Η βία την εποχή της πανδημίας

Τον τελευταίο χρόνο σημειώθηκε στη χώρα μας θεαματική αύξηση των εγκλημάτων βίας, φαινόμενο που σύμφωνα με τους ειδικούς ερευνητές συνδέεται άμεσα με την υγειονομική κρίση που βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και την επιβολή καραντίνας προκειμένου να ανακοπεί η διάδοση του covid-19.

Σε καταστάσεις κρίσης -πολιτικής, οικονομικής, υγειονομικής- καθώς και όταν συμβαίνουν μεγάλες φυσικές καταστροφές που επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών, οι επιθέσεις και οι βίαιες συμπλοκές παρουσιάζουν ραγδαία αύξηση. Τα πρώτα θύματα της έξαρσης της βίας σε τέτοιες περιπτώσεις είναι συνήθως οι γυναίκες και τα παιδιά.

Πρόκειται άλλωστε για ένα διεθνές φαινόμενο που δεν αφορά αποκλειστικά την Ελλάδα αφού κατά τη διάρκεια της καραντίνας μεγάλη αύξηση σε περιστατικά έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας δεν σημειώθηκε μόνο σε ευρωπαϊκές χώρες μα και στην Κίνα, την Ινδία, την Αυστραλία.

Τα παραδείγματα από ανάλογες περιστάσεις που έχουν ήδη καταγραφεί και μελετηθεί είναι αρκετά. Έξαρση της έμφυλης βίας και της ενδοοικογενειακής κακοποίησης σημειώθηκε το 2007 στην Αϊτή τις μέρες που ακολούθησαν τον μεγάλο σεισμό, καθώς και κατά τη διάρκεια του επιδημίας του Έμπολα στην Δυτική Αφρική, μα και μετά τον τυφώνα Κατρίνα το 2005 στη Νέα Ορλεάνη. Στην Σρι Λάνκα ανάλογα περιστατικά εμφανίστηκαν μετά το τσουνάμι του 2004, ενώ αύξηση της βίας καταγράφηκε και κατά τη διάρκεια καραντίνας που επιβλήθηκε σε κράτη της Ασίας όταν ξέσπασε ο SARS-cov-1 μεταξύ 2002 και 2004. Σεξουαλικές επιθέσεις, βιασμοί, ενδοοικογενειακή βία παρουσιάζουν κορύφωση στην Ινδία κάθε φορά που εμφανίζεται κάποια νέα υγειονομική κρίση, όπως συνέβη τόσο με την επιδημία του aids, όσο και με την πανδημία του covid-19.

Ενώ η κοινή εγκληματικότητα εμφάνισε παγκοσμίως μείωση κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα περιστατικά βίας κατά παιδιών και γυναικών αυξήθηκαν. Και αυτό ακριβώς είναι το παράδοξο της καραντίνας: η κοινωνική αποστασιοποίηση λειτούργησε με τον καλύτερο τρόπο σώζοντας ζωές, την ίδια στιγμή όμως φαίνεται να αποτέλεσε πηγή οικονομικής αστάθειας, ψυχικών διαταραχών και έμφυλης βίας.

Ο περιορισμός στο σπίτι, η οικονομική πίεση, η ανεργία, το άγχος και ο φόβος που προκαλεί η πιθανότητα έκθεσης στον ιό, οι διαταραχές ύπνου για τις οποίες μιλούσαν αρκετοί πολίτες κατά τη διάρκεια της καραντίνας, η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD) που πλήττει τα κρούσματα της Covid-19, η υπερκατανάλωση αλκοόλ και άλλων ουσιών είναι μερικοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν την συμπεριφορά των θυτών βίαιων επεισοδίων - και ας μην παραβλέπουμε το φαινόμενο του μιμητισμού βίαιων εγκλημάτων των οποίων οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες αναπαράγονται στον Τύπο.

Το να αποδίδουμε όμως ολοκληρωτικά σε μια υγειονομική ή οποιαδήποτε άλλη κρίση την φυσική και ψυχική κακοποίηση που υφίστανται τα θύματα βίαιων περιστατικών είναι μία εύκολη τακτική που δεν λαμβάνει υπόψη της όλες τις διαστάσεις ενός πολύπλευρου  φαινομένου - καθώς και την απλή αλήθεια ότι κανείς δεν μετατρέπεται από τη μία μέρα στην άλλη σε νταή και δολοφόνο επειδή νιώθει αγχωμένος.

Δεν είναι επίσης λογικό να δαιμονοποιούμε την καραντίνα ή την τηλεργασία επειδή ανάγκασε ζευγάρια και οικογένειες που προφανώς αντιμετώπιζαν ήδη σοβαρά προβλήματα να παραμένουν πολλές ώρες καθημερινά στον ίδιο χώρο. Γιατί αυτή είναι τελικά η ουσία: τα θύματα της χρόνιας κακοποίησης έμειναν φυλακισμένα με τους θύτες τους και δεν κατάφεραν δυστυχώς να αποφύγουν την οργή τους.

Μιλάμε λοιπόν για καταστάσεις που προϋπήρχαν της πανδημίας και πιθανώς λόγω του στίγματος και των κοινωνικών πιέσεων δεν αναφέρθηκαν ποτέ από τα θύματα, με αποτέλεσμα να έχουμε σήμερα εκατοντάδες καταγγελίες για βίαιες επιθέσεις από κάποιον οικείο (πατέρα, αδερφό, σύντροφο) και το θλιβερό ρεκόρ των 17 γυναικοκτονιών σε μία μόνο χρονιά.

Η ένταξη της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία της χώρας που εκκρεμούσε εδώ και δεκαετίες, η δημιουργία ολοκληρωμένου Δικτύου Δομών για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, καθώς και η καμπάνια ευαισθητοποίησης που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2021 είναι σημαντικά βήματα προς την σωστή κατεύθυνση.

Χρειάζεται ωστόσο εκτενέστερη έρευνα ώστε να κατανοήσουμε πληρέστερα το φαινόμενο της αύξησης της βίας σε περιόδους κρίσεων. Απαραίτητη είναι επίσης η δημιουργία υποστηρικτικών δικτύων που θα είναι εύκολα προσβάσιμα μέσω του ίντερνετ από γυναίκες και παιδιά που βρίσκονται παγιδευμένα στον ίδιο χώρο με άτομο που τα κακοποιεί ή απειλεί την σωματική τους ακεραιότητα και έχουν ανάγκη άμεσης βοήθειας.