Η υπεσχημένη μεταρρύθμιση στα ΑΕΙ

Αφορμή αυτού του άρθρου υπήρξε η προ ημερών δημοσίευση στον ηλεκτρονικό τύπο της πρότασης εκ μέρους ομάδας πανεπιστημιακών για τον νέο νόμο - πλαίσιο των πανεπιστημίων, η οποία εμπεριέχει μεν σημαντικά στοιχεία αλλά στην ουσία αναιρεί τους κεντρικούς μεταρρυθμιστικούς στόχους που είχε ο νόμος 4009/2011 που εφάρμοζε επιτέλους μετά από χρόνιες παλινωδίες τη διεθνή ακαδημαϊκή εμπειρία των κορυφαίων ευρωπαϊκών και αμερικανικών πανεπιστημίων στη χώρα μας. Κυρίως, όμως, αναιρεί την προεκλογική διακήρυξη του πρωθυπουργού ότι ο καταργηθείς από την προηγούμενη κυβέρνηση νόμος 4009/2011, τον οποίο ο ίδιος στήριξε ισχυρά και υπερψήφισε, θα επανέλθει βελτιωμένος και ενισχυμένος. Κατά την άποψή μας, το νέο νομοσχέδιο θα πρέπει να γίνει αντικείμενο επεξεργασίας από επιτροπή ειδικών από την Ελλάδα και το εξωτερικό και όχι μόνο κάποιων πρυτάνεων και των συναδέλφων που πρόσκεινται στον κυβερνών κόμμα, το εύλογο ενδιαφέρον των οποίων σεβόμαστε απόλυτα.

Αναφέρουμε τους έξι πυλώνες του νόμου 4009/2011, την επαναφορά των οποίων θεωρούμε εκ των ων ουκ άνευ ανάγκη για την επιτυχή και όχι διαχειριστική των μεγάλων προβλημάτων αναβάθμιση των πανεπιστημίων και γενικότερα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

1. Τα Συμβούλια Ιδρύματος (ΣΙ), τα οποία καταργήθηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ και δεν επανήλθαν. Ο θεσμός αυτός προσέλκυσε άτομα εγνωσμένης ακαδημαϊκής και επαγγελματικής αξίας, και τα οποία είχαν την ευθύνη του ελέγχου των πράξεων της Συγκλήτου και του πρύτανη, την έγκριση του προϋπολογισμού και του απολογισμού, αρμοδιότητες που σήμερα έχει μία υπηρεσία του υπουργείου Παιδείας για όλα τα ιδρύματα. Αρμοδιότητά τους ήταν, επίσης, η επιλογή των υποψηφίων πρυτάνεων και κοσμητόρων, βάσει ακαδημαϊκών κριτηρίων, ο σχεδιασμός της ανάπτυξης του ιδρύματος, η προσέλκυση πόρων και δωρεών και η επιλογή του ΔΣ του ν.π.ι.δ., το οποίο θα διαχειριζόταν την έρευνα, την περιουσία και την αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας. Θα προσθέσουμε ότι το προσχέδιο του νόμου, που κατατέθηκε στη Βουλή το 2011, προέβλεπε ότι ο πρύτανης και οι κοσμήτορες των σχολών εκλέγονται, μετά από εισήγηση ειδικής επιτροπής, από το Συμβούλιο προκειμένου να μην υπάρχουν δεσμεύσεις απέναντι σε ομάδες και συντεχνίες. Το τελευταίο τροποποιήθηκε προκειμένου να υπάρξει η μέγιστη δυνατή συναίνεση στην Ολομέλεια της Βουλής (255/300). Η εμπειρία εφαρμογής μάς οδηγεί να προτείνουμε ότι ο πρύτανης και οι κοσμήτορες πρέπει να διορίζονται από το ΣΙ μετά από διεθνή διαγωνισμό ώστε να αποφευχθεί η πελατειακή και συντεχνιακή επιλογή τους με την ψήφιση των μονοπρόσωπων διοικητικών οργάνων από τους καθηγητές τους Ιδρύματος. Εξάλλου, τα εσωτερικά μέλη του ΣΙ ψηφίζονται από τους καθηγητές του Ιδρύματος, τα οποία με τη σειρά τους ψηφίζουν για τα εξωτερικά εκτός ιδρύματος μέλη του Συμβουλίου.

2. Ο περιορισμός της διάρκειας φοίτησης των σπουδαστών και ο έλεγχος της ακαδημαϊκής προόδου, προκειμένου να συνεχισθεί η φοίτηση. Δηλαδή η απαλλαγή των ιδρυμάτων από τους αιώνιους φοιτητές, ώστε αυτοί να συνεχίζουν τις σπουδές τους σε άλλα ιδρύματα ή σε επαγγελματικές σχολές.

3. Η πρόληψη της υβριδικής αναπαραγωγής των καθηγητών. Ένας απόφοιτος του πανεπιστημίου δεν μπορούσε να εκλεγεί σε οιαδήποτε θέση διδάσκοντος στο ίδιο ίδρυμα από το οποίο αποφοίτησε, πριν παρέλθουν τουλάχιστον τρία χρόνια ακαδημαϊκής θητείας σε άλλο ισότιμο ίδρυμα. Είναι θλιβερό να βλέπεις τμήματα πανεπιστημίων να αποτελούνται κατά πλειοψηφία από αποφοίτους τους, οι οποίοι ουδέποτε σπούδασαν, δίδαξαν ή ερεύνησαν σε άλλο ίδρυμα.

4. Η ίδρυση επιχορηγούμενων εδρών και καθηγητικών θέσεων (endowed chairs), ώστε ιδιώτες δωρητές ή μεγάλες επιχειρήσεις να χρηματοδοτούν θέσεις με συγκεκριμένη αποστολή και γνωστικό αντικείμενο.

5. Το άρθρο 8, το οποίο προέβλεπε (α) ότι όλα τα τμήματα της ίδιας σχολής λειτουργούν στην ίδια πόλη, προκειμένου να αποφεύγονται επαναλήψεις κοινών μαθημάτων, εργαστηρίων και βιβλιοθηκών, και (β) ότι με ΠΔ και κατόπιν εισήγησης της τότε ΑΔΙΠ θα υπήρχε συγχώνευση και κατάργηση τμημάτων και ΑΕΙ. Το εν λόγω πρόβλημα έχει γίνει ακόμη πιο σοβαρό μετά την ένταξη δεκάδων διάσπαρτων σε πόλεις και κωμοπόλεις τμημάτων ΤΕΙ στα πανεπιστήμια.

6. Το άρθρο 58, βάσει του οποίου ιδρύετο ν.π.ι.δ. για τη διαχείριση της περιουσίας του ιδρύματος, των ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με την ίδρυση νεοφυών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Το ν.π.ι.δ. θα διοικείτο από Δ.Σ. που θα όριζε το Συμβούλιο Ιδρύματος.

Όσον αφορά στο κείμενο που δημοσιεύθηκε προ ημερών στο esos.gr και το οποίο αφορά στις προτάσεις του τομέα ανωτάτης εκπαίδευσης της ΝΔ για τον νέο νόμο-πλαίσιο, περιέχει πολύ αξιόλογες προτάσεις και δείχνει ότι είναι απόρροια σοβαρής προσπάθειας. Όμως, σε κύρια σημεία χαρακτηρίζεται είτε ως φοβικό είτε ως μία προσπάθεια εμμονής στις παλαιές μεθόδους, οι οποίες κατέληξαν σε δημιουργία τμημάτων υβριδικής στελέχωσης. Επίσης, αγνοεί τις προεκλογικές διακηρύξεις του πρωθυπουργού, οι οποίες έλαβαν χώρα σε δύο ομιλίες του τον Οκτώβριο και τον Δεκέμβριο 2018. Συγκεκριμένα, στο κείμενο αναφέρεται ότι το Συμβούλιο Ιδρύματος, που καθιερώθηκε με τον ν.4009/2011, δεν έγινε αποδεκτό από την πανεπιστημιακή κοινότητα και ότι οι αρμοδιότητές του είχαν ασάφειες και επικαλύψεις με τις αρμοδιότητες του πρύτανη και της συγκλήτου. Αυτό δεν είναι ακριβές. Οι αρμοδιότητες των οργάνων ήσαν απολύτως διακριτές και περιγράφονται επακριβώς στον νόμο 4009/2011. Αξίζει να υπομνήσουμε ότι η προσφυγή ομάδας πρυτάνεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας το 2011 για αντισυνταγματικότητα του νόμου και επικάλυψη αρμοδιοτήτων οργάνων (Συμβούλιο Ιδρύματος, Σύγκλητος, Πρύτανης) εξετάστηκε από την Ολομέλεια του ΣτΕ και η απόρριψη της προσφυγής δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο 2015. Όσον αφορά στην αποδοχή ή μη του νόμου, είναι γνωστό ότι στις εκλογές ανάδειξης των Συμβουλίων ιδρυμάτων η συμμετοχή των μελών ΔΕΠ κυμάνθηκε από 70% στο ΕΜΠ, 80% έως 90% στα υπόλοιπα πανεπιστήμια και 96% στο Χαροκόπειο. Επίσης, μέτρο επιτυχίας του θεσμού ήταν οι εκατοντάδες επιφανών επιστημόνων της αλλοδαπής και κορυφαίων παραγόντων του επιχειρηματικού κόσμου, που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των πανεπιστημίων και κόσμησαν τα Συμβούλια Ιδρυμάτων. Και όλα αυτά, παρά την πρόσκληση εκ μέρους της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης για υπονόμευση των εκλογών, τις απειλές για κατάργηση του θεσμού και τον πόλεμο, που εξαπέλυσε με την παρεμπόδιση των συνεδριάσεων των οργάνων. Επίσης, προτείνουν τα Συμβούλια Ιδρυμάτων να έχουν συμβουλευτικό χαρακτήρα και μόνον. Με αυτό ως δεδομένο, η αποτυχία θα είναι δεδομένη, διότι ουδείς αξιόλογος επιστήμονας θα δεχθεί να συμμετάσχει σε ένα ακαδημαϊκό σώμα, το οποίο θα είναι εμφανώς διακοσμητικό.

Το άλλο κεφαλαιώδες θέμα είναι η συγκρότηση των εκλεκτορικών σωμάτων για εκλογή καθηγητών. Η πρόταση, που είδε το φως της δημοσιότητας, μας επαναφέρει στο εσωστρεφές, συντεχνιακό παρελθόν. Η κοινή συνεδρίαση εκλεκτορικού σώματος εκλογής καθηγητών και Γενικής Συνέλευσης τμήματος, αλλά και η δυνατότητα να μην συμπεριλαμβάνουν εξωτερικούς εκλέκτορες δίνει το έναυσμα σε οργανωμένες ομάδες να πιέζουν προς τη μετριότητα και την υβριδική αναπαραγωγή των υπαρχόντων καθηγητών, υπονομεύοντας την τόσο αναγκαία ανανέωση των καθηγητών. Η επαναφορά της διάταξης, που δεν επιτρέπει την υποβολή υποψηφιότητας για εκλογή σε οιαδήποτε βαθμίδα επιστήμονα, που δεν έχει υπηρετήσει τουλάχιστον για μία τριετία σε άλλο ίδρυμα, αποτελεί διασφάλιση αξιοκρατικής στελέχωσης των πανεπιστημίων και αποφυγή της υβριδικής αναπαραγωγής του σώματος των καθηγητών.

Προσβλέπουμε στην παρέμβαση του πρωθυπουργού, ο οποίος επιδιώκει να τηρεί τις προεκλογικές δεσμεύσεις του και έχει πολλαπλές φορές επισημάνει ότι η εκπαίδευση αποτελεί τον πυρήνα της μεταρρύθμισης που έχει αναλάβει να υλοποιήσει στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. Γνωρίζει πολύ καλά ότι το πανεπιστήμιο είναι η μήτρα γέννησης της καινοτομίας που δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και προσελκύει επενδύσεις, των αποτελεσματικών στελεχών δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και του εκσυγχρονισμού του παραγωγικού και διοικητικού ιστού της χώρας.