λογοκρισίας, η οποία αφορμάται όχι από τους μιντιακούς μηχανισμούς, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, αλλά από τους ίδιους τους χρήστες του ψηφιακού τοπίου. Ενώ κάποτε υπήρχε η πεποίθηση πως η έλευση των new media θα ενίσχυε την ελευθερία λόγου και την πολυφωνία, πλέον ένα τέτοιο ενδεχόμενο φαίνεται να καταρρίπτεται. Εν μέσω μιας συντονισμένης προσπάθειας στην οποία ο φιλελευθερισμός επιδιώκεται να συνταυτιστεί με τον προοδευτισμό, η ιδεολογική ηγεμονία οργανωμένων ομάδων στα νέα μέσα επιβάλλεται με τρόπο εκβιαστικό, κατακεραυνώνοντας με χαρακτηρισμούς απονομιμοποίησης και σκληρές επιθέσεις επί προσωπικού οποιονδήποτε εκφέρει απόψεις κάποιας «παρεκκλίνουσας» ιδεολογικής προέλευσης. Η εικόνα του αγιασμού των Rafale, που κάποτε το πιθανότερο είναι να περνούσε απαρατήρητη ως ένα γραφικό εθιμοτυπικό, το οποίο διαρκεί μερικές στιγμές και έχει ως έρεισμά του μια βαθιά ιστορική συνέχεια, αποτέλεσε πεδίο διαμάχης με πληθώρα αναφορών στον σκοταδισμό και σε μια έμμεση προσπάθεια επιβολής περιορισμών στη θρησκευτική ελευθερία. Αντίστοιχα, η πρόσφατη viral καμπάνια γνωστής εταιρείας σαμπουάν για τη διαφορετικότητα συγκέντρωσε περισσότερη θετική δημοσιότητα και επευφημίες από οποιοδήποτε πρόσφατο πνευματικό ή καλλιτεχνικό δρώμενο, οριοθετώντας τις σημειολογικές και αξιακές προτεραιότητες της εποχής, οι οποίες είναι πλέον ολοκληρωτικά παράγωγο ψηφιακών αξιώσεων.

Και εδώ λοιπόν οι παραπάνω διεργασίες δεν μένουν στο άυλο μετα-τοπίο, μεταπηδούν στην υλική καθημερινότητα. Τα όρια μεταξύ της ψηφιακής λογοκρισίας και εκείνης που μπορεί να επιβληθεί στη δουλειά ή σε μια παρέα γίνονται ολοένα και πιο θολά, αφού η καθημερινή τριβή με την παραπάνω τοξική ψηφιακή διαλεκτική, ωθεί πολλούς ανθρώπους να πιστέψουν πως αντίστοιχες συμπεριφορές θα συναντήσουν και στην πραγματική ζωή. Μπορεί όλες οι προαναφερθείσες περιπτώσεις να αποτελούν μονάχα μερικές ψηφίδες από το ημιτελές προς το παρόν ψηφιδωτό που φιλοδοξεί να έχει ολοκληρώσει σε μερικά χρόνια o Mark Zuckerberg, είναι ωστόσο ενδεικτικές για το αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η εικονική πραγματικότητα θα επηρεάζει τις εξελίξεις στον πραγματικό κόσμο, και τη διαφορά θα την κάνει ο βαθμός έντασης στον οποίο αυτό θα είναι εφικτό.

Η πρόσφατη ταινία του Netflix «Don’t Look Up» δεν θα μείνει στην Ιστορία ως μία σπουδαία ταινία, κυρίως λόγω του ότι αποπειράται να θίξει πολλά ζητήματα ταυτόχρονα, και λόγω του γεγονότος ότι τη διατρέχει το σαχλό εκείνο χιούμορ των αμερικάνικων blockbuster, στη θέα του οποίου είναι αδύνατον να κάνει κάποιος κάτι περισσότερο από το να χαμογελάσει αμήχανα και βεβιασμένα. Έχει όμως την προοπτική να εντυπωθεί στη συλλογική μνήμη των θεατών ως ένα εύστοχο ενσταντανέ της εποχής μας, αφού αναδεικνύει μέσα από ευφυείς στιγμές τη νοοτροπία των σύγχρονων κοινωνιών, οι  οποίες, προκειμένου να πειστούν ότι συμβαίνει κάτι πολύ σοβαρό γύρω τους, περιμένουν να το δουν να λαμβάνει χώρα στη μετα-πραγματικότητα της οθόνης του smartphone τους. Και όταν ο «μετεωρίτης» θα βρίσκεται ήδη σε απόσταση αναπνοής, εκείνες θα περιμένουν ακόμη το επόμενο story στη ροή ειδήσεων, που θα ανακοινώνει πανηγυρικά την έλευσή του.