Το σοκ του γήρατος και η οικονομία της ζωής

Σε εποχές όπου κάποιος μπορεί να γίνει νομίμως εκατομμυριούχος σε λίγες ώρες επειδή είχε μια καλή ιδέα με παράλληλη έμπνευση, δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με τις θεωρητικές κατασκευές της πρώτης συσσώρευσης κεφαλαίου. Επίσης, πώς γίνεται να τυπώνουν χρήμα οι κεντρικοί τραπεζίτες υπό όρους αρνητικού πληθωρισμού;

Σε ολόκληρο τον αναπτυγμένο κόσμο, από το 2007 και μετά, με αφετηρία τη χρηματοοικονομική κρίση στις ΗΠΑ, το κράτος «παχαίνει», γίνεται όλο και πιο αντιπαραγωγικό και ξοδεύει παραπάνω. Περί πληθωρισμού όμως ουδείς λόγος. Έτσι, σήμερα, με τη βοήθεια της πανδημίας Covid-19, το κράτος, παγκοσμίως, παίρνει ακόμα μεγαλύτερο βάρος και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η παχυσαρκία του να είναι μη αναστρέψιμη. Με πιο απλά λόγια, το ήδη υπέρβαρο κράτος, σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να αποτελέσει τη νέα πραγματικότητα / κανονικότητα. Υπό αυτές τις συνθήκες, μια εφιαλτική πιθανώς εικόνα της κατάστασης που θα επικρατεί το 2030, είναι αυτή ενός Λεβιάθαν που καταρρέει κάτω από το ίδιο του το βάρος. Την ίδια στιγμή δε, θα πασχίζει να τα βγάλει πέρα με το αυξανόμενο κοινωνικό φορτίο μιας γερασμένης κοινωνίας, η οποία επιπροσθέτως θα έχει χάσει και μεγάλο μέρος του δημιουργικού δυναμισμού της.

Στο επίπεδο αυτό, η πανδημία Covid-19, θέτει ένα δραματικό πρόβλημα. Αν υποθέσουμε ότι μελλοντικά θα υπάρξει άνοδος των ιογενών νόσων, με ευάλωτα θύματα τους ηλικιωμένους, τότε η όλη κατάσταση θα προσλάβει τραγικές διαστάσεις. Η δημογραφική γήρανση θα γίνει πραγματικός οικονομικός και κοινωνικός εφιάλτης, σε γηράσκουσες και ήδη υπερχρεωμένες κοινωνίες, που στερούνται δημιουργικού δυναμισμού και είναι αδιάβροχες στις μεταρρυθμίσεις.

Οι κοινωνίες αυτές καλούνται υπό τις σημερινές συνθήκες πανδημίας να υποστούν ένα ισχυρό σοκ του γήρατος, το κόστος του οποίου είναι εξαιρετικά δύσκολο πλέον να εκτιμηθεί με ακρίβεια. Κατ’ επέκταση, σχετικά άγνωστο παραμένει και το κόστος της μακροζωΐας, όταν ήδη σε κάποιες χώρες τα συνταξιοδοτικά του συστήματα αντιμετωπίζουν το φάσμα της κατάρρευσης.

Είναι σαφές πλέον ότι στην οικονομική ιστορία έχει ανοίξει ένα νέο και συναρπαστικό κεφάλαιο το οποίον για την ώρα δεν είναι πολλοί αυτοί που θα ήθελαν να το διαβάσουν. Λογικό, δεν αλλάζει κανείς συνήθειες από το βράδυ έως την άλλη μέρα το πρωί.

Αν ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά μια παλαιότερη μελέτη –προ πανδημίας βέβαια– του οίκου πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard and Poor’s (S & P) για 30 προηγμένες χώρες και που αφορούσε τα συνταξιοδοτικά τους συστήματα τα όσα αναφέρει είναι εξόχως ανησυχητικά. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη μελέτη αυτή, από το 2020 έως το 2050, σε μια τυπική προηγμένη χώρα, η δημογραφική γήρανση θα αυξήσει τη δημόσια δαπάνη για υγεία και συντάξεις κατά 10%, με τον κλάδο της υγείας να αντιπροσωπεύει το 60% της αύξησης αυτής. Με τα σημερινά δεδομένα, η επιβάρυνση θα πάει ακόμα πιο ψηλά και κανείς δεν μπορεί αν γνωρίζει τι θα συμβεί από υγειονομικής πλευράς τα τριάντα προσεχή χρόνια.

Αυτό που κατά την S & P είναι πολύ πιθανό, έγκειται στην πορεία του αμερικανικού χρέους, το οποίον δεν αποκλείεται το 2050 να βρίσκεται στο 340% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Παρόμοιο κίνδυνο διατρέχουν τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και αναδυόμενες οικονομίες, όπως αυτές της Κίνας, Ρωσίας και Βραζιλίας.

Στις χώρες αυτές, όπως και στον αναπτυγμένο κόσμο, η διάμεση ηλικία αυξάνεται συνεχώς και ήδη στην Κίνα για παράδειγμα πλησιάζει τα 49 έτη έναντι 42 έτη στην Αμερική. Συνεπώς, με δεδομένη την πτώση στους ρυθμούς ανάπτυξής τους, το ερώτημα που προβάλλει είναι αυτό του αν οι αναδυόμενες χώρες θα προλάβουν να πλουτίσουν πριν γεράσουν.

Όταν από δημοσιονομικής πλευράς παρατηρείται υστέρηση ανάμεσα στις αυξανόμενες δαπάνες και τα λιγότερο ανθηρά έσοδα -η ουσία της δημοσιονομικής ζημιάς που προκαλεί η γήρανση– ελλοχεύει ο κίνδυνος να αρχίσει το κράτος να παραμελεί κάποιες βασικές του λειτουργίες, όπως η εθνική ασφάλεια, καθώς η υγεία και η πρόνοια καταβροχθίζουν μεγαλύτερο μέρος της πίτας. Αυτό συνέβαινε ήδη προτού αρχίσει πραγματικά η ηλικιακή μετατόπιση και πριν ξεσπάσει η καταιγίδα του κορωνοϊού. Καταιγίδα που στην γηράσκουσα Ελλάδα θα πρέπει να λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας.

Πέρα, λοιπόν, από την αντιμετώπιση της πανδημίας, στις αναπτυγμένες χώρες, οι κυβερνήσεις καλούνται να βρουν λύσεις σ’ ένα αναδυόμενο σοβαρό πρόβλημα που είναι αυτό του σοκ του γήρατος σε εποχή αβεβαιότητας. Είναι δε ηλίου φαεινότερον ότι το τεράστιο αυτό θέμα δεν αντιμετωπίζεται ούτε με τις γνωστές ιδεολογικές αστειότητας «προοδευτικών» οικονομολόγων, αλλά ούτε και με μικροκομματικές σκοπιμότητες, απότοκες πελατειακών κρατών, που ήδη βρίσκονται υπερχρεωμένα και είναι αναποτελεσματικά.