Αντισημιτισμός και φοβίες

Mεγάλη αύξηση των αντισημιτικών επεισοδίων σε ολόκληρη την Ευρώπη επισημαίνουν για το 2021 δύο εβραϊκά παρατηρητήρια, η World Zionist Organization και η Jewish Agency for Israel. Παραλλήλως οι ισλαμικές οργανώσεις διαμαρτύρονται για την «ισλαμοφοβία», στη Γαλλία κυρίως, όπου 89 τζαμιά βρίσκονται υπό επιτήρηση διότι θεωρούνται ύποπτα για τζιχαντιστικά κηρύγματα, ενθάρρυνση του κοινοτισμού και της τρομοκρατίας.

Μεταξύ όλων των φασιστικών «αντί», ο αντισημιτισμός δεν είναι το αντί που αγγίζει τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων, αλλά είναι το πιο τερατώδες. Οι Εβραίοι δεν γίνονται αντικείμενο μίσους για ό,τι κάνουν, αλλά για ό,τι είναι. Συχνά, είναι αλήθεια, ο αντισημιτισμός συγχέεται με την αντίθεση σε διάφορες μορφές πολιτικής του Ισραήλ: στη μεγάλη τους πλειοψηφία όσοι αντιτίθενται σ’ αυτή την πολιτική είναι αντισημίτες - αλλά όχι όλοι, δεδομένου ότι υπάρχει ισχυρή αντιπολίτευση και στο εσωτερικό του Ισραήλ.

Από την άλλη πλευρά, η προσπάθεια να δημιουργηθεί ρατσιστική οντότητα με το όνομα «ισλαμοφοβία» είναι μέρος μιας πολιτικής των Αράβων και των «προοδευτικών» που ανέκαθεν ευθυγραμμίζονταν με τους Άραβες στην αραβο-ισραηλινή σύγκρουση. Από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, η οποία δεν συνοδεύτηκε από ίδρυση παλαιστινιακού κράτους -παρότι το έδαφος μοιράζονταν επί αιώνες αμφότερες οι κοινότητες- συνέβησαν πολλά τόσο στους Ισραηλινούς, όσο και στους Άραβες. Οι Ισραηλινοί έχτισαν μια δημοκρατική κοινωνία-φρούριο σε εχθρικό περίγυρο και οι Άραβες, μετά από μια σοσιαλ-εθνικιστική φάση στην οποία πλησίασαν τη νεωτερικότητα, επέστρεψαν στο πολιτικό Ισλάμ. Οι διαδρομές ήταν πιο περίπλοκες, τις απλοποιώ για τεχνικούς λόγους.

Η σημερινή συσχέτιση αντισημιτισμού και «ισλαμοφοβίας» είναι μια κατασκευή που συγχέει μια μορφή ρατσισμού με μια μορφή απόρριψης της θρησκείας και της πολιτικής που απορρέει από αυτή. Ο αντισημιτισμός δεν αποτελεί κριτική της πολιτικής του Ισραήλ ή κάποιας εβραϊκής ιδεολογίας: είναι ένα προαιώνιο αίσθημα που προέρχεται από θρησκευτικά μίση και μυθολογία, από προκαταλήψεις χριστιανών, αθρήσκων και μουσουλμάνων - απευθύνεται στους Εβραίους χωρίς διάκριση, είτε είναι πιστοί είτε όχι, είτε τηρούν τις θρησκευτικές πρακτικές είτε όχι. Αντιθέτως, το Ισλάμ είναι ένα θρησκευτικό και πολιτικό δόγμα, που συνεπάγεται ένα κοινωνικό έργο: είναι κάτι που επιλέγει κανείς, ή που του επιβάλλεται από την κοινότητα στην οποία «ανήκει». Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει στόχος κριτικής, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί ρατσισμός. Η κριτική ενός δόγματος, των κανόνων, των συμβόλων του και εκείνων που τα προωθούν είναι απολύτως θεμιτή σε μια δημοκρατία. Είναι μάλιστα ένα από τα θεμέλιά του. Όσοι κάνουν λόγο για ισλαμοφοβία, θέλουν να τελειώνουν με τη δημοκρατία μια ώρα αρχύτερα.

Πράγματι, η διάκριση μεταξύ φυλής, θρησκείας, ακόμα και πολιτικής άποψης, γίνεται ολοένα και πιο προβληματική στη διεθνή βιβλιογραφία. Οι ερευνητές της φυλής επιμένουν ότι η φυλή είναι κάτι πολύ περισσότερο από την προέλευση, τη γέννηση και το χρώμα του δέρματος και ότι κατασκευάζεται συνήθως με πολιτιστικές διαστάσεις κι ότι πράγματι μια καθοριστική διάσταση είναι η θρησκεία. Αλλά, στον ευρω-ατλαντικό κόσμο που προχώρησε με αξίες όπως «ιδιωτική ζωή» και «κοσμικό κράτος», οι Εβραίοι είχαν τη δυνατότητα να καταστήσουν τον ιουδαϊσμό τους προσωπική πεποίθηση άσχετη με την ιθαγένειά τους: ο ιουδαϊσμός είναι μια συλλογική παράδοση, ενώ το είσαι Εβραίος είναι μια φυλετική κατηγορία - στα μάτια των μη Εβραίων. Οι φυλετικές κατηγορίες ορίζονται από διαλεκτικές σχέσεις: για να υπάρχουν οι Εβραίοι ως φυλή πρέπει να υπάρχει μια διαφορετική φυλετική κατασκευή, οι Άριοι για παράδειγμα.

Από το τότε που οι Γερμανοί αποφάσισαν να μεταμορφωθούν σε Αρίους, το πράγμα φάνηκε απλό. Αλλά οι φερόμενοι ως Άριοι θεωρούσαν Σημίτες μόνο τους Εβραίους μολονότι μοιράζονταν επί αιώνες τον ίδιο χώρο με τους Άραβες και είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά.

Οι Άραβες θεωρούν τον δυτικό οριενταλισμό αντίστοιχο του παραδοσιακού αντισημιτισμού και γι’ αυτό καταγγέλλουν τη λεγόμενη ισλαμοφοβία με όρους ρατσισμού. Είναι αλήθεια ότι στη Δύση του παρελθόντος ο Εβραίος ήταν ο εσωτερικός εχθρός και ο Άραβας ο εξωτερικός: στην εποχή των θρησκειών, που έχει λίγο-πολύ παρέλθει για ολόκληρη την Ευρώπη, τόσο το Ισλάμ όσο και και ο ιουδαϊσμός θεωρούνταν αιρέσεις· εσωτερικές παραφθορές της θρησκευτικής αλήθειας. Αλλά σήμερα πολύ λίγοι Ευρωπαίοι κρίνουν με θρησκευτικούς όρους, ακόμα και εθνο-ιστορικούς όρους: στον «χριστοκοσμικό» χώρο, η έννοια του πολίτη είναι ανώτερη της εθνο-ιστορικής παράδοσης - ελάχιστα ενδιαφέρουν οι πολιτιστικές ρίζες και οι βιβλικές αναφορές· αυτό που ενδιαφέρει είναι η νόμιμη συμπεριφορά στο πλαίσιο του κράτους.

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες περί φυλής την οποία έβλεπαν γενικά ως στατική οντότητα: οι περισσότεροι μελετητές απέδιδαν στις διαφορετικές φυλές συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όχι μόνο στην εξωτερική εμφάνιση αλλά και στην ιδιοσυγκρασία. Δεν υπήρξε ποτέ εκστρατεία εξόντωσης Αράβων: αντιθέτως, ο αραβισμός ήταν χόμπι των δυτικών ελίτ και παρότι μπορούσε να γλιστρήσει στο σύνολο των προκαταλήψεων που αποτελούν τον οριενταλισμό δεν ξεπερνούσε τα όρια των φαντασιώσεων περί αποικιοκρατικής υπεροχής. Αντιθέτως, σήμερα, φαίνεται ότι το Ολοκαύτωμα εργαλειοποιείται για να στιγματίζεται η κριτική στο Ισλάμ: σε διάφορες συγκεντρώσεις κατά της «ισλαμοφοβίας» στην Ευρώπη, μουσουλμάνοι φόρεσαν στο πέτο το κίτρινο αστέρι. Αλλά παρότι η ισραηλινή πολιτική μπορεί να επικριθεί για «αντι-αραβισμό», τα μεγέθη είναι εντελώς διαφορετικά και ο ρόλος των Ευρωπαίων εντελώς άσχετος.